Hamidiye Alaylarına Katılan Aşiretler

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi alayların kuruluşu ile beraber özellikle nizamnâmelerin getirdiği avantajları gören aşiret reisleri alaylara dahil olabilmek için adeta yarışa girdiler. Başvurularında herhangi bir sorun görülmeyen aşiretler hemen alaylara katılırken, sorun teşkil eden aşiretlerin başvuruları ise reddedilmiştir. Hatta başvuruları reddedilen birçok aşiretlerin birçoğu alaylara katılabilmek için Zeki Paşa aracılığıyla padişahtan izin alınmasını istemişlerdir.237 _{Yine aynı şekilde Şakir Paşa} ve Sadettin Paşa gibi önemli kişilerden de aracı olmalarını talep etmişlerdir. Mesela Hertuş kolundan Norduzlu Şeydan Aşireti ağalarından Ömer Ağa Türkçe bilmediğinden tercüman aracılığıyla bir alay kurmak istediğini Sadettin Paşa’ya bildirerek ondan yardım istemiştir.238

234 _{Kodaman, Sultan Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, s.41-43.} 235 _{BOA., Y.PRK.A.11-61-1; BOA., Y.PRK.A.11-61-2; BOA., Y.PRK.A.11-61-3} 236 _{Kodaman, Sultan Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, s.45.} 237 _{Kodaman, Sultan Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, s.36.} 238 _{Önal, Sadettin Paşa’nın Anıları Ermeni-Kürt Olayları (Van, 1896), s.142.}

48

Ermenî olaylarının artarak devam etmesi üzerine 11 Mayıs 1895 tarihinde büyük devletler Osmanlı hükümetine bir muhtıra vererek Doğu Anadolu'da acil bir şekilde ıslahat yapılmasını istediler. Bunun yanında öyle taleplerde bulundular ki, bunların arasında aşiretlerin yaylak ve kışlak sınırlarının tespiti ve hareketlerinin kontrol altına alınması da vardı. II. Abdülhamid ise Rusya ile olan dostluğuna güvendiğinden bu konuda ciddi bir tehdit hissetmedi ve böylelikle de bu talepleri yerine getirmedi. Ancak bu devletleri de biraz yumuşatmak adına farklı bir reform programı hazırladı. Bu amaçla Şakir Paşa’yı Anadolu Müfettiş-i Umumisi unvanıyla gereken incelemeleri yapması ve gerekli tedbirleri alması için Doğu Anadolu'ya gönderdi. Hemen ardından da Sadettin Paşa'yı da Van’a göndererek Hamidiye Alayları’nın düzene sokulması için görevlendirdi.239 _{Şakir Paşa ve Zeki Paşa gibi} önemli isimler Hamidiye Alayları’nın düzen altına alınmasıyla ilgili olarak 35 maddelik bir layiha hazırlayarak Osmanlı hükümetine gönderdiler. Bu layihanın ilk maddesinde özellikle askerî düzenlemeler yer alırken, ikinci maddesinde ise alayların gireceği düzenden bahsedilmiştir. Buna göre 57 tane alay, 7 livaya ayrılmıştır. Bunun yanında liva merkezleri ile livaların hangi alaylardan meydana geleceği ve aşiretlerin isimleriyle birlikte kaçar tane alaydan oluşacağını gösteren bir pusulayı da layihaya eklemişlerdir.240

Alaylara 1’den başlanarak alay numarasını gösteren sayılar verilmiştir.241 Hamidiye Alayları’ndan sadece 51., 52., 53., 54. ve 55. alaylar yakınlıkları dolayısıyla Suriye’de bulunan 5. Orduy-ı Hümayun’a bağlanmışlardır. Geriye kalan 51 alay ise doğrudan merkezi Erzincan’da olan 4. Orduya bağlanmışlardır.242 _Buna göre Hamidiye Alayları’nda yer alan aşiretlerin listesi, bağlı oldukları alay numarası ve livalar şu şekildedir:

Birinci liva 11 alaydan oluşmaktadır. Merkezi Karakilise olan bu livada Zilan Aşireti 3., 4. ve 5. alayları; Karapapak Aşireti 6. alayı; Adamanlı Aşireti 9. ve 10. alayları; Haydaranlı Aşireti 11. ve 12. alayları; Celâli Aşireti 37. ve 38. alayları;

239 _{Kodaman, Sultan Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, s.50-51.}

240 _{Kodaman, Sultan Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, s.52-53; Karaca,} Anadolu Islahatı Ve Ahmed Şakir Paşa (1838-1899), s.179.

241 _{Kodaman, Sultan Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, s.39; Karademir,} Sultan Abdülhamid Ve Kürtler, s.203.

49

Sazili Aşireti ise 57. alayı oluşturmaktaydı. İkinci liva 7 alaydan oluşmaktadır. Merkezi Hınıs olan bu livada Cemâdanlı Aşireti 8. alayı; Çiranlı Aşireti 31., 32. ve 33. alayları; Zirikanlı Aşireti 34. ve 35. alayları; Cibranlı Aşireti ise 36. alayı oluşturmaktaydı. Üçüncü Liva 8 alaydan oluşmaktadır. Merkezi Malazgirt olan bu livada Sipikanlı Aşireti 1. ve 2. alayları; Karapapak Aşireti 7. alayı; Hüsnanlı Aşireti ise 26., 27., 28., 29. ve 30. alayları oluşturmaktaydı. Dördüncü 9 alaydan oluşmaktadır. Merkez Erciş olan bu livada Leyuli Aşireti 13., 14., 15. ve 16. alaylar; Haydaranlı Aşireti ise 21., 22., 23., 24. ve 25. alayları oluşturmaktaydı. Beşinci liva 6 alaydan oluşmaktadır. Merkezi Başkale olan bu livada Mukrî Aşireti 17. alayı; Milan Aşireti 18. alayı; Şemski Aşireti 19. alayı; Şukufti Aşireti 20. ve 56. alayları; Takurî Aşireti ise 39. alayı oluşturmaktaydı. Altıncı Liva 10 alaydan oluşmaktadır. Merkezi Mardin olan bu livada Milli Aşireti 41., 42., 43. ve 44. alayları; Karakeçi Aşireti 45. ve 46. alayları; Tay Aşireti 47. alayı; Miran Aşireti 48. ve 49. alayları; Artuşu Aşireti ise 50. alayı oluşturmaktaydı. Yedinci Liva 5 alaydan oluşmaktadır. Merkezi Urfa olan bu livada Kays Aşireti 51. ve 52. alayları; Berâzî Aşireti ise 53., 54. ve 55. alayları oluşturmaktaydı. 40. alay Sivas civarındaki Karapapaklardan oluşup herhangi bir livaya bağlı olmayıp Sivas’taki Süvari Bölüğü yardımı ve gözetiminde olacaktır.243

Yukarıda da belirttiğimiz gibi alay sayısı zaman içerisinde 65’e kadar ulaşmış ve alaylarda yer alan aşiret sayısı her geçen yıl daha da artmıştır. Yukarıda verdiğimiz livalarda yer alan aşiret sayılarına bakıldığı zaman önemli bir yanılgıya düşmemek gerekir. Zira burada çok az sayıda aşiret isimleri verilmiştir. Çünkü numaraları belirtilen alaylar adı geçen aşiretlerin sorumluluğunda açılmıştır. Oysa bir alayı bazen tek bir aşiret açabiliyorken, bazen de birden fazla aşiret açabilmektedir. Mesela Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa 4. Ordu’dan kendi aşireti ile aynı alayda bulunan Dekori Aşireti'nin Milli Aşireti’yle bir takım husumet ve rekabet yaşadığını ve bu sebeple de kendi bünyelerinden ayrılması gerektiğini istemiş ve bu talebi de kabul görerek Dekori Aşireti’nin ayrı bir alayda daha fazla faydalı olacağı

243 _{YEE.81.42-1; YEE.81.42-2; Ali Karaca, age, s.179-181; Bayram Kodaman, Sultan Sultan II.} Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, s.53-55; Şaban Aslan, Tarih Sayfalarında Kürtler, s.34-36.

50

düşünüldüğünden onların ayrılmasına karar verilmiştir.244 _{Bu bakımdan alaylarda yer} alan tüm aşiretlerin sayısının 100-110 tane olduğunu tahmin etmekteyiz.