İnsanlık kıssasının doğum kılıfıyla başlayarak, ölüm kılıfıyla sona ermesini düşünmemiz, onu yaratan ona canlılık ve hayat veren Allah’ın (C.C.) bu fiiliyle abes bir iş yaptığını tasavvur etmemiz demektir. Aslında aklı başında birisi böyle bir düşünceye saplanamaz. Çünkü abes bir işle meşgul olmak hele hele Allah’ın zatı için imkânsız bir şeydir.203 Ölüm bir yok oluş değil bilakis ebedi hayatın başlangıcı, sonsuzluğa açılan bir kapıdır. Ölümden sonra dirilişin nasıl vuku bulacağını kavrayamayanlara peygamber efendimiz bu hususu Kur’an-ı Kerim’de olduğu gibi akli deliller getirerek açıklamıştır. Şimdi bu delillerden bahsedelim.
1) Hadislerde Yağmurla Arzın Dirilişi
Taberani, Ebu Rezin (r.a.)’ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasulullah (S.A.V.)’e: Yüce Allah ölüleri nasıl diriltir? Diye sordum. Şöyle buyurdu:
“Sen hiç kavminin vadisinden buraların kuru olduğu bir anda geçmedin mi? Daha başka bir zamanda geçersin, yemyeşil olduğunu görürsün. Sonra yine bir vakitte geçersin, her tarafı kupkuru görürsün, ardından bir kez daha geçersin bütün her tarafın yemyeşil olduğunu görürsün. İşte yüce Allah ölüleri böyle diriltir.”204
Ahirette yeniden diriltmeye, Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın verdiği bu örnek, tamamen Kur'anî bir metoddur. Zira Kur'an-ı Kerim, dünyada cereyan eden ve gözle gördüğümüz hadiseleri zikrederek, ahiretteki ihyanın da böyle olacağını söyler.
Nitekim kupkuru hayat emaresi görülmeyen toprağın üstüne yağmur taneleri düşer. Düşmez oradan yeni bir hayat fışkırıyor. Uzun zamandır ölü halde bekleyen bitki kökleri canlanıyor, toprağın altında üstünde böcekler kaynaşıyor. Yine kışın
203 Bûtî, M.Said Ramazan, Mütercimler: Mehmet Yolcu-Hüseyin Altınalan,İslam Akaidi, Madve
yay.,İstanbul, 1986, s.354
204Havva, Said, Mütercimler: M.Ahmet Varol, Orhan Aktepe, Abdurrahim Ali Ural, H.Ahmet
ölen yeryüzü baharda canlanıyor. Odun haline gelen ağaçlar çiçek açıyor meyve veriyor. İnsanların, sürekli şahit oldukları fakat dikkat etmedikleri bu husus üzerinde düşünmeleri isteniyor. Nasıl ki ölü toprak gözlerimizin önünde yağmurla diriliyorsa, insanların dirilmesi de o yüce kudret için zor değildir.
2) Hadislerde İnsanın Yaratılışı
Yine dirilmenin ispatı ile ilgili bir hadis-i şerifte şöyledir: Buhari ve Müslim, Enes b.Malik (r.a.)’den rivayet etmişlerdir: Bir adam Rasûlullah (a.s.)’a: “Yüce Allah, ‘Cehennemde yüzükoyun toplanacak olanlar, işte onların yerleri en kötü ve yolları da en sapıktır’ buyuruyor. Kâfir yüz üstü mü haşredilecek?” diye sordu. Rasûlullah (a.s.)’da şöyle buyurdu; “Dünya hayatında onu iki ayağı üstüne yürüten, kıyamet gününde yüzüstü yürütmeye kadir değilmidir?”205
Rasûlullah (S.A.V.) onları yaratanın, yaşatanın, eller ve ayaklar verenin Allah olduğunu hatırlatıyor. Bu nimetlerin hiçbirini insan kendi çalışarak kazanmamıştır. Bunların hepsi Allah’ın lütfudur, kudretinin eserleridir. İnsan kendi yaratılışını tefekkür ettiği takdirde, öldükten sonra diriltmenin O yüce kudrete hiç de zor gelmeyeceğini idrak eder. Allah Teâlâ insanı çeşitli merhalelerden geçirerek en güzel biçimde yaratmıştır. İnsanın bu şekilde tedricen yaratılması Allah’ın kudretini göstermektedir. Bir damla pis sudan, elleri kolları olan, konuşan, düşünen, akleden, her bakımdan mükemmel özelliklere sahip insanı yaratan Allah, elbette yarattığı gibi diriltmeye de kâdirdir. Yine bu hususu haber veren diğer bir hadis-i şerif şöyledir: Ebu Hureyre (r.a.) Rasûlullah (S.A.V.)in şöyle buyurduğunu rivayet ediyor.
“Sizden kim, “Vettîni Vezzeytuni” suresini okurda, “Allah, hükmedenlerin en güzel hüküm vereni değil midir?” şeklindeki son âyetine erişecek olursa, “Evet öyledir. Ben de buna dair şahitlerdenim.” desin. Kim de “La Uksimu Biyevmil
205
Buharî Muhammed b.İsmail, Mütercim: Mehmet Sofuoğlu, Sahih-i Buharî ve Tercemesi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1989, Kitabü’r-Rikak, BN:45, HN:109, c.XIV, s.6438; Müslim İmam Ebu’l- Huuseyn b. El-Haccac Müslim b.el-kuşeyri en-Nisaburi, Mütercim: Ahmet Davudoğlu, Sahih-i Müslim Terceme ve Şerhi, Sönmez Neşriyat A.Ş. yayınları, İstanbul, 1977, Kitabü Sıfatu’l-Münafikın ve Ahkamihim, BN:11, HN:84-(2806), c.XI, s.6854
Kıyame” suresini okur da, “Bütün bunları yapan Allah, ölüleri tekrar diriltmeye kadir değil midir?” âyetine gelince “Evet öyledir.” desin. Kim de Mürselat suresini okur da, “Onlar Kur'an’dan başka hangi söze iman edecekler?” âyetine erişecek olursa, “Allah’a iman ettik.” desin.206
Rasûlullah (S.A.V.) Kıyamet Suresi’nde geçen insanın yaratılışının dirilişe delil olduğu gerçeğini teyit ediyor. İnsanı çeşitli merhalelerden geçirerek en güzel biçimde yaratan Allah ölüleri diriltmeye de elbette kadirdir.
3) Hadislerde İlk Yaratılış
Rasulü Ekrem bir hadis-i kudside şöyle buyurdu: “Allah Teâlâ buyuruyor ki: Âdemoğlu benim hakkımda kötü söyledi. Hâlbuki benim hakkımda kötü söylemesi doğru olmaz. Âdemoğlu beni yalanladı. Beni şetmetmesi, bana evlat isnad etmesidir. Beni yalanlaması da beni yarattığı gibi bir daha diriltemez ve iade edemez demesindendir.”207
Bu hadis-i kutside ilk yaratılışa dikkat çekiliyor. Bilindiği üzere bir şeyi ilk defa gerçekleştirmek, daha sonra onu tekrarlamaktan daha zordur. Tabiî ki bu zorluk Allah için söz konusu değildir. Ancak kullar nezdinde durum böyledir. İnsanı hiç yoktan var eden öldükten sonra diriltmeye de kadirdir. Modelsiz, taslaksız, örneksiz yaratanın daha sonra bunu tekrar edemeyeceğini söylemek akıl dışı bir iddia olur.
4) Hadislerde Uyku Mucizesi
Yine dirilişin ispatı ile zikredebileceğimiz bir hadis-i şerifte şöyledir: Peygamber efendimiz (S.A.V.) şöyle buyurmaktadırlar: “Sizden biriniz yatağına çekildiğinde elbiselerinin ucu ile döşeğini süpürsün. “Bismillah” desin. Çünkü o yataktan kalkıp gittikten sonra onun yerine yatakta neyin yattığını bilemez. Yatağa yatmak isterken sağ tarafına yatsın ve “Ey Allah’ım seni tesbih ederim. Yanımı senin
206 Taberî, a.g.e ., trc., c.IX, s.17
207 Gazali, Mütercim: Ahmet Serdaroğlu, İhyau Ulumi’d-din, Bedir yayınları, İstanbul, 1975, c.IV,
adınla buraya koyuyorum ve senin adınla buradan kaldıracağım. Eğer ruhumu tutup göndermeyeceksen (ölecekse) sen onu affet. Şayet tekrar göndereceksen sen onu salih kullarını muhafaza ettiğin şey ile muhafaza et.”208
Bu konu ile ilgili zikredebileceğimiz diğer bir hadis-i şerifte şöyledir: Peygamber Efendimiz (S.A.V.) şöyle buyurmaktadırlar: “Uyuyan kimsenin ruhu yükselir, yedi kat semayı deler. Arşın önünde Allah’a secde eder sonra cesedine geri döner ve bu seyahati çok kısa zamanda gerçekleştirir.”209
İbret nazarıyla bakabilenler için uyku hadisesi öldükten sonra dirilişin provasıdır. Ölümle uyku bir bakıma aynıdır. Çünkü uykuda nefs bedenden kısmen ayrılır. Ölümde ise bu kopuş bir bütündür. Biz her gece uyuduğumuzda his âlemimiz yaşadığımız bu dünyadan ayrılıyor, farklı âlemlerde dolaşıyor. Uyandığımızda ise bu dünyaya geri dönüyor.
Süddî diyor ki: “Allah, diriler uyuduğu zaman, onlarla ölülerin ruhlarını bir araya getirir. Onlar Allahın dilediği kadar birbirleriyle tanışırlar, görüşürler ve birbirlerine sorular sorarlar Dirilerin ruhları serbest bırakılır onlar tekrar bedenlerine dönerler. Diğerlerinin ruhları da geri dönmek isterler. Allah, ölmelerini takdir ettiği kimselerin ruhlarını geri göndermez. Ölmelerini takdir etmediği kimselerin ruhlarını ecelleri gelinceye kadar vücutlarına iade eder.” 210 Biz bu şekilde her gece uyuyup uyanarak ölümün ve dirilişin sayısız numunelerini yaşıyoruz.
5) Hadislerde Dirilişe Tarihi Örnekler
Öldükten sonra dirilmeyi inkâr edenlere Allah Teâlâ ibret olmak üzere daha dünyada iken bunun örneklerini göstermiştir. Bu durum Kur’an’da olduğu gibi hadislerde de sabittir. Bu konu ile ilgili zikredebileceğimiz bir hadis-i şerif şöyledir: Peygamber efendimiz (S.A.V.) şöyle buyurmaktadırlar:
208 Taberî, a.g.e ., trc., c.VII, s.175
209 Canan, İbrahim,Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Akçağ yay., İstanbul, 1988, c.IVX,
s.352
210
İsrail oğullarından bir topluluk, yeryüzünde tefekkür etmek için memleketlerinden çıkıp seyahat ettiler. (bu seyahatleri esnasında) Bir mezarlığa vardılar. Ve Allah’tan bu mezarlıkta yatanlardan birisini diriltmesini istediler. Ta ki ona ölümü sorsunlar. Bu istek üzerine onlar için çok secde yapmaktan alnında iz kalmış bir adam çıktı. Ve “Ey insanlar, ne istediniz?” diye sordu. Onlar da: “Bize bir ölü çıkartması için Allah’a dua ettik. Ta ki ona ölümün nasıl olduğunu soralım.”dediler. Adam (cevaben) dedi ki: “Siz bana çok şeye mâl oldunuz. Ben tam yüz senedir ölümün hazzını tatmakta idim; ama siz Allah’a dua ettiniz de bu haz kesintiye uğradı, onu almaz oldum. Bu yüzden tekrar Allah’a dua edin ki beni eski halime çevirsin.” dedi. Bu durumu gören topluluk Allah’a dua etti ve Allah onu eski haline çevirdi.211
Zikrettiğimiz hadis-i şeriflerde gördüğümüz üzere, Rasûlullah (S.A.V.) de Kur’anî metotla yani aklî deliller getirmek suretiyle öldükten sonra dirilmenin mümkün olduğuna işaret ediyor. Gözümüz önünde cereyan eden yağmurla ölü arzın dirilişi hadisesi, ilk yaratılış, uyku hadisesi ve insanın kendi yaratılışı üzerinde düşünmesi isteniyor. Bütün bunlara güç yetiren kudretin ölüleri dirilmeye de kadir olduğu vurgulanıyor. Nitekim ibret olmak üzere Allah Teâlâ daha dünyada iken bunun örneklerini vermiştir.
İnkârda inat etmeyenler için zikrettiğimiz bu deliller öldükten sonra dirilişin hak olduğunu göstermek açısından yeterlidir. Ancak hakikate gözlerini kapayanlar Allah Teâlâ gözlerinin önünde ölüleri diriltse yine de iman etmezler. Allah (C.C.) kâfirlerin inanması için tek tek ölüleri diriltecek değildir. Bu imtihan sırrına ters düşer. Nefsanî arzular ve dünyevî menfaatler ile perdelenmemiş akıl bu gerçeği idrak eder.
Hadislerde dirilmenin delillerini zikrettikten sonra şimdi de dirilişin ne şekilde vuku bulacağını anlatalım.
211 Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî, çev.Muhammed Ateş, Ölümden Sonra Diriliş, Ensar