DİĞER BAZI ÜLKELERDE PATENT HAKKININ TÜKETİLMESİ İLKESİ

Hakkın tüketilmesi ilkesi ile ilgili üye devletleri serbest bırakan TRIPS Antlaşması’nın yürürlüğe girmesinden sonra, birçok devlet, patent hakkının

405 _{Bu kararla, 1984 yılında Bandag Inc. İle Al Borser’s Tire Stores davası sonunda Federal Circuit’de}

alınan usul patentlerinin tüketilemeyeceği kararından dönülmüştür.

138

tüketilmesi konusunda yasal düzenlemeler yapmaya başlamıştır. Bu düzenlemelerde, genellikle, uluslararası tüketilme coğrafi rejimi kabul edilmiştir. Uluslararası tüketilmeyi kabul etmeyen ülkelerde ise çoğunlukla ülkesel tüketilme coğrafi rejimine ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.

Özellikle DTÖ üye ülkelerince belirlenecek ortak bir tüketilme coğrafi rejimi, paralel ithalatın engellenmesini önleyecek nitelikte olacaktır. Uruguay Round ve Doha görüşmelerindeki müzakerelerde uzlaşmaya varılamamıştır. Uruguay Müzakereleri sırasında gelişmekte olan ülkeler çoğunlukla uluslararası tüketilme coğrafi ilkesini savunurken; AB, bölgesel tüketilme ilkesini; ABD ise paralel ithalatı sınırlayıp engelleyecek bir sistem konusunda ısrarcı olmuştur406

.

Dünyada genel geçer üç tip hakkın tüketilmesi coğrafi rejimi benimsenmiş olmakla birlikte; Umman Sultanlığı, Ürdün Krallığı gibi ülkelerde, düzenlemelerin farklı biçimde yapıldığı görülmektedir. Umman Sultanlığı’nın Sınai Mülkiyet Kanunu’nda yer alan hakkın tüketilmesi ilkesi, antitröst yasaları ile ilişkilendirilerek düzenlenmiştir.

4.1 JAPONYADA PATENT HAKKININ TÜKETİLMESİ İLKESİ

Japonya’da patent haklarının tüketilmesi ile ilgili kabul edilen coğrafi tüketilme rejimi, önceleri ülkesel tüketilme coğrafi rejimi idi407

. Daha sonra, uluslararası ticaret ile mal ve hizmetlerin serbest dolaşımı ilkeleri ışığında patent haklarının uluslararası tüketilme coğrafi ilkesi kabul edilmeye başlanmıştır408_{. Başka}

ülkelerde piyasa sunulan patenle korunan ürünlerin Japonya’ya paralel ithalatı, Japon Hukuku’na göre patent hakkı sahiplerince engellenememektedir.

Japon Mahkemeleri tarafından, alüminyum bir çark için Japonya’da ve Almanya’da patent hakkı sahibi olan Alman firması BBS ile BBS tarafından Almanya’da üretilen alüminyum çarkları paralel ithalat yoluyla Japonya’ya ithal

406 _{SEZGİN HUYSAL, Ayşegül: İlaç Patenti, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2010, s. 195}

407 _{DOI, Teruo: The Territoriality Principle of Patent Protection And Conflict Laws: A Review of The}

Japanese Court Decitions, Fordham International Law Journal, Volume 26, 2003

408

139

eden Japon KK firması arasında yaşanan uyuşmazlık ile ilgili, 1 Temmuz 1997 tarihinde verilen BBS Kraftverzeug Technik AG / Racimax Japan KK & Jap Auto Products KK kararında, paralel ithalatı gerçekleştiren Japon KK firması lehine, uluslararası tüketilme ilkesi yönünde karar vermiştir.

Karara göre, patentle korunan ürünlerin ilk kez satışı ile patent hakkı tüketilmiştir; ancak sözleşme ile bazı istisnai koşulların kabul edilebileceği belirtilmiştir. Mahkeme, patent hakkı sahibinin, ürünlerin ilk satışı ile yatırımlarının karşılığını alıp ödüllendirildiğini, bu ürünlerle ilgili patent hakkının tüketildiğini açıklamıştır. Ancak buna karşın, mahkeme, ulusal fiyat kontrolü ya da zorunlu lisans gibi, patent hakkı sahibi üzerinde belirli zorunluluklar veya baskılar olması halinde, patent hakkının tüketilmeyeceğini belirtmiştir.

Dolayısıyla Japon Yüksek Mahkemesince, Anglo Sakson hukuk sisteminde geçerli olan, zımni lisans karinesini çürüten, hususi sözleşme kuralları tabir edilen bir uygulama kabul edilmiştir. Buna göre, patentle korunan ürünlerini, Japonya dışında pazarlayan firmalar, ilgili ürünlerin Japonya’ya paralel ithalatının yapılmasını istemiyorlarsa; ürünlerin üzerine yapıştıracakları bir etiketle409

belirtmeleri gerekmektedir. Böylelikle, Japonya’daki patent hakkı sahibi, patentle korunan ürünlerin paralel ithalatını, ulusal antitröst ve rekabet yasalarındaki hükümler saklı kalmak şartıyla, önleyebilecektir410

.

Hakkın tüketilme ilkesi ile ilgili verilen bir diğer karar Canon Kararıdır.411

Canon, tekrar doldurulma özelliğine sahip mürekkepli kartuşları yabancı ülkelerden satın alıp doldurarak Japonya’ya ithal eden Recycle Asisst firmasına dava açmıştır. Canon, bu kartuşların değişikliğe uğratıldığını ve bu nedenle patent haklarının tüketilmesinin söz konusu olmadığını iddia etmiştir.

Kasım 2007’de Japon Yüksek Mahkemesi’nce verilen kararda, patentle korunan bir ürünün satışı yapıldıktan sonra; bu ürün, alıcı tarafından değiştirilir ve

409 _{“X pazarı içindir.”; “Y ülkesine ithal edilemez.” Şeklinde kayıtlar konulmaktadır. Bkz. ARIKAN,}

s. 40

410 _{ASLAN, Hakkın Tükenmesi, s. 91}

411 _{Japan Supreme Court Case Number 2006, (Ju) NO. 826, Deciced on 8.Nov.2007,}

www.courts.go.jp/english/judgments/text/2007.11.08-2006.-Ju-.No..826-165104.hmtl (Erişim Tarihi: 16.01.2016)

140

patentle korunan üründen başka bir ürüne dönüştürülürse, patent hakkının tüketilmeyeceği belirtilmiştir.

Bu kararda, Japon Yüksek Mahkemesi uluslararası tüketilme ilkesinin kabulü yönündeki açıklamalarını sürdürmüş ancak, patentle korunan ürünün yeniden yapılması veya yeniden birleştirilmesi gibi durumların söz konusu olması halinde patent hakkının tüketilmeyeceğini vurgulamıştır.

4.2 İSVİÇRE’DE PATENT HAKKININ TÜKETİLMESİ İLKESİ

EFTA412 üyesi olup Avrupa Ekonomi Alanı veya Avrupa Birliği üyesi olmayan tek ülke olan İsviçre’de, 1993 tarihli İsviçre Marka Kanunu’nda uluslararası tüketilme rejimi kabul edilmiştir413

.

Patent hakkının tüketilmesi ilkesi ile ilgili, İsviçre Federal Mahkemesi’nin 1999 tarihli Kodah v. Jumbo Markt kararında, TRIPS Antlaşması’nın 6. maddesi ile DTÖ üyesi ülkelere, patent hakkının tüketilmesi ile ilgili kendi coğrafi rejimlerini seçme imkanı tanındığı belirtilerek; Antlaşma’nın 28. maddesine414

değinilmiştir. Maddede paralel ithalata dair bir sınırlamaya yer verilmediği ifade edilmiştir. İsviçre Federal Mahkemesi bu gerekçelerle patentler bakımında ülkesel tüketilme rejimi doğrultusunda karar vermiştir415

.

412 _{EFTA’nın açılımı, Avrupa Serbest Ticaret Antlaşması’dır. 1960 yılında Avusturya, Portekiz,}

Danimarka, İsveç, Norveç, İsviçre ve İngiltere arasında imzalanmıştır.

413_{www.ige.ch (E.T:25.10.2015)} 414

TRIPS Antlaşması’nın Verilen Yetkiler başlıklı 28. maddesi aynen şu şekildedir: (1) Patent, sahibine aşağıdaki münhasir hakların verilmesini sağlayacaktır.

(a) Patent konusu bir ürün olduğunda, patent sahibinin iznini almamış üçüncü kişilerin bu ürünü imal etmelerini, kullanmalarını, satışa arz etmelerini, satmaları veya bu amaçlarla ithal etmelerini engellemek(v");

(b) Patent konusu bir usul olduğunda, patent sahibinin iznini almamış üçüncü kişilerin usulü kullanmalarını ve en azından doğrudan bu usul ile elde edilmiş ürünü kullanmalarını, satışa arz etmeleri satmaların veya bu amaçlarla ithal etmelerini engellemek.

(2) Patent sahipleri patenti devretme veya veraset yoluyla intikal ettirme ve lisans sözleşmeleri imzalama hakkına da sahip olacaklardır.

www.telifhaklari.gov.tr (E.T.: 25.10.2015)

415 _{https://www.ige.ch/fileadmin/user_upload/Juristische_Infos/d/j100_Parallelimporte_d.pdf (E.T.:}

141

İsviçre’de, patentle korunan ürünün piyasaya ilk sunulduğu yere veya ürünün özelliğine göre, farklı coğrafi tüketilme rejimleri uygulanmaktadır.

Genel kural, patentle korunan ürünlerin piyasaya ilk sunumu İsviçre’de veya başka bir Avrupa Ekonomik Alanı ülkesinde gerçekleştirilmişse, patent hakkının tüketilmesi bakımından bölgesel tüketilme coğrafi rejiminin uygulanması yönündedir.

Patentle korunan ürünün işlev ve fonksiyonları itibariyle çeşitli özellikler taşıyorsa, uluslararası tüketilme coğrafi rejimi kabul edilmektedir. Traktör ve tarım makineleri gibi tarımla ilgili ürünlerde uluslararası tüketilme rejimi uygulanmaktadır. Son olarak, ilaçlar gibi, patentle korunan ürün için fiyat belirlemesi, İsviçre Devleti tarafından yapılıyorsa, bu ürünün İsviçre’de piyasaya sunumu için patent hakkı sahibi ile anlaşılması gerektiği belirtilmektedir416

.

İsviçre Federal Konseyi’nin 19.12.2008 tarihli kararı ile 1 Haziran 2009 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, Patent Kanunu’nda değişiklik yapılmış; mütekabiliyet şartı aranmaksızın tek taraflı olarak, Avrupa Ekonomik Alanı ülkeleri ile uyum sağlanması amacıyla, eczacılık ürünleri hakkında bölgesel tüketilme coğrafi rejiminin uygulanması kabul edilmiştir417

.