Eşkıyalığın Tanımı

Arapçada ‘’Şeka’’ mastarının öznesi olan ‘’şaki’’ kelimesinin çoğulu olan eşkıyalık tabiri Türkçe’ye Arapça’dan geçmiş bir sözcüktür.85 _{Dağda, kırda yol kesen}

hırsızlar, haydutlar anlamına gelen eşkıya sözcüğü86 _{bahtsız, fena, hareketli, haylaz,}

asi gibi anlamlara da gelmektedir. Osmanlı kaynaklarında ‘’katü’t-tarik, celâlî,

eşirra, haramî, haramzâde, türedi, haydut”87 _{anlamına gelirken Türkçede ‘’yol}

kesen’’88 _{haydut, harami, dağ hırsızı;}89 _{Kürt lehçelerine ise ‘’keleşte,}90 _şêlevanê,

nijdevan’’ gibi anlamlar olarak geçmiştir. Zor kullanarak kişilerin mallarına el

koyma, hayatlarına kast etme, onlara maddî ve manevî zarar verme ve bu işi özel bir teşkilât haline getirme eğilimine denir.91 _{İslâm ceza hukukuna göre eşkıyalık} gerektiren suçlar arasında yer alır ve Türkçedeki “hırabe” suçunun anlamıyla

83 _{Nikitin, Kürtler, s.245-248.}

84 _{İsmail Kıran, Doğu Ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Aşiret Şeyh Ve Ağa} Oluşumlarının Yönetsel Sosyoloji Açısından İncelenmesi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997, s.59.

85 _{Sabri Yetkin, Ege’de Eşkıyalık, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003, s.7.} 86 _{Komisyon, TDK, Ankara: TDK Yayınları, 2011, s.825.}

87 _{Üner, Aşiret Eşkıya Ve Devlet, s.67.}

88 _{Ali Bardakoğlu, ‘’Eşkıya’’, TDVİA, Cilt: XI, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.463.} 89 _{Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat , s.238; Bardakoğlu, , ‘’Eşkıya’’, TDVİA,}

s.463.

90 _{Wadie Jwaideh, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri Ve Gelişimi, Çev: İsmail Çeken - Alper}

Duman, İstanbul: İletişim Yayınları, 1999, s.22.

20

eşdeğer sayılır.92 _{Kanun ve otoritenin kolunun uzanamadığı dağlar ve ormanlarda} şiddete başvurarak ve silahlı olarak yaşayan erkeklerden oluşan gruptur.93 Eşkıyalığın hukuksal açıdan tanımlanması ise mal zapt etmek, suikastta bulunmak veya memleketin dâhili emniyetini bozmak için çiftlik, ağıl, köy, değirmen gibi yerleri basarak ya da yakarak, adam öldürerek, yol kesip soygunculuk yapan ve bu fiillerden dolayı mevkuf ve mahpus iken kaçıp silahla dolaşarak emniyet ve asayişi münferit ve toplu olarak tehdit edendir.94 _{Ekonomik anlamda eşkıyalık, kapitalizm} öncesi dönemde ortaya çıkan bir direnme ve muhalefet hareketi iken, sosyal anlamda kırsal kesimdeki sınıf kavgasının en keskin biçimlerinden biri ya da toplumsal protesto olayı, bir patlamadır. Yasalara ters düşüp, saldırıp zor kullanarak soygun yapan bir çeteye dahil herhangi bir kimse hayduttur.95

Toplum, kişileri organize etme araçlarını ve her bir kategorinin mensupları için sıradan ve doğal olduğu düşünülen nitelikler bütününü tesis eder.96 _{Ancak bu} organizasyonların eksik kaldığı noktalarda sosyal bir sorun olarak ortaya çıkan eşkıyalık, tarihin ilk devirlerinden itibaren görülen bir işleyiş biçimidir. Eşkıyalığın çıkış kaynağı olarak bozuk siyasî ve ekonomik şartların hüküm sürdüğü, sosyal yasaların işlemez hale geldiği, haksızlıkların başını alıp gittiği, toplumun ahlâkî açıdan yozlaşması, kolay kazanma düşüncesi ve özellikle köylü kesimin refahının düşmesi gösterilebilir. Bu sorunların yaşandığı yerlerde de oldukça sık rastlanan bu olgunun örneklerini hem Batı hem de Doğu dünyasında sıkça görmek mümkündür. Ayrıca eşkıyalığın ilk ve belki de en önemli çıkış kaynağı az emek talebinde bulunan ya da bütün güçlü adamlarına iş verecek kadar zengin olmayan kırsal kesim ekonomisi ve kırsal çevre, başka bir deyişle kırsal kesimdeki nüfus fazlalığıdır. Eşkıyalığı her ne kadar bir zorbalık biçimi olarak tanımlamış olsak da zaman zaman merkezî hükümetlere karşı halkın menfaatlerini savunmuş olmasından ötürü bazı

92 _{Bardakoğlu, , ‘’Eşkıya’’, TDVİA, s.463.}

93 _{Eric J. Hobsbawm, Eşkıyalar, Çev: Osman Akınhay, İstanbul: 2011, s. 8.}

94 _{Mihriban Artan, Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Eşkıyalık Hareketleri} (1626-1631), Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı,

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016, s.16; Yetkin, Ege’de Eşkıyalık, s.8.

95 _{Yetkin, Ege’de Eşkıyalık , s.8.}

96 _{Erving Goffman, Damga (Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar), Ankara: Heretik}

21

eşkıya reisleri ün kazanarak halk destanlarına konu bile olmuştur. Bolu Beyi’ne karşı dağa çıkan Köroğlu buna verilecek güzel bir örnektir.97

İnsan ne için eşkıya olur? Sorusuna ise verebileceğimiz birçok cevap vardır. Mesela Osmanlı Devleti’nde bozulan ekonomi sonrası köylü kesimin çiftliklerini terk ermesi, çekirge ve fare gibi hayvanların toprakları istilâ etmesi ve kuraklık gibi etkenlerle köylüler daha da fakirleşiyordu. Köylü kesiminin kazancının sürekli azalması, idarecilerin malî baskısı ve ağır vergiler sebebiyle halk ya bölgeyi terk ediyor ya da eşkıyalara dahil oluyordu.98 _{Yine bunların yanında hem askerî sistemin} düzenlenmesi için yeni ve ağırlaştırılmış vergiler konması hem de yeterli ücret alamayan devletin çöküşü, adaletsizlik, özgürlüğün olmaması, uygarlıktan uzak olma, sosyo-ekonomik yapıdaki çöküntüler, yoksulluk, toplumsal katmanlardaki dengesizlikler ve zulüm gibi nedenler eşkıyalığın ortaya çıkışının en temel nedenleri cevap olarak verilebilir. Eşkıyaların içinden çıktığı toplum, geçimini tarımdan sağlayan köy ekonomisi içinde bulunmaktadır. Modern tarımın uygulanmadığı ve kapitalizm öncesi ekonomik ilişkilerin yaşandığı, tarıma dayalı ve çoğunlukla köylülerden ve topraksız işçilerden oluşan toplumlarda eşkıyalık vardır.99

Eşkıyalığın ortaya çıkışıyla ilgili olarak Hamidiye Alayları’na mensup olmayan Kürtlere yakınlık duyan bir İngiliz konsolosu bunların düzenledikleri baskınların fakirlikten kaynaklandığını şöyle ifade etmektedir: ‘’Kürtler iyi ve zeki;

ama aşırı yoksul bir kavim. Tarıma elverişli toprakların yetersizliğinden ve haklı ya da haksız, yerel otoritelere hiç güvenmediklerinden rızıklarını çıkarabilecekleri meşru bir geçim kaynağı bulmak için yaşadıkları dağları terk etmeyi göze alamıyorlar; ama ihtiyaçlarını karşılamak mecburiyetinde de olduklarından her türlü talana girişiyor ve bu yüzden dağların çevresindeki bölgelerde yüreklere dehşet salıyorlardı.’’100

Son olarak eşkıyalığın insan kaynağına değinecek olursak öncelikle bu kesimin kırsal bölgelerde yaşayan ve gelir sıkıntısı çeken kişilerden oluştuğunu

97 _{Üner, Aşiret Eşkıya Ve Devlet, s.67-70.}

98 _{Hüseyin Demirtaş, Celali İsyanları Ve Canboladoğlu Ali Paşa İsyanının Karşılaştırılması,}

Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018, s.40.

99 _{Yetkin, Ege’de Eşkıyalık, s.8.}

22

söyleyebiliriz.101 _{Bu kesimin kaynağını toplumsal konumları kendilerine gerekli} hareket özgürlüğünü tanıyan gruplar oluşturur. Bunlardan en önemli olan grup, ergenlik ve evlilik arasındaki genç erkeklerden oluşan gruptur. Bunun yanında herhangi bir nedenden ötürü kırsal toplumla bütünleşmeyen ve böylelikle de marjinalliğe itilen kişilerden oluşur. Eşkıyalığın insan kaynağını genellersek gençlerin, çobanların, topraksız köylülerin, eski ve kaçak askerlerin çeteye girme ihtimali yüksektir.102