Fotoğraf 2: Editöryal habercilikte, başka yayın kuruluşlarının takip edildiği ekran (dokuz8 HABER) (Fotoğraf: Şerife ÖZTÜRK – 1 Haziran 2018)
Haber takibi, haberlerin türlerine göre değişiklik gösterse de saha takibi temelde aynı pratikler üzerinden ilerler: Haber alanına gidiş, haberle ilgili notları kaydetme, fotoğraf veya video çekme, ofise dönerek haber metnini oluşturup yayına verme.
Mesleki yaşamlarında geleneksel anaakım medya kuruluşunda çalışmış gazetecilerden oluşan alternatif yayın mecraları, gazetecilik rutini açısından haber takibi konularında geleneksel anaakıma daha yakındır ve siyasetin öncelikli gündemine günlük akışta yer verir. Çünkü uzun zamandır habitusları anaakım medya üzerinden üretilmiş/yeniden üretilmiştir. Tamamen alternatif medya mecrasına doğru habitusun evrilmesi zaman alır.
Alternatif medyanın öncelik verdiği haber sıralaması geleneksel anaakım medyadan oldukça farklıdır. Bu yayın kuruluşlarının haber takibinin ilk sırasında siyasetin gündemi değil, anaakım medyanın yer vermediği, ilgi göstermediği emek, kadın, işçi sınıfı vb. konuları içeren gündelik haberler yer alır. Ayrıca alternatif medyanın, aynı konulu haberlerin birçok anaakım medyada aynı şekilde yer alması haberin tek tipleştirilmesi anlamında anaakım medyayı eleştirdiği noktadır. Alternatif medya mecrasında hangi haberlerin takibine öncelik verildiğini ve bunun sebeplerini Demirhan (yüzyüze görüşme, 2018), şöyle açıklar:
“Her haberi vermiyoruz. Okur bizden her zaman grup toplantılarına dair birşey beklemez. Ama grup toplantılarında öne çıkan şeyi, bizim de öne çıkarmamız
116 Cumhuriyet'in Hürriyet'in yaptığını tekrarlamak olur. Buna gerek yok. Okur, oradan da okur. Tamamlayıcı şeyler, siyasetin hareketlendiği ya da toplumun siyasete ilgisinin hareketlendiği dönemlerde anaakımda da olan ama başka türlü yorumlara da açık olan şeylere ağırlık veririz. Her Pazartesi Bakanlar Kurulu toplantısı var. Bunu her Pazartesi vermek anaakım medyanın kuralı olabilir. Bizim böyle bir kuralımız yok. Çünkü o kural aynı zamanda bir zaman, mesai ve hacim dolduruyor. O hacim diğer şeylere izin vermiyor.
Dünyada sonsuz haber var. Aynı şeyleri yapmamıza gerek yok.”
Yurttaş haberciliğine ağırlık veren alternatif medya kuruluşlarında haber takibinde, yurttaşın ilgisi ve merakı önceliklidir. O gün için planlanan gündem, editöryal merkezde yazılarak ortak ağda paylaşılır ve bunun üzerine yurttaş haberciler nereye gideceklerini yine ortak ağda bildirir. Yurttaşların yaptığı haber takibi sonrasında iş yine editörlere kalır. Yurttaşlardan gelen haberler sosyal medya platformlarında editörler tarafından yayınlanır.
Gazetecilik pratiği içinde takibi yapılacak haber, rutin veya özel olsun fark etmeksizin, öncesinde bir hazırlık gerektirir. Bu eylem ister geleneksel ister dijital kültürde olsun, ister anaakım ister alternatif medyada olsun fark etmez. Haber takibi öncesi habere ilişkin arka planı araştırmak gazetecilik pratiğinde habercinin habere dair bilgi sahibi olmasını sağlar ve gazetecilik alanındaki oyunun kurallarından bir diğeridir.
“Gitmeden hazırlıklarımı yaparım. Soru soracaksam onları hazırlıyorum. Ön bilgisini araştırmak kesinlikle çok önemli, çok fark ediyor. Çok ani birşey olup da gittiğimde bunun eksikliğini hissedebiliyorum. Hazırlıksız gitmek zorunda kaldığımız işler hepimizin oluyor. Hazırlıklı gitmek işi kolaylaştırıyor ve daha sağlıklı oluyor.” (K7)
Alternatif medyanın haber takibinin en önemli belirleyicisi, doxa’dır.
Anaakım medyanın aksine, egemen sınıfın görüşlerini meşrulaştırmayan ve
117 yaygınlaştırmayan haberlerin yayınlanmaması alternatif medya mecraları için önemlidir. Alternatif olmanın altında yatan neden doxa’yı benimsememektir.
3.1.2.Haberin Doğrulanması/Doğrulatılması
Haberin doğrulatılmadan yayınlanması, gazeteci ve yayın kuruluşunun tekzip edilmesinden çeşitli adli süreçlere kadar pek çok soruna yol açar. Bunların dışında en önemlisi, okuyucuda güven kaybına neden olur. Bu nedenle gazeteciler ve medya kuruluşları, bu tür durumlarla karşılaşmamak için, zaman alsa bile, haberini doğrulatmadan yayınlamaz, eğer haberi doğrulatamıyorlarsa yayınlamamayı tercih ederler. Özellikle haberin kaynağının insan unsuru olması, dijital ortamda birçok yanlış bilginin hızla dolaşıma girerek yayılması doğrulamanın önemini bir kat daha artırır.
Haberciler, haberlerini doğrulatma konusunda farklı yöntemler izler. Bu yöntemlerden birincisi, geleneksel doğrulatma yöntemi olan birincil kaynağa yönelmektir. Gazetecilerin bazısı, resmi kaynaklardan edindikleri bilgileri doğru olarak kabul ederken bazısı bu kaynaklardan gelen haberleri özellikle doğrulatma ihtiyacı hisseder.
“Ana kaynaklardan birşey yapıyorsak, yani bir yazarın yazdığını veriyorsak başka kaynağa gerek yok. Ama biriyle konuşup muhataba yönelik bir ifade varsa muhatabı da arayıp ona bir soru sorulabilir. Varsa ortadaki veriler kontrol edilebilir. Resmi veriler bizim için teyit niteliğindedir. Ekstra kişilere de soruluyor. Böyle bir durum var.” (K13)
Teyit yöntemlerinden diğeri, karşılaştırma yapmaktır. Bu yöntemde birden fazla kaynaktan konu karşılaştırma yöntemi ile teyit edilir. Haberin videosunun bulunması habere ilişkin bir diğer doğrulatma yöntemi olarak kabul edilir. Habere
118 ilişkin videonun varlığı, tırnak içindeki ifadenin birinci ağızdan verilerek doğruluğunun teyit edilmesi anlamına gelir. Ancak dijital ortamlar haber doğrulatma/doğrulama açısından da gazetecilik alanını dönüştürmekle birlikte videoya müdahaleyi de olanaklı hale getirmiştir. Bu durum karşısında da haberciler kendi yöntemlerini geliştirmişlerdir. K12, videoyu izlerken dudak okuduğunu ve ilgilinin Twitter hesabında yaptığı geçmiş paylaşımlarını kontrol ederek daha önce benzer şeyler söyleyip söylemediğine baktığını ifade eder.
Gazetecilik alanında haberi doğrulama araçlarından bir diğeri, Google’ın çeşitli özelliklerini kullanmaktır. Bu yöntem, haberciler tarafından en çok tercih edilen doğrulatma yöntemidir. Bu yöntem, özellikle görsel ağırlıklı bir doğrulama sunar. Haber görselinin hangi coğrafya ve hangi olaya ait olduğu, özellikle dünya haberleri için, Google aracılığıyla öğrenilir. Ayrıca bir kişinin ifadelerinin doğrulanmasında o söz tırnak içine yazıldığında Google’da o kişiye ait olup olmadığı çıkar. Özellikle Twitter paylaşımlarının doğrulanmasında da Google oldukça fonksiyoneldir (Fotoğraf 3). K22, Google ile yapılabilecek doğrulama yöntemlerine ilişkin detaylı bilgi verirken, haber görselinin içinde yer alan unsurların da haber doğrulamada ipucu olduğunu vurgular:
“Twitter’da yapılan aramalar, paylaşılan fotoğraf veya videonun ilk sahibinin kim olduğunu anlamamıza yardımcı oluyor. Bir fotoğraf veya videonun farklı açılardan çekilmiş versiyonlarının bulunmuş olması haberi doğrulamamıza yardımcıdır. Bir fotoğrafın içerisindeki herhangi bir detay sizin konum bilgisini bulmanıza yardım eder. Mesela bir toplumsal olay düşünün, bir protestoya polis müdahalesi. Size bir fotoğraf düştü ama nerede olduğunu bilmiyorsunuz. Konum bilgisi o haberi oluştururken vermeniz gereken bir ayrıntı. Onu sağlamak için mesela fotoğraftaki bir tabela, bir avukatlık bürosunun tabelası. O avukatlık bürosunu isminden aratıp Google’da tam adresi bulabilirsiniz veya hava durumundan kaldırım taşına kadar fotoğraftaki
119 bütün unsurlar haberin bir noktada doğrulanmasına yardımcı oluyor. Kaldırım taşı şu anlamda yardımcı olabilir: Birisi bir fotoğraf paylaşır İstiklal Caddesi diye; ama siz bilirsiniz ki fotoğrafa dikkat ettiğinizde o kaldırım taşından İstiklal Caddesi çevresinde yoktur. Dolayısıyla o fotoğraf İstiklal Caddesi’ne ait değildir. Yine mesela hava durumundan yola çıkıp kış mevsiminde tişörtlü insanların olduğu bir fotoğraf geçmezsiniz. Dolayısıyla fotoğraftaki unsurlar haberi doğrulamaya yardımcı oluyor.” (K22)
Fotoğraf 3: Twitter’da bir aktivist tarafından paylaşılan haberin doğrulaması Twitter’da