Hukukumuza göre fonogram yapımcılarının kendilerine tanınan bağlantılı hakları iktisap edebilmesi için eser sahibinden veya icracı sanatçıdan izin alması gerekir220. Ancak bu hususun düzenlendiği FSEK m.80/1-B’deki “Bir icra ürünü olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları eser sahibinden ve icracı sanatçıdan mali hakları kullanma yetkisini devraldıktan sonra aşağıda belirtilen haklara sahiptir.” şeklindeki ifadeden her ne kadar fonogram yapımcılarının kendilerine tanınan haklara kavuşabilmeleri için icracı sanatçının bütün mali haklarını kullanma yetkisini devralması gerektiği gibi bir yoruma ulaşılabilirse de, doktrindeki hakim fikre göre; fonogram yapımcılarının eser
218 Ülkesellik prensibinin; her ülkenin fikri ürünlerinin korunmasını, korumanın kapsamı ve sınırını diğer ülkelerden bağımsız bir şekilde kendi sınırları içerisinde düzenlenmesi olduğu hakkında bkz.
ÇINAR, s.111
219 OKUTAN, s.242
220 ATEŞ, Doktora Tezi, s.229
sahibinden veya icracı sanatçıdan sadece tespit hakkına ilişkin izin alması kendisine tanınan bağlantılı haklara kavuşabilmesi için yeterlidir221. Bu arada hak sahipleri haklarını bir meslek birliğine devretmişlerse bu durumda fonogram yapımcılarının gerekli izni bu meslek birliğinden almaları gerekecektir222. Ancak bu söylenenler koruma süresi dolmamış eser veya icralar için geçerlidir. Koruma süresi dolmuş olan eser veya icralar için fonogram yapımcılarının herhangi bir kimse veya meslek birliğinden izin almasına gerek yoktur.
Fonogram yapımcısının icracı sanatçıdan başka eser sahibinden de izin almasının gerekli olup olmadığı incelenmeye değer bir konudur. Genelde eser sahibi, icra için izin verirken tespit hakkını da icracı sanatçılara devretmekte veya buna ilişkin bir ruhsat vermektedir. Eser sahibi tespit hakkını icracı sanatçıya devretmiş ise, icracı sanatçı bu hakkı devren kazandığından bu hakkın bir başkasına devri için yine de eser sahibinden izin alınmalıdır223. Ancak eser sahibi, icracı sanatçıya hakkı devrederken veya daha sonra yaptıkları ayrı bir sözleşme ile bu hakkın başkasına da devredilme hakkını da icracı sanatçıya bahşetmiş ise artık sadece icracı sanatçının izni yeterli olacaktır224. Eser sahibinin icracı sanatçıya tespit hakkına ilişkin bir lisans vermesi halinde ise, lisans sözleşmesi ile icracı sanatçıya ayrıca alt lisans yetkisi de verilmiş ise icracı sanatçının alt lisans verebileceği kabul edilmektedir. Bu arada verilen izin ile ilgili olarak FSEK m.58’de düzenlenen cayma hakkı ile FSEK m.59’
da düzenlenen hakkın sahibine geri dönmesine ilişkin hükümler fonogram yapımcıları hakkında da uygulama olanağı bulunan hükümler olduğu belirtilmelidir.
Fonogram yapımcılarının hak sahiplerinden izin almasının zorunlu olduğu belirtildikten sonra bu iznin yazılı olmasının gerekip gerekmediği, gerekli ise bunun ispat şartı mı yoksa geçerlilik şartı mı olduğuna da değinmek gerekmektedir. FSEK m.80/2.VI’da “Komşu hak sahipleri ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren
221 ARKAN,s.142
222 Bu konuda bkz. Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri İle Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonları Hakkında Tüzüğün 4. maddesi ile Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri İle Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri Tip Statüsünün 8.maddesi
223 Ancak doktrinde; eser sahibinin icracı sanatçıya eserinin icra ve temsili için izin vermesi halinde ondan sonraki aşamalarda gerek icracı sanatçının ve gerekse fonogram yapımcısının eser üzerinde kanun dairesinde bulunacakları tasarruflara da izin verdiğini gösterdiği, ancak devir (lisans) sözleşmesinde aksini kararlaştırmanın mümkün olduğu belirtilmektedir. Bu görüş için bkz. EREL, Fikir ve Sanat Hukuku, s.176
224 ATEŞ, Doktora Tezi, s.229
yapımcıların verdikleri izinlerin yazılı olması zorunludur.” şeklindeki ifade ile verilecek iznin yazılı olmasının zorunlu olduğu belirtilmektedir225. Bu hükmün lafzından yazılı şeklin bir geçerlilik şartı olduğu sonucuna ulaşılacaktır. Bunun dışında belirtilmelidir ki, verilen iznin niteliği ve kapsamını her olayda ayrı ayrı değerlendirmek gerekir. Yoruma ihtiyaç duyulduğunda, eser sahibinin ve icracı sanatçının hakkını devrettiği yerine bunun kullanım yetkisini ruhsat veya lisans226 olarak verdiği kabul edilmelidir227.
Hak sahibinin bir kişi veya meslek birliği olması durumunda iznin kimden alınacağının tespiti konusunda ortada bir sorun yoktur. Ancak iştirak halde veya müşterek eser sahipliğinin söz konusu olduğu durumlarda iznin kimden alınması gerektiği konusunda tereddüt yaşanabilir. Genel kural; iştirak veya müşterek halde eser sahipliği durumlarında izin tüm eser sahiplerinden alınmalıdır. Ancak müşterek eser sahipliği durumunda; bağımsız kısımlardan birisi hakkında istenilen izni o bağımsız kısmın sahibi tek başına verecektir. İcracı sanatçıların da birden fazla olması mümkündür. Komşu Haklar Yönetmeliğinin 11. maddesine göre bu halde, bir eserin icrası kısımlara ayrılabiliyorsa icracılardan her birisi icra ettiği kısımla ilgili izni kendisi vermeye yetkilidir. Bunun tersi durumda yani icra bağımsız bir bütün teşkil ediyorsa izin tüm icracı sanatçılardan alınması gerekmektedir. Bir orkestra, koro veya tiyatro grubu tarafından gerçekleştirilen icralarda ise izin FSEK m.80/I-A-VI hükmü gereği orkestra ve koroda sadece şef, tiyatro grubunda ise sadece yönetmen tarafından verilebilecektir. Yine FSEK m.80/I-A-VII hükmüne göre bir organizatörün girişimi ile sözleşmeye dayanılarak yapılan icralarda icracı sanatçının yanı sıra organizatörün de izninin alınması gerekmektedir. Bu konular icracı sanatçılar ile ilgili bölümde ayrıntıları ile ifade edildiğinden burada tekrar etmekten kaçınıyoruz.
Son olarak belirtilmesi gereken bir husus da; fonogram yapımcılarının icracı sanatçılar ve/veya eser sahibinden alacağı iznin içeriği ne ile ilgili ise fonogram yapımcısının ancak onu kullanabileceğidir. Yani canlı yayın için izin alınmış ise
225 EREL, Fikir ve Sanat Hukuku, s.175
226 Komşu Haklar Yönetmeliğinin 23. maddesi uyarınca bağlantılı hakların devir veya intikali halinde de uygulanması gereken FSEK m.56/II hükmü uyarınca verilecek ruhsat basit ruhsat olup FSEK m.52’ye göre de iznin kapsamına giren hakların ayrı ayrı gösterilmesi gerekmektedir.
227 ARKAN, s.143
çoğaltma yapılamaz228.