Re'y-hadis ilişkisine bakışları

Kadıların bir kısmı farklı vesilelerle re'ye ve esere yaklaşımlarını ortaya koymuşlardır. Re'y-eser ilişkisine bakışları açısından kadıların aynı yaklaşımını benimsediğini söylemek mümkün değildir. Re'yi tamamen terk etmeyen ancak eseri re'ye tercih edenler olduğu gibi tamamen eser odaklı hüküm veren ve re'yden uzak duran kadılar da vardır.

Şurayh, eseri önceleyen ancak bulamazsa kendi görüşünü dile getiren gruptandır. Nitekim İbn Sîrîn, Şurayh'ın "öncekilerden nakledilene (رثلأا) ihtiyaç duyarım. Bir eser bulduğumda size bunu naklederim (مكتثدح)" dediğini nakletmektedir.735 _{Daha önce} kadınların mescitte itikaf yapmasını yasaklayan Ziyad'a, camide bir ay boyunca itikaf yapmayı adayan bir kadının durumu anlatılmıştır. Bunun üzerine kadının kabilesi Benî Adiy'den bir grup Ziyad'a gelerek kadının faziletini aktarmışlardır. Ancak Ziyad daha önce yasakladığı bir şeye izin vermesinin uygun olmayacağını söylemiştir. Bunun üzerine Şurayh'a gitmişler ve ondan sorunu halletmesini istemişlerdir. Meseleyi dinleyen Şurayh "isterseniz bu konuda kendi görüşümü (ييأر) söyleyebilirim" demiş ve bunu tekrarlamıştır. Olumlu yönde cevap alan Şurayh, kadının itikaf yerine bir ay oruç tutmasını ve iftarını günlük yiyeceği olmayan fakirlerle yapmasını, böyle yaptığında Allah'ın onu isterse bağışlayabileceğini söylemiştir.736 _{Aktarılan bu hadise Şurayh'ın} re'y ile hüküm verirken bunu belirtme gereği duyduğunu göstermektedir.

734 _{Buhârî, ed-Duafâ es-sağîr, I, 65.} 735 _{İbn Asâkir, Târîhu Dımeşk, XXIII, 40.} 736 _{Veki', Ahbâru'l Kudât, s. 469.}

131

Verdiği beyanlara dayanarak Şerîk'in de eseri tercih eden ancak re'yi tamamen terk etmeyenlerden olduğu söylenebilir. Abbâd b. A'vâm'ın verdiği bilgiye göre Şerîk "biraz zayıf da olsa eseri re'ye tercih ederim" diyerek re'ye karşı tavrını göstermiştir.737 Şahitlik yapmak için huzuruna gelen Muhammed b. es-Sabbâh'ın ve Hammâd b. Ebû Hanîfe'nin şahitliğini kabul etmeyen Şerîk'e Hammâd bunun sebebi sormuştur. Şerîk, bidate ve Rasulullah'ın sünnetinin aksine davet eden babası Ebû Hanîfe sebebiyle şahitliğini kabul etmediğini Hammâd'a bildirmiştir.738 _{Şerîk, Kûfe'nin dört bir yanında} içki satıcılarının dolaşmasını Ebû Hanîfe'nin yolunu takip edenlere tercih ettiğini söyleyerek ona karşı tutumunu açıkça ortaya koymuştur. Şerîk, Ebû Hanîfe'nin re'yini bile isabetli bulmazken, seleften naklettiklerine güvenemeyeceğini ifade ederek Ebû Hanîfe'yle arasındaki mesafeyi netleştirmiştir. Ebû Hanîfe'nin ders halkasına giden Kâsım b. Ma'n'ı ise bu hususta eleştirmiş ve ikaz etmiştir.739 _{Bu bilgiler ışığında Şerîk'in} Ebû Hanîfe'yi bidat ehli ve sünnete muhalif davranan bir kimse olarak gördüğünü söyleyebiliriz.

Esere değer vermekle birlikte re'yi de benimseyenlerden biri de İbn Şübrüme'dir. Hammâd, bir meselede kendisine muhalefet eden İbn Şübrüme'ye "ben sana ilim öğrettiğim halde nasıl bana muhalefet edersin?" diyerek çıkışmıştır. Cevaben İbn Şübrüme, "bir görüşe ulaştım ve bunu dile getirdim" cevabıyla muhalefetin tabiî olduğunu ifade etmiştir.740 _{İbn Şübrüme'nin tavrından hareketle onun öncekilerden} nakledilenlere değer vermekle birlikte bunları değerlendirmeye tuttuktan sonra kendine en uygun olan görüşü tercih ettiğini söyleyebiliriz. Bu da onun re'ye yakın bir yaklaşımı benimsediğine işaret etmektedir. İbn Şübrüme'yle Ca'fer-i Sâdık arasında geçen bir hadise de onun re'ye bakışına ışık tutmaktadır. İbn Şübrüme yanına Ebû Hanife'yi de alarak Ca'fer'in yanına gelmiş ve Ebû Hanîfe'yi akıl ve anlayış/fıkıh sahibi biri olarak tanıtmıştır. Bu durum üzerine Ca'fer İbn Şübrüme'yi kıyas ve re'y hususunda uyarmıştır.741 _{İbn Şübrüme'nin Ca'fer-i Sâdık'la yakın ilişkide olması dikkat çekici} olmakla birlikte görüşmeye Ebû Hanîfe'yi de götürmesi onunla arasında da yakınlık olduğunu göstermektedir. Diğer yandan Ca'fer'in uyarısından sonra İbn Şübrüme

737 _{Zehebî, Siyerü a'lâmi'n nübelâ, VIII, 207.} 738 _{Vekî, Ahbâru'l kudât, s. 596.}

739 _{İbn Adiy, el-Kâmil, IV, 9.} 740 _{Vekî, Ahbâru'l kudât, s. 537.} 741 _{Vekî, Ahbâru'l kudât, s. 537, 538.}

132

herhangi bir yorum yapmamıştır. Dolayısıyla sadece bu hadiseden hareketle İbn Şübrüme'nin re'ye yaklaşımını tespit etmek mümkün değildir. Ancak Ca'fer'in uyarılarında İbn Şübrüme'yi muhatab alması İbn Şübrüme'nin de re'ye sıcak baktığına işaret etmektedir. İbn Şübrüme'ye kendi görüşünü çok beğendiği söylenince o, "beğenmesem re'yimle hükmetmezdim" cevabını vermiştir.742 _{Ma'mer İbn Şübrüme'ye} bir meselede ulemadan on kişiye danışarak karar veren bir kadı hakkında ne düşündüğünü sormuştur. İbn Şübrüme, "kendi görüşüyle/re'yiyle hükmedip hata yapması onların görüşüyle hükmedip hata yapmasından daha iyidir" şeklinde cevaplamıştır.743 _{İbn Şübrüme'nin re'yi destekler eğilimde olduğu söylenebilir.}

Re'yden tamamen kaçınan isim Şa'bî'dir. O bu husustaki tavrını net bir şekilde ortaya koymuştur. Kendisine sorulan konuya dair öncekilerden nakledilen bir bilgisinin olmadığını ifade eden Şa'bî'ye "olsun kendi görüşünü söyle" denmesi üzerine, "benim görüşümü de ne yapacaksın" diyerek meseleler üzerinde şahsî görüş beyan etmeye karşı olduğunu ortaya koymuştur.744 _{"Sünnetle yetinmek bidatte içtihad etmekten hayırlıdır"} sözü Şa'bî'nin re'ye bakışını yansıtmaktadır.745 _{Şa'bî, "biz fukahâ değiliz, duyduğumuz} hadisi rivayet ederiz, fukaha bildiğini tatbik edendir" diyerek kendini hadis ehlinden saydığını ifade etmektedir. Leys, "Şa'bî'ye bir mesele sorduğumda benden yüzünü çevirir ve sorumla ilgilenmezdi" sözüyle Şa'bî'nin fetva vermekten kaçındığını belirtmiştir.