Hasan Saka Hükümeti Programı

Başbakan Peker’den sonra hükümeti kurmakla görevli olan Hasan Saka liberal eğilimleri olan bir devlet adamı olarak biliniyordu. 1908’de Mülkiye mektebini bitirdikten sonra, Paris’te eğitim görmiş ve İstanbul Siyasal Bilgiler Fakültesi’de hukuk ve ekonomi dersleri vermiş bir kişiydi. Meclis’i Mebusan’da Trabzon Mebusu olarak başladığı siyasi hayatında çok önemli görevlerde bulunmuştur. ³¹⁸

Çok Partili demokratik rejime geçiş sürecinin en sıkıntılı bir anında, Meclisin tansiyonunu düşürmek ve havayı yumuşatmak amacıyla hükümeti kurmaya memur edilen Hasan Saka, 1949 yılının Ocak ayına kadar Başbakanlık görevini tarafsız bir şeklide, CHP’den bağımsız olarak yürütmeye gayret gösterdi. ³¹⁹

Hasan Saka, kabinesini 10 Eylül 1947’de kurdu. 35’lerin de önemli ölçüde yer aldığı hükümette görev alan bakanların kabinesi belirlenmiştir. ³²⁰

Hasan Saka kabinesinin ilanından sonra Cumhurbaşkanı İnönü, doğu illerinde bir geziye çıkmayı kararlaştırdı. Tutum ve davranışlarındaki yansızlığın bir kanıtı olmak üzerede bir Demokrat Parti milletvekilinin kendisiyle birlikte geziye katılmasını istedi. Konu, Demokrat Parti Genel Yönetim Kurulu’nun 19. 9. 1947 günlü toplantısında görüşüldü. Uzun tartışmalardan sonra, Muğla milletvekili Nuri Özsan’ın Cumhurbaşkanı ile birlikte geziye çıkmasına oybirliği ile karar verildi. Bu karar aşırı DP’liler tarafından hoş karşılanmayacak, Halk Partisi’nin DP’lilerin oyununa gelindiği söylentileri devam edecek, 1949’daki İkinci DP Kongresi’nde bile tartışılacaktır. ³²¹

318 Mediha Akarslan, “Türkiye’de Çok Partili Döneme Geçiş Süreci ve Hasan Saka Hükümetleri”, Birleşmiş Milletler Türk Derneği Yayınları, No:23 Ankara, 1998, s. 94; Ali Çankaya, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler 1860-1849, C. 2, ty, s. 623; Maliye Bakanları 1920-2000, Maliye Bakanlığı planlama ve Kordinasyon Kurulu, Yayın No:2000/354, Ankara,2000, s. 69

319 Sadık Doğan, Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Hasan Saka Hükümetleri, Celal Bayar Üniversitesi, Tarih Ana Bilim Dalı, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa, 2002, s. 116

320 Kazım Öztürk, T. C. Hükümetleri ve Programları, Baha Matbaası, İstanbul, 1968, s. 313

321 Mahmut Goloğlu, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Kalite Matbaası, Ankara, 1974,s. 181

81 İnönü, Doğu Anadolu ve Karadenizin bazı illerine yaptığı gezi sırasında, CHP ve DP yöneticilerinin yanı sıra, o yerlerin idare amirleri ile görüştü. İdare amirlerine her iki partiye eşit davranmaları için keskin direktifler verdi ve olumsuz hareketlerden kaçınmalarını istedi. ³²²Erzurum’da DP İl Merkezini İlk defa ziyaret eden İnönü, burada kanun huzurunda eşitlik prensibini vurgulamıştır. Kars’ta ise “partilerin bütün çalışmalarının kanun içinde kalması siyasi hayatın ilk ve temel kanun şartı”³²³olduğuna işaret edilmiştir.

29. 9. 1947’de Ankara’ya dönen İnönü, CHP’liler ile birlikte, DP Gurup Başkanvekili Fuat Köprülü ve arkadaşları tarafından karşılanmıştır. ³²⁴ Partiler arasında görülen bu yumuşama, Hasan Saka hükümetinin programında da görüldü.

Programda temel olarak halkın adalet işlerindeki isteklerinin gereken şekilde temin edileceğinden bahsediliyirdu. Ayrıca İdare amirlerinin memleketi nizam ve asayiş çerçevesinde esasen de kanunlara uygun şekilde davranmaları gerektiğini vurgulamıştır.

Programın ikinici kısmında dış politika konuları ele alınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin herkesle anlaşma ve antlaşmaları barış ve güven siyaseti ile yöneteceğinden bahsetmektedir. Türkye Cumhuriyeti’nin varlığı ve istiklâlinin müdafaası bakımından gereken tedbirleri alma kararı almıştır. Hayat pahalılığını önlemek gerekli tedbirleri almak için bakanlıklardan bir heyet kurulduğunu, konut sıkıntısı çekenlere tedbriler alınacağını, toprak ürünlerini arttırmak için gereken önlemlerin alınacağını dile getirmişlerdir. Ayrıca devletçiliğin sınırlanacağı ve devlet kuruluşları ile özel sektörün yarışmamasına dikkat edileceği söylenmiştir. Milli endüstrinin gelişmesine yönelik alınacak tedbirler ile ulaştırma, vergi ve dış ticaret konuları ele alınarak yerli olduğu kadar yabancı sermayenin de teşvik edileceği ifade edilmiştir. ³²⁵

Hasan Saka’nın Mecliste okuduğu programın ardından oylamaya geçilmiş ve 46 muhalif oya karşı 362 oyla hükümet programı kabul edilmiştir. ³²⁶Asım Us’a göre,

322 Nutku, A. g. e. (İktidar-Muhalefet ilişkileri tezi), s. 58 (tezde sayfa131)

323 Ayın Tarihi, Eylül 1947, No:166, s. 26

324 Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, A. g. e. ,s. 36

325 TBMM Tutanak Dergisi, D:8, C. 6,s. 672; Öztürk, A. g. e. , s. 315-321; Ayın Tarihi, Ekim 1947, No:167, s. 16-20

326 Tekin Erer, Türkiye’de Parti Kavgaları, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1966, s. 450

82 Hasan Saka hükümeti Cumhuriyetin ilanından beri ilk defa olarak doğrudan doğruya Meclise dayanan bir hükümettir. ³²⁷

Kütahya Milletvekili Adnan Menderes DP’nin program hakkındaki görüşlerini ortaya koyarak programı eleştirmiştir. Menderes, programın, “müphem, mütereddit, vuzuhtan mahrum ifadelerle bir programsızlık örneği” teşkil ettiğini söyleyerek sözlerini şöyle tamamlamıştır: “…İşte Halk Partisi ve onun Hasan Saka Hükümeti 12 Temmuz Beyannamesinin açmak istediği dönem önünde tereddütler geçirmesine vesile olmaktadır. ”³²⁸

Program hakkındaki tartışmalar devam ederken meclis tatile girerek ikinci çalışma yılına 1 Kasım 1947’de başladı. ³²⁹Cumhurbaşkanı İsmet İnönü yaptığı açılış konuşmasında³³⁰ iç ve dış politika konularına geniş bir şekilde yer vererek alınacak tedbirleri sıralamıştır. İç Politikada demokratik gelişmenin büyük bir ilerleme gösterdiğini, dış politikada ise siyasi partilerin mutabakat halinde olmasından duyduğu memnuniyeti ifade etmiştir. Nutkun sonlarına doğru İnönü, demokratik hayatın iki ana parti tarafından kurulduğunu ve yine bu iki partinin karşılıklı çalışmaları sonucu demokrasinin daha da gelişeceğini vurgulamıştır. Aynı gün, Meclis Başkanlığı seçimi yapılmış ve Kazım Karabekir 322 oyla seçilirken, Peker sadece, 4 oy alabilmiştir. ³³¹

Ayrıca Recep Peker’i destekleyen Ulus gazetesinin Baş yazarı Falih Rıkı Atay, 30 Ekim’de CHP Genel Sekreterliği’ne bir mektup yazarak, İnönü ile uyuşmadığı için partiden, 4 Kasım’da da 21 yıl çalıştığı Ulus gazetesinden ayrıldığını açıkladı. Yerini Nihat Erim aldı. ³³²

İktidar ile muhalefet arasındaki karşılıklı konuşmalar süregelirken CHP’nin Yedinci Kurultay hazırlıklarına başlamıştı. Memlekette genel bir hürriyet havası belirdiği halde CHP’nin programı ve tüzüğünü yeni politik gelişmelere

327 Asım Us, “Demokrat Parti’nin Genel Kongresi” , Vakit, 7 Ocak 1947, s. 718

328 TBMM Tutanak Dergisi, D:8, C. 6, s. 676-681

329 Feroz Ahmad, A. g. e. , s. 37

330 Nutkun tamamı için bkz. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 7, s. 2-7; İsmet İnönü’nün TBMM’deki Konuşmaları 1920-1973, Der. Ali Rıza Cihan, TBMM Kültür ve Sanat Yayın Kurulu Yayınları No:57, C. 2, Ankara, 1993, s. 69-74; Ayın Tarihi, Kasım, 1947, No:168, s. 33-37

331 Ahmad, A. g. e. ,s. 37

332 Ulus, 4 Kasım1947, Ahmad, A. g. e. , s. 37

83 uyandırabilmek için değiştirmek gerekiyordu. ³³³Çünkü artık karşısında kendisiyle her konuda mücadele eden bir muhalefet partisi vardı. Bu nedenle amaç ve hedeflerin yeniden belirlenip açıkça ortaya konması gerekiyordu. Kurultaydan da beklenen bu olmuştur.