Çoğaltma Hakkı

Bir icradan ekonomik yarar sağlamanın en önemli yolu, tespit edilmiş icranın çoğaltılarak satılması olduğundan çoğaltma hakkının mali haklar içerisinde en

81 ARKAN, s.75; DURAL, s.27

82 ARKAN, s.76

önemlilerinden olduğunu söylemek mümkündür⁸³. Bu önemine rağmen çoğaltma hakkının ne FSEK’te ne de Komşu Haklar Yönetmeliğinde tanımı yapılmamıştır. FSEK m.80/I-A/II’de sadece icracı sanatçıya çoğaltma hakkının tanındığı görülmektedir. Bu hükümden icracı sanatçılara tespit edilmiş icraların doğrudan veya dolaylı olarak çoğaltılabilmesi için izin verme veya yasaklama yetkisinin bahşedildiği anlaşılmakta olup, bu durum doktrin tarafından çoğaltma hakkı olarak adlandırılmıştır⁸⁴. Ancak çoğaltma hakkını eser sahibinin çoğaltma hakkını düzenleyen FSEK m.22 hükmünden yararlanarak, “bir icra tespitinin ses ve/veya görüntü nakil ve tekrarına yarayan her türlü araca kaydedilerek, bir⁸⁵ veya birden fazla kopya haline getirilmesi” şeklinde tanımlamak mümkündür⁸⁶.

Günümüzde icralar; kasetler, CD’ler, CD-ROM’lar, DVD’ler, bilgisayar ve internet ortamı yoluyla çoğaltılabildiğinden çoğaltmanın hangi usul ve teknik kullanılarak yapıldığının bir önemi bulunmadığını söylemek gerekir.

Yukarıda çoğaltma hakkının icracı sanatçılar açısından ne denli ekonomik önemi haiz olduğu belirtilmişti. İşte bu ekonomik önemi nedeniyle bir icranın tespitinin çoğaltılması için gerek kendi mevzuatımızda ve gerekse mukayeseli hukukta⁸⁷ izin verme hakkının icracı sanatçılara tanındığını belirtmek gerekir. Ancak, temsil hakkı başlığı altında da belirtildiği gibi, çoğaltma hakkının hukuka uygun olarak kullanılması için salt icracı sanatçıdan iznin alınması yeterli değildir⁸⁸. Bu hususta icracı sanatçıdan başka, eser sahibinden, varsa ilk tespiti yapan fonogram yapımcısından veya film yapımcısından ve icrayı yayınlayan yayıncı kuruluştan⁸⁹ da onay alınmalıdır⁹⁰.

83 GÖKYAYLA, s.163

84 APAYDIN, s.90; ARIKAN, s.192; ARKAN, s.79; BAYGIN, s.302; EREL, Komşu Haklar, s.59;

EREL, Fikir ve Sanat Hukuku, s.169; TEKİNALP, 2.Bası, 17 N 27

85 DURAL, bir icranın tespitinin aynı zamanda onun çoğaltılması demek olduğu görüşündedir. Bu konuda aynı görüşteki yazarlar için bkz. DURAL, s.28’deki 82. dipnottaki yazarlar. Ayrıca bkz.

DURAL, s.28

86 Bu tanım dışında çoğaltmanın, fikir ve sanat eserinin tekrarlanması olanağını sağlayan bir eser nüshasının elde edilmesi olarak tanımlandığı ve söz, beste gibi birer ayrı maddi varlık olan eserin bir kopyasının veya nüshasının elde edilmesi ile çoğaltmanın gerçekleşmiş olacağı, çoğaltma için elde edilen nüsha adedinin birden fazla olmasının gerekmediği hakkında bkz. DURAL, s.28

87 Alman ESHAHY m.77/II, İsviçre ESHAHY m.33/II-c, İngiliz hukukunda m.180/II, 182 ve 190, Amerikan Telif Hakkı Yasası m.1011/a-I’de çoğaltma hakkının kullanımı, icracı sanatçının vereceği izne tabi tutulmuştur.

88 İcracı sanatçının yaptığı icranın tespit edilip yapılan tespitin çoğaltılması için vereceği iznin yazılı olmasının gerektiği hakkında bkz. DURAL, s.27

89 ARKAN, s.80

90 Bu konuda İngiliz hukukunda ilginç bir düzenleme söz konusudur. İngiliz hukukunda, icracı sanatçı

Çoğaltma hakkı ile ilgili olarak uluslararası düzenlemelerde; Roma Anlaşmasının 7/I-c, TRIPS Anlaşmasının 14/I, WIPO İcralar ve Fonogramlar Anlaşmasının 7, Sınır Ötesi Uydu Yayıncılığı Konusunda Eser Sahibi Haklarına ve Komşu Haklara İlişkin Sorunlara Dair Avrupa Anlaşmasının 5/II maddelerinde tespit edilmiş icraların çoğaltılması için icracı sanatçının kendisinden izin alınması gerektiği belirtilmiştir.

Ancak Roma Anlaşmasının 7/I-c hükmündeki izin alma şartının sadece icranın ilk tespitinin izinsiz olarak yapıldığı durumlara hasredilmesi; mali hakların birbirinin yanında olmasına rağmen kullanılmasının birbirinden bağımsız olduğu, icranın tespitine izin vermenin onun çoğaltılmasına da izin vermek olarak yorumlanamayacağı, ayrıca ne daha yeni tarihli olan TRIPS ve WIPO İcralar ve Fonogramlar Anlaşmasında ne de Alman, İsviçre, İngiliz, Amerikan ve Türk hukukunda bu yönde bir düzenlemenin olmadığı gerekçeleriyle eleştiriye konu olmuştur⁹¹. Her ne kadar kendi mevzuatımız açısından FSEK’te bu yönde bir düzenlemenin olmadığını belirtsek de, Komşu Haklar Yönetmeliğinin 7/c maddesine Roma Anlaşmasının 7/I-c hükmü aynen alınmıştır. Bu durum yasada yer almayan ve önemli bir hakkın kaybına neden olacak bir düzenlemenin yönetmelik ile getirilmesi demek olup yönetmeliğin bu hükmü, yasaya uygun hale getirilmesi veya iptalini gerektirmektedir⁹².

Konunun Avrupa Birliği hukukundaki düzenleniş biçimine baktığımızda, çoğaltma hakkını düzenleyen Avrupa Birliğinin 92/100 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Hakların Kiralanması, Ödünç Verilmesi ve Eser Sahiplerinin Haklarına Bağlantılı Haklara İlişkin Konsey Direktifi'nin 7. maddesinin, 2001/29 sayılı Bilgi Toplumunda Eser sahibinin Haklarına ve Bağlantılı Haklara İlişkin Belirli Konuların Uyumlaştırılmasına Yönelik Konsey Direktifinin 11. maddesi uyarınca yürürlükten kaldırıldığı, onun yerine bu konunun 2001/29 sayılı Bilgi Toplumunda Eser sahibinin Haklarına ve Bağlantılı Haklara İlişkin Belirli Konuların Uyumlaştırılmasına Yönelik Konsey Direktifinin 2/b hükmüyle düzenleme konusu yapıldığı görülmektedir. Kısaca bugün Avrupa Birliği hukuku açısından çoğaltma hakkının 2001/29 sayılı Konsey

icrasının tespiti için bir kimseye yetki vermişse artık icra üzerindeki diğer hakların da bu kimse tarafından kullanılacağını kabul edilmiştir. Bu kimselere “tespit hakkına sahip kişiler” denilmektedir.

Bu nedenle İngiliz hukuku açısından bir icraya ilişkin olarak bir kişiye tespit hakkı tanınmış ise yasanın 186. maddesine göre icranın çoğaltılmasına da bu kişi izin verecektir. Bu konuda geniş bilgi için bkz. GROVES, s.216-220

91 ARKAN, s.81

92 ARKAN, s.81

Direktifinin 2/b hükmüyle düzenlendiği söylenebilir. Uydu yayınları ile ilgili olarak da 93/83 sayılı Konsey Direktifinin 4. maddesi ile 92/100 sayılı Konsey Direktifi'nin 7.

maddesine atıf yapıldığı, ancak yukarıda da belirtildiği gibi 7. madde yürürlükten kaldırıldığından bu atfın 2001/29 sayılı Bilgi Toplumunda Eser sahibinin Haklarına ve Bağlantılı Haklara İlişkin Belirli Konuların Uyumlaştırılmasına Yönelik Konsey Direktifinin 2/b maddesine yapıldığının kabulü gerekir⁹³. Belirtilen düzenlemelerin hepsinin ortak noktasının, icracı sanatçıların icralarının çoğaltılması için kendilerinden izin alınmasının zorunlu olduğunun belirtilmesi olarak gösterilebilir.

Çoğaltma doğrudan veya dolaylı yapılabilir. Tespiti içeren ses veya görüntü taşıyıcısından yapılan çoğaltmaya doğrudan çoğaltma, tespitin iletildiği radyo ve televizyon, internet⁹⁴ gibi araçlardan kayıt yapılarak gerçekleştirilen çoğaltmaya ise dolaylı çoğaltma denmektedir.

İcracı sanatçıların sahip olduğu çoğaltma hakkı ile ilgili olarak belirtilmesi gereken son bir husus ise; çoğaltma için verilecek iznin belirli bir amaç, belirli sayıda kopya veya belirli bir süre için (yani geçici olarak) verilebileceğidir. Bu şekilde verilecek olan izne aykırı davranılması halinde icracı sanatçının yapılan çoğaltma faaliyetini yasaklama yetkisi mevcut olduğu gibi icracı sanatçı bunu yasaklamak yerine izin verilen amaç dışında veya izin verilen sayıdan fazla yapılan çoğaltma işleminin hukuka uygun hale gelmesi için yeni bir izin de verebilir⁹⁵.