Haberin Doğrulanması/Doğrulatılması

Haberin doğrulatılmadan yayınlanması, gazeteci ve yayın kuruluşunun tekzip edilmesinden çeşitli adli süreçlere kadar pek çok soruna yol açar. Bunların dışında en önemlisi, okuyucuda güven kaybına neden olur. Bu nedenle gazeteciler ve medya kuruluşları, bu tür durumlarla karşılaşmamak için, zaman alsa bile, haberini doğrulatmadan yayınlamaz, eğer haberi doğrulatamıyorlarsa yayınlamamayı tercih ederler. Özellikle haberin kaynağının insan unsuru olması, dijital ortamda birçok yanlış bilginin hızla dolaşıma girerek yayılması doğrulamanın önemini bir kat daha artırır.

Haberciler, haberlerini doğrulatma konusunda farklı yöntemler izler. Bu yöntemlerden birincisi, geleneksel doğrulatma yöntemi olan birincil kaynağa yönelmektir. Gazetecilerin bazısı, resmi kaynaklardan edindikleri bilgileri doğru olarak kabul ederken bazısı bu kaynaklardan gelen haberleri özellikle doğrulatma ihtiyacı hisseder.

“Ana kaynaklardan birşey yapıyorsak, yani bir yazarın yazdığını veriyorsak başka kaynağa gerek yok. Ama biriyle konuşup muhataba yönelik bir ifade varsa muhatabı da arayıp ona bir soru sorulabilir. Varsa ortadaki veriler kontrol edilebilir. Resmi veriler bizim için teyit niteliğindedir. Ekstra kişilere de soruluyor. Böyle bir durum var.” (K13)

Teyit yöntemlerinden diğeri, karşılaştırma yapmaktır. Bu yöntemde birden fazla kaynaktan konu karşılaştırma yöntemi ile teyit edilir. Haberin videosunun bulunması habere ilişkin bir diğer doğrulatma yöntemi olarak kabul edilir. Habere

118 ilişkin videonun varlığı, tırnak içindeki ifadenin birinci ağızdan verilerek doğruluğunun teyit edilmesi anlamına gelir. Ancak dijital ortamlar haber doğrulatma/doğrulama açısından da gazetecilik alanını dönüştürmekle birlikte videoya müdahaleyi de olanaklı hale getirmiştir. Bu durum karşısında da haberciler kendi yöntemlerini geliştirmişlerdir. K12, videoyu izlerken dudak okuduğunu ve ilgilinin Twitter hesabında yaptığı geçmiş paylaşımlarını kontrol ederek daha önce benzer şeyler söyleyip söylemediğine baktığını ifade eder.

Gazetecilik alanında haberi doğrulama araçlarından bir diğeri, Google’ın çeşitli özelliklerini kullanmaktır. Bu yöntem, haberciler tarafından en çok tercih edilen doğrulatma yöntemidir. Bu yöntem, özellikle görsel ağırlıklı bir doğrulama sunar. Haber görselinin hangi coğrafya ve hangi olaya ait olduğu, özellikle dünya haberleri için, Google aracılığıyla öğrenilir. Ayrıca bir kişinin ifadelerinin doğrulanmasında o söz tırnak içine yazıldığında Google’da o kişiye ait olup olmadığı çıkar. Özellikle Twitter paylaşımlarının doğrulanmasında da Google oldukça fonksiyoneldir (Fotoğraf 3). K22, Google ile yapılabilecek doğrulama yöntemlerine ilişkin detaylı bilgi verirken, haber görselinin içinde yer alan unsurların da haber doğrulamada ipucu olduğunu vurgular:

“Twitter’da yapılan aramalar, paylaşılan fotoğraf veya videonun ilk sahibinin kim olduğunu anlamamıza yardımcı oluyor. Bir fotoğraf veya videonun farklı açılardan çekilmiş versiyonlarının bulunmuş olması haberi doğrulamamıza yardımcıdır. Bir fotoğrafın içerisindeki herhangi bir detay sizin konum bilgisini bulmanıza yardım eder. Mesela bir toplumsal olay düşünün, bir protestoya polis müdahalesi. Size bir fotoğraf düştü ama nerede olduğunu bilmiyorsunuz. Konum bilgisi o haberi oluştururken vermeniz gereken bir ayrıntı. Onu sağlamak için mesela fotoğraftaki bir tabela, bir avukatlık bürosunun tabelası. O avukatlık bürosunu isminden aratıp Google’da tam adresi bulabilirsiniz veya hava durumundan kaldırım taşına kadar fotoğraftaki

119 bütün unsurlar haberin bir noktada doğrulanmasına yardımcı oluyor. Kaldırım taşı şu anlamda yardımcı olabilir: Birisi bir fotoğraf paylaşır İstiklal Caddesi diye; ama siz bilirsiniz ki fotoğrafa dikkat ettiğinizde o kaldırım taşından İstiklal Caddesi çevresinde yoktur. Dolayısıyla o fotoğraf İstiklal Caddesi’ne ait değildir. Yine mesela hava durumundan yola çıkıp kış mevsiminde tişörtlü insanların olduğu bir fotoğraf geçmezsiniz. Dolayısıyla fotoğraftaki unsurlar haberi doğrulamaya yardımcı oluyor.” (K22)

Fotoğraf 3: Twitter’da bir aktivist tarafından paylaşılan haberin doğrulaması Twitter’da yapılıyor (140Journos) (Fotoğraf: Şerife ÖZTÜRK-24 Nisan 2018)

Haberlerin doğrulatılmasına ilişkin olarak özellikle haber teyidi için kurulmuş olan teyit.org⁸¹ adlı site de kullanılmaktadır. Bu site, gazetecilerin doğruluğu konusunda tereddütte kaldıkları olayların doğru olup olmadığını teyit ederek, habercilere bu konuda imkân sağlar. Bu teyit sitesi, yukarıda sayılan doğrulama yöntemlerini kullanarak haber teyidi yapmaktadır.

Haberciler, haberlerini teyit edebilmek, doğruluğundan emin olmak için farklı yöntemleri aynı anda bir haber için de kullanmaktadır. Her ne kadar hızlı haber

81 teyit.org, yaygın bilinen yanlışlardan, sosyal medyanın gündemine oturan şüpheli bilgilere, medyanın gündeme getirdiği iddialardan, şehir efsanelerine birçok alanda doğrulama yaparak internet kullanıcılarının doğru bilgiye ulaşmasını sağlamak için kurulmuş doğrulama sitesidir.

120 girmek önemliyse de dijital ortamların bu tür konularda kaygan zemine sahip olması habercilerin titiz davranmasını gerektirir.

“Bizim derdimiz hızlı haber girmek değil. Doğru ve güvenilir işte belli bir çerçeveden yorumlayarak girmek. Orada da ana kaynağa yine ulaşmaya çalışıyorum. Örneğin ‘bir kişi şu açıklamayı yaptı’ diye bir haber var. Ama buna dair benim kafamda soru işaretleri varsa o kişiye ulaşmaya çalışıyorum.

Kendisine ulaşamıyorsam yine internet üzerinden, kendisinin internet sitesi olabilir, sosyal medya hesapları olabilir, avukatı olabilir, bu şekilde bir doğrulama yöntemi izliyorum ya da Google taraması yapıyorum daha önceden çıkmış mı diye. Bir sürü kullanılan yöntem var artık. Çok ihtiyaç hissediyorum buna.” (K7)

Haberin doğrulatılması, haberciye alan içinde kendinden önce bulunanlar tarafından öğretilen ve zaman içinde sınıfsal habitusu haline gelen oyunun kurallarından biridir. Sınıfsal habitus, bireysel habitus olarak da toplumsal yaşam pratiklerinde ortaya çıkar. Habercilerin gündelik yaşamında da insanların söylemlerine karşı şüpheci yaklaşımı, sınıfsal habitusun bireysel habitusuna dönüşmesinden kaynaklanır.