Haliç Dersaadet Vapur Şirketi İşçileri Grevi

Haliç Vapur Şirketi işçileri ve Şirket-i Hayriye işçileri bir araya gelerek talep listelerini hazırlamış ve bu listeyi öncelikle incelenmek üzere üyeleri oldukları TSF merkezine göndermişti.⁴³⁴ Bu talepler TSF merkezinde müzakere edildikten sonra;

partinin belirlediği 3 işçi temsilcisi aracılığıyla şirketlere iletilmesi, eğer olumlu sonuç alınamazsa aynı taleplerin ilgili bakanlığa iletilmesi kararlaştırılmıştı.⁴³⁵

Haliç Şirketi ve Şirket-i Hayriye işçilerinin TSF öncülüğünde hazırladığı 29 maddeden oluşan talep listesinin başlıca maddeleri şunlardı;⁴³⁶

- Ücretlere %100 zam yapılması

- Gece çalışmasına 2 katı ücret verilmesi - İşçilere her sene ikramiye verilmesi

- Ücret zamlarının kıdem esasına göre yapılması - Çalışma süresinin 8 saate indirilmesi

- 8 saatten fazla çalışacak her işçiye saat başı 20 kuruş ücret verilmesi

- Hastalık halinde, hasta olarak geçirilen 3 aylık⁴³⁷ sürede ücretlerin ödenmesi - İş kazalarına karşı işçilerin sigortalarının yapılması

- İşçilerin ihtiyaçlarını belirlemek ve sorunlarını çözmek için işçi ve işveren temsilcilerinden oluşan bir araştırma heyetinin kurulması.

Haliç Şirketi işçilerinin talepleri, şirket tarafından kabul edilmediği için işçiler taleplerini ilgili bakanlığa iletmişlerdi. Yine Şirket-i Hayriye de işçilerin taleplerini kabul etmemiş ve şirketin işçileri ilgili bakanlığı protesto etmişti.⁴³⁸ Fakat daha sonra

433 “Mekteb-i Sultaninin Kuşadı”, Vahdet Gazetesi, 5 Nisan 1921, s. 3.

434 “Şirket-i Hayriye Müstahdemini”, Alemdar Gazetesi, 1 Mart 1921, s. 2.

435 “Vapurlar Müstahdemininin Metalibatı”, Vahdet Gazetesi, 6 Mart 1921, s. 3.

436 “Haliç Amelesi”, Vahdet Gazetesi, 8 Mart 1921, s. 4.

437 Daha sonraki haberlerden anlaşıldığına göre bu haber metninde sehven 3 gün yazılmıştır. Doğrusu 3 aydır.

438 “Haliç Şirketi ve Amelenin Talepleri”, Vahdet Gazetesi, 28 Mart 1921, s. 3; “Şirket Amelesinin Grevi”, Vahdet Gazetesi, 28 Mart 1921, s. 3.

Şirket-i Hayriye, işçilerin ücrete ilişkin taleplerini kabul etmiş ve böylece uzlaşma sağlanmıştı.⁴³⁹

Bu taleplerle karşılaşan Haliç Şirketi’nin Müdürü, kendisiyle yapılan mülakatta;

şirketin işçi ücretlerini savaş öncesine oranla 7-8 kat artırdığını, şirketin sürekli zarar ettiğini, işletmenin kazancının neredeyse tamamının işletme ve işçi giderlerine harcandığını, işçilerin 8 saatten fazla çalıştıkları iddiasının doğru olmadığını belirterek, işçilerin talep listesindeki sadece kazalara karşı sigorta yapılmasını öngören maddeyi doğru bulduğunu beyan etmişti.⁴⁴⁰

Haliç Şirketi işçilerinin Tatil-i Eşgal hükümlerine göre başlattığı süreçte işçi ve işveren temsilcileri arasında müzakereler başlamıştı. Bu müzakerelerde ücretlere zam ve çalışma sürelerini 8 saate indirmeyi öngören maddeler tamamen reddedilmişti. Gece çalışmasına çift mesai verilmesini öngören madde de ise; işveren saat 12’den sonrasını gece mesaisi olarak tanımlarken işçiler ise hava karardıktan sonra yapılan çalışmayı gece çalışması olarak tanımlamış ve bu maddede de uzlaşma sağlanamamıştı. İşçilerin 3 ay hastalıkları süresince ücretlerinin ödenmesi işveren tarafından kabul edilirken, hastane masraflarının ödenmesi reddedilmişti.⁴⁴¹

İşçilerin en önem verdiği ücret ve çalışma sürelerine ilişkin maddelerin reddedilmesiyle birlikte taraflar arasında görüşmeler kesilmişti.⁴⁴² Görüşmelerin kesilmesi üzerine 11 Nisan’da Haliç Şirketi işçileri greve gitmek için işverene 24 saat süre tanımıştı.⁴⁴³ Fakat işveren, işçilerin greve gitme tehlikesinin baş göstermesiyle görüşmeleri tekrar başlatmak istemişti.⁴⁴⁴

Bu sırada Haliç Şirketi işçileri greve çıkmış ve grev esnasında görüşmeleri yürütmeye devam etmişti. Grev devam ederken, işletme dışarıdan işçi temin etmeye çalışıyordu. Fakat grevci işçiler bu durumu engellemeye yönelik müdahalelerde bulunuyorlardı. İşleri önemli ölçüde aksatan bu greve işçilerin şirket mallarına zarar

439 “Şirket-i Hayriye Grevi Meselesi”, Alemdar Gazetesi, 21 Nisan 1921, s. 2.

440 “Haliç Şirketi Müdürüyle Mülakat”, Vahdet Gazetesi, 11 Mart 1921, s. 2.

441 “Haliç Şirketi Amelesi”, Alemdar Gazetesi, 1 Nisan 1921, s. 3.

442 “Grev Var mı ?”, Alemdar Gazetesi, 7 Nisan 1921, s. 2.

443 “Haliç Grevi Başlıyor”, Alemdar Gazetesi, 10 Nisan 1921, s. 2.

444 “Haliç Şirketi Grevi”, Alemdar Gazetesi, 12 Nisan 1921, s. 2.

vermesi eklenince zor durumda kalan şirket temsilcileri işçilerin taleplerinin önemli bir kısmını kabul etmişti. İşçilerin kabul edilen talepleri arasında; ücret artışı, gece çalışması ücreti, haftada bir gün ücretli hafta tatili, yılda bir ikramiye, kıdem zammı, hastalık süresinde ücretlerin ve hastane masraflarının ödenmesi, işçilerin vakitlerini geçirebileceği sosyal tesis inşa edilmesi, elbise yardımı ve araştırma heyetinin kurulması gibi maddeler bulunmaktaydı.⁴⁴⁵

Kağıt üzerinde işçilerin bu ileri taleplerinin işveren tarafından kabul edilmesine rağmen bunların ne kadarının uygulanabildiği bilinmemektedir. Nitekim 2 Mayıs tarihinde rastlanan bir haberde şirketin ikramiye ödeme şartını ve günlük 8 saat çalışma süresini tam olarak yerine getirmediği görülmekteydi.⁴⁴⁶

3.2.4.3. Haliç Dersaadet Vapur Şirketi İşçileri Grevi

Nisan ayının sonunda greve çıkan Haliç Vapur Şirketi işçileri, TSF’ nin Ayvansaray’daki şubesinde toplanarak şirkete yeni bir talep listesi sunmuşlardı. Bu talepler; şirketin yöneticisinin değiştirilmesi, işçilerden alınan temettü vergisinin şirket tarafından ödenmesi ve günlük çalışma süresinin 8 saate indirilmesiydi.⁴⁴⁷

Haliç Şirketi işçilerinin bu taleplerde bulunmasına sebep olan husus, şirketin son vapur seferini Ramazan ayı dolayısıyla saat 20.30’dan 21.00’e çıkarmasıydı. Bu durum işçilerin daha fazla çalışmasına sebep olacağından, işçiler bu fazla çalışmanın ücretinin ödenmesini talep etmekteydi. İşçiler bu taleplerinin yanına, diğer talepleri de ekleyerek şirkete başvurmuşlardı. Halkın mağdur olmaması için birkaç gün bu koşullarda çalışan işçiler, 27 Mayıs’ta 20.30’dan sonra çalışmayacaklarını İstanbullulara duyurmuş ve ertesi gün 20.30’da iş bırakmıştı.⁴⁴⁸

İşçilerin iş bırakması üzerine, 21.00 vapurunun işlemesi için şirket yöneticileri ve greve gitmeyen birkaç işçi işbaşına geçerek şirketin başka vapuruyla bu seferi yapmıştı.

Fakat işçiler, eğer 21.00 seferi kaldırılmaz veya fazla çalışma ücreti ödenmezse

445 Yıldırım, a.g.e., s. 434-437.

446 “Haliç Şirketinin İkramiyesi”, Alemdar Gazetesi, 2 Mayıs 1921, s. 3; “Haliç Amelesinin Yeni Metalibatı”, Alemdar Gazetesi, 27 Mayıs 1921, s. 4.

447 “Haliç Amelesinin Yeni Metalibatı”, Alemdar Gazetesi, 27 Mayıs 1921, s. 4.

448 “Haliç Şirketinde”, Alemdar Gazetesi, 29 Mayıs 1921, s. 3.

Ramazan dolayısıyla koyulan akşam seferlerinin hiç birini yapmamakla işvereni tehdit etmişti. İşçiler ayrıca iş bıraktıkları esnada çalışarak, 21.00 vapurunun işlemesini sağlayan işçilerinde işten çıkarılmasını talep etmişlerdi. Sonraki günlerde vapur seferlerinin aksamadığına bakılırsa, işçilerin talepleri karşılanmıştı.