HAKKIN TÜKETİLMESİ İLKESİNİN HUKUKİ SONUCU PARALEL İTHALAT KAVRAM

1. GENEL OLARAK PARALEL İTHALAT KAVRAMI

Paralel ithalat, bir ülkede daha ucuza edinilen malların, piyasasında aynı malın daha pahalıya satıldığı ülkeye, satma amacı ile ithal edilmesi olarak tanımlanmaktadır213_{. Patent hukuku anlamında paralel ithalat, patent korumasına}

sahip bir ürünün, patent korumasına sahip olduğu ve ilk kez yasal olarak piyasaya sunulduğu bir ülkeden, yasal yollarla alınıp, herhangi bir izin almaksızın, hakkın korunduğu ve piyasasında aynı ürünlerin bulunduğu bir başka ülke pazarına sokulmasıdır214

.

Paralel ithalat, serbest ticaret anlayışının bir sonucudur. İşletmelerin satış ve pazarlama politikaları sonucu pazar çeşitlendirmeleri yapmaları ve buna bağlı olarak fiyat farklılaştırma stratejileri izlemeleri sonucu oluşmuştur. Fiyat farklılıklarının

213 _{ARIKAN, s. 7} 214

68

başlıca iki nedeni, sınai hak sahibinin yeni girdiği veya pazar payını arttırmayı hedeflediği piyasada tutunmak ya da üretim faktörlerinin fiyatlarının farklı olmasıdır. Bir diğer temel neden döviz kurlarındaki dalgalanmalardır. Ayrıca gelişmiş ülkelerdeki dağıtım ağının daha az rekabetçi oluşu, tanınırlığı arttırmak için yapılan reklam masraflarının yüksekliği gibi nedenleri de bulunmaktadır215

. Fiyat farklılıklarının diğer nedenleri, fiyat teorisindeki arz, talep ve maliyet unsurlarının yanı sıra lisansörlerin pazarda yer edinmek için yaptıkları maliyet stratejisi ve sürümden kazanma hedefi ile hareket etmeleri olarak sıralanabilmektedir216

.

Paralel ithalatın amacı, aynı nitelikteki ürünlerin değişik ülke pazarlarında farklı fiyatlarla satımının gerçekleştirilmesidir. Farklı pazarlarda, farklı fiyatlarla piyasaya sürülen ürünlerin ucuza satılan ülkelerden alınarak pahalıya satıldığı ülkelere ithal edip kar elde etmek hedeflenmektedir.

Üreticiler, gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde çalışan işçilerin özlük hakları yeterince güçlü olmadığından; işgücü maliyetleri düşük olduğundan, bu ülkelerde üretim yapmayı tercih etmektedirler. Paralel ithalat yapanların, dış piyasada ürünü alırken ödediği bedel, nakliye masrafları, ithalat nedeniyle ödenen vergi, resim, harç ve sair giderler ile kar payının toplamı ile oluşan iç piyasaya sunum bedeli, patent hakkı sahibi tarafından iç piyasada uygulanan bedelden düşük olduğunda paralel ithalat rasyonel kabul edilmektedir.

Paralel ithalat için, ithalat ülkesinde, hak sahibinin rızası ile yasal yollardan piyasaya sunulmuş ürünlerin bulunması ve üçüncü bir kişi tarafından aynı korumaya sahip orijinal ürünlerin yurt dışından yurda ithali gerekmektedir217_{. Dolayısıyla}

paralel ithalat durumunda iki ülke bulunmaktadır. İlk ülke patentli ürünlerin satın alındığı, diğer bir ifadeyle ihracat ülkesi; ikinci ülke ise birinci ülkeden satın alınan ürünlerin ithal edildiği ülke, diğer bir ifadeyle ithalat ülkesidir. Paralel ithalat, ihracatçı ülkeden ithalatçı ülkeye yapılmaktadır. Bu iki ülkede de patent koruması kazanılmış ve patentli ürünler patent hakkı sahibince veya izni ile üçüncü kişilerce piyasaya sunulmuş durumdadır.

215 _{CORNİSH, W. R.: Free Movement Of Goods Pharmeuticals, Medicine, Biotechnology And}

European Law, Edited by E. Richard Goldbelg, J. Lonbay, Cambridge University Press, London, 2000, s. 16 vd., http://assets.cambridge.org/0521792495/sample/0521792495WS.PDF (E. T.: 20.10.2015)

216 _{TEKDEMİR, s. 8; ASLAN, Adem: Hakların Tükenmesi, s. 52} 217

69

Bir ülkede piyasaya sürülmüş ürünlerin paralel ithalat yoluyla başka ülkelere ithalatının yapılabilmesi için, ithalatçı ülkede bu ürünler üzerindeki patent hakkının tüketilmiş olması gerekmektedir. Paralel ithalat yolu ile ithal edilen malların patent hakkının tüketilip tüketilmediğinin tespiti, ithalatçı ülkede geçerli olan coğrafi tüketilme rejimine bağlıdır. İhracatçı ülke tarafından uygulanan coğrafi tüketilme rejiminin ise hiçbir etkisi bulunmamaktadır.

Paralel ithalata konu ürünler üzerindeki patent hakkı tüketilmemişse bu ürünlerin ithal ülkesine sokulmasına, patent hakkı sahibi engel olabilecektir.

Hakkın tüketilip tüketilmediği uygulanan coğrafi tüketilme rejimine göre belirlenmektedir. İthalatçı ülkede ülkesel tüketilme rejimi geçerli ise paralel ithalatı yapılan ürünler, daha önce o ülke piyasasına sunulmamış; patent hakkı tüketilmemiş olduğu için, patent hakkı sahibi, paralel ithalata engel olabilecektir. İthalat ülkesinde uluslararası tüketilme rejimi geçerli ise paralel ithalatı yapılan ürünler, daha önce o ülke piyasasına sunulup sunulmaması önemli olmaksızın; dünyanın herhangi bir yerinde yapılan piyasaya sunum ile birlikte patent hakkı tüketilmiş olacağı için patent hakkı sahibi, paralel ithalata engel olamayacaktır.

2. PARALEL İTHALAT İLE BENZER DİĞER KAVRAMLAR

2.1. TEKRAR İTHALAT

Patent hukuku anlamında tekrar ithalat, diğer ismi ile geri ithalat, bir ülkede piyasaya sunulmuş olan ürünlerin, patent sahibi tarafından veya onun izni ile üçüncü kişice ihraç edilmesinden sonra, yine patent hakkı sahibi veya üçüncü kişi tarafından yeniden aynı ülkeye, diğer bir ifade ile daha önce piyasaya sunulduğu yere, ithal edilmesidir218.

218 _{KAYHAN, s.54; PINAR, Oğuzman’a Armağan, s. 899-900 Her ne kadar açıklamalar markalı}

ürünler bakımından yapılmışsa da patent korumasına sahip ürünler bakımından da geçerli olacaktır; YILDIZ, s. 587; ARKAN, Marka Hakkının Tüketilmesi, s. 203; ASLAN, Adem, Hakların Tükenmesi, s. 56

70

Tekrar ithalat durumunda iki ülke ve iki ayrı ithalat işlemi bulunmaktadır. Birinci ülke hem patentli ürünlerin satın alındığı ülke hem ikinci ülkeye yapılan ihracatın gerçekleştiği ülke hem de ikinci ülkeden ithalatın yapıldığı ülkedir. Diğer bir ifadeyle, birinci ülke, ilk ithalat işlemindeki ihracatçı; ikinci ithalat, yani tekrar ithalat işlemindeki ihracatçı ülkedir. İkinci ülke ise birinci ithalat işleminde ithalatçı, tekrar ithalat işleminde ise ihracatçı ülke konumundadır.

İki ülkede de patent koruması kazanılmış ve patentli ürünler patent hakkı sahibi veya izni ile üçüncü kişilerce piyasaya sunulmuş durumdadır. Örneğin, patent korumasına sahip bir ürün Türkiye’den Fransa’ya ihraç edilmiş ve sonra aynı ürün Fransa’dan Türkiye’ye ithal edilmiş ise, bu duruma tekrar ithalat denmektedir. Bu örnekte Türkiye hem ihracat ülkesi hem de tekrar ithalat ülkesi konumundadır.

Tekrar ithalat, gerek ülkesel gerek bölgesel gerek uluslararası coğrafi tüketilme rejimlerinde engellenememektedir. Dolayısıyla ülkeler ister ülkesel ister bölgesel ister uluslararası coğrafi tüketilme rejimini seçmiş olsunlar, tüm bu hallerde tekrar ithalat, patent hakkı sahibi tarafından engellenemeyecektir. Çünkü tekrar ithalat durumunda, ilgili ürünler piyasaya sunulmuş ve dolayısıyla bu ürünler bakımından patent hakkı tüketilmiş durumdadır.

2.2. GRİ İTHALAT

Gri ithalat olarak ifade edilen kavram, patent sahibinin Türkiye’de piyasaya sunduğu ürünler ile başka ülke veya ülkelerde piyasaya sunduğu ürünler arasında az ya da çok farklılık taşımasıdır219. Ürünlerin farklı ülkelerde farlı teknik özelliklerle piyasaya sunulmaları durumunda, bu ülkelerden birinden satın alınan ürünün diğer ülkeye ithali gri ithalat olarak nitelendirilmektedir220

. Paralel ithalatta ürünler, aynı nitelikte; gri ithalat da ise farklı niteliktedirler. Gri ithalata örnek olarak, aynı marka

219 _{KAYHAN, s. 52; ASLAN, İ. Yılmaz: Fikri Mülkiyet Hakları Kullanılarak Paralel İthalatın}

Önlenmesi: Hakkın Tükenmesi İlkesi, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, Y. 1, S. 4, Ekim- Aralık 2004, Özel Dosya Küreselleşme ve Fikri Sınai Haklar, s. 99-117, s. 100 (Paralel İthalat)

220

71

ve model araçların Türkiye’de sağdan İngiltere’de soldan direksiyonlu olması verilebilir.

Ürünler aynı olmadığı için, hak sahibi gerek ülkesel gerek bölgesel gerek uluslararası coğrafi tüketilme rejimlerinde gri ithalatı, hakkın tüketilmediğinden bahisle, gri ithalatı engelleyebilecektir.

Aşağıdaki tabloda seçilen coğrafi tüketilme rejimlerine göre paralel ithalat, gri ithalat ve tekrar ithalatın, patent hakkı sahibi tarafından patent hakkının tüketilmediği iddiasıyla engellenmesinin mümkün olup olmadığı görülmektedir. Buna göre ülkesel ve bölgesel coğrafi tüketilme rejiminde paralel ithalat engellenebilmekte, tekrar ithalat engellenememekte; uluslararası coğrafi tüketilme rejiminde ise ne paralel ithalata ne de tekrar ithalata engel olunabilmektedir. Tüm coğrafi rejimlerde gri ithalat hak sahiplerince engellenebilmektedir.

Ülkesel Coğrafi Tüketilme Rejimi Bölgesel Coğrafi Tüketilme Rejimi Uluslararası Coğrafi Tüketilme Rejimi

Paralel İthalat Engellenebilir Engellenebilir Engellenemez Tekrar İthalat Engellenemez Engellenemez Engellenemez Gri İthalat Engellenemez Engellenemez Engellenemez Çizelge 2: Coğrafi Tüketilme Rejimi İlkelerinin Hukuki Sonuçları

E. HAKKIN TÜKETİLMESİ İLKESİ İLE SERBEST TİCARET