Fotoğraf 13: Adobe’un montaj programlarında masaüstü bilgisayarda haber videosu düzenleniyor (140Journos) (Fotoğraf: Şerife ÖZTÜRK – 24 Nisan 2018)
Fotoğraf 14: Fotoğrafların Adobe Photoshop programında düzenlemesi yapılıyor.
(140Journos) (Fotoğraf: Şerife ÖZTÜRK-24 Nisan 2018)
dokuz8 HABER başta olmak üzere, alternatif medya kuruluşları tarafından habere ilişkin önemli içeriğin öne çıkarılması amacıyla tek bir görsel ve bu görselle birlikte haberi özetleyen bir cümlenin sunumu için “haber kartları” (Görsel 1), bilgi ve verileri görsel olarak sunan “infografik”ler (Görsel 2 ve Görsel 3) kullanılmaktadır. Bu yöntemler için basit ve fonksiyonel olması nedeniyle Canva89
89 2012 yılında kurulmuş bir grafik aracıdır. Sürükle ve bırak formatı kullanılarak fotoğraflara, vektör görüntülere, grafiklere ve çeşitli yazı tiplerine erişim sağlar (www.canva.com).
135 programı tercih edilmektedir. Haber kartları ve infografik için Canva’nın ayrı sürümleri bulunmaktadır. Haber kartı ve infografik kullanımı, özellikle Twitter’da haber yayınlayan kuruluşlar için kısa ve önemli bilgilerin sunumunda avantajlıdır.
Görsel 1: Dokuz8 HABER’in Twitter’daki haber kartından örnek.
Görsel 2: sendika.org sitesinin Twitter hesabındaki 28 Ekim 2015 tarihli haberinde yer alan infografik örneği.
136
Görsel 3: sendika.org’un web sayfasındaki 28 Ekim 2015 tarihli haberinde yer alan infografik örneği (Aynı tarihli Twitter paylaşımı)
Haberlerin yazımı ve yayını aşamasından sonra haberi hazırlayan haberci ve yayın kuruluşunun alanda verdiği mücadelenin sonucunda illusio’ya ulaşıp ulaşmadığının takibi, çoğu yayın kuruluşu veya haberci tarafından Google Analitics90 üzerinden yapılır. Bu uygulamayı kullananlar tarafından alınan kodlar sayesinde haberlere ilişkin sayısal veriler görülür.
“Bazen sosyal medyadaki haberimiz hiç içeriğine girilmeden başlık ve görsel nedeniyle tıklanabiliyor. Bu gibi nedenlerle de çok etkileşim olabiliyor. Bazen haberinizin içine girilir, biz bunu Analitics üzerinden izleyebiliyoruz hangi haberde ne kadar süre durulduğunu oradan takip edebiliyoruz.” (K11)
Habercilerin, günlük yaşamlarında kullandıkları pek çok uygulama onlara haberin üretimi sürecinde kolaylık sağlar. Not almadan, ses kaydına, navigasyondan konum bulmaya kadar yaşamı kolaylaştırıcı uygulamalar haberciler tarafından çoğunlukla kullanılır. Bu tür uygulamaların haberin üretim sürecinde kullanılması, mesleki gereklilikten öte, günlük yaşamdaki araç kullanımının habitus haline gelmesinden, içselleştirilmesinden kaynaklanır. Habercilerin çoğu artık
90 Web siteleri için performans analizi servisi.
137 kalem kağıt taşımadığını, not tutmak için dijital ajandalardan faydalandığını ifade etmektedirler. Gazeteciler, bu sayede geçmişe dönük notlara daha çabuk ulaşmaktadırlar.
“Haber yazımında kullandığım direkt teknik bir araç yok ama hayatımı kolaylaştıran applicationlar var. Bazı dijital ajandalar var. Ever Note gibi not tutma app'leri var. Bunlara benim aklıma gelen herşeyi not ediyorum unutmamak için. Onları gruplandırmamı sağlıyor. Tarihlerine yönelik olarak geri dönüp bakabilmemi sağlıyor. Bütün o kaosun içinde kaybolmadan nerede, ne vardır bunları planlamaya yönelik appler kullanıyorum en fazla. Bunun dışında da teknik bir araç kullanmıyorum. Ses kayıt cihazımı bile taşımıyorum artık. Çünkü telefonumda onun da app'i var.” (K20)
Dijital kültürde bulut teknolojisi de gazetecilerin işini kolaylaştıran bir yöntemdir. Çalışma kapsamındaki gazeteciler, haberlerini arşivlemek için genelde sosyal medya mecralarını kullandıklarını ifade ederken, “bulut”91 teknolojisinden bahsetmemişlerdir. Ancak dijital kültürde bireysel veya kurumsal veri arşivleme ve veriye kolaylıkla ulaşabilme aracı olarak “bulut”a değinmek gerekir.
“Haber siteleri buluttaki sunucularda daha düşük maliyetle çalışabiliyorlar.
Haber metinlerinin, görsellerinin, videoların ve sitenin çalışması için gereken diğer tüm dosyaların tutulduğu sunucuları fiziksel olarak kendi binasına kuran ve burada çalıştıran medya şirketlerinin maliyeti daha yüksek oluyor. Bunun yerine söz konusu barındırma hizmetini bulut bilişim platformlarının dünyanın dört bir yanına dağılmış sunucularını kullanarak çok daha ucuza mal etmek mümkün.” (Karacan, 2019b)
Bulut bilişim sayesinde gazeteciler, mekân gözetmeksizin her an her yerden, internet bağlantısı olduğu sürece, işini yapma imkânı bulmaktadır. Bu da gazeteciye
91 Bulut teknolojisi (cloud computing), internete bağlı cihazlar ve sunucu bilgisayarların istenildiğinde kullanılabildiği, kullanıcılar arasında kaynakları paylaşılabilen çevrim içi bilişim hizmetlerine verilen genel bir isim (Karacan, 2019b).
138 özgürlük sağlar. Karacan’ın (2019b) da bahsettiği gibi, yayın kuruluşlarının veri depolama konusundaki maliyetleri de bulut sayesinde azalmasıyla birlikte yedekleme imkânının olması, gazeteleri tozlu raflara terk edilmekten kurtarır. Bulut teknolojisi bu imkânları ağlar aracılığıyla sağlarken internet kesintisinin yaşandığı anda verilere, arşive ulaşamama riski doğar. Diğer risk ise hacker’ların saldırılarıdır. Bu saldırılar nedeniyle depolanmış verilerin silinmesi yayın kuruluşu açısından oldukça sıkıntılıdır.
Araçlar, yayın kuruluşlarının ekonomik sermayeleri ile birlikte gazetecilerin teknik sermayelerinin yani teknik araç kullanım becerisinin de göstergesi niteliğindedir. Geleneksel anaakım yayıncılıkta matbaalar, kamera ve fotoğraf makinelerinin markaları, bilgisayarların sayısı, montaj cihazları, canlı yayın araçları vb. fiziksel anlamda büyük araçlar yayın kuruluşunun ekonomik sermayesi hakkında bilgi vermektedir. Alternatif medyanın yayıncılık maliyeti, anaakım geleneksel medyaya oranla oldukça düşüktür. Bunun nedeni ekonomik sermaye hacimlerinin darlığıdır. Ancak dijital mecrada haberlerin ilgi çekerek daha çok tıklanmasını sağlayacak birtakım unsurların haberde yer alması gerekir. Bundan dolayı maliyet sıfıra yaklaşırken bu maliyeti sıfıra yaklaştıran dijital unsurların habere eklenmesinde habercinin araç kullanma becerisine sahip olması, yani teknik sermayesi ön plandadır.
3.3.Haberin Üretim Mekânları
Dijitalleşme ile haberler ağ aracılığıyla üretilmeye başlanmış, bu anlamda haberin üretildiği mekânlarda dönüşüm yaşanmıştır. Bu dönüşümde habercilerin haber üretim mekânlarına dijital mecralar da eklenmiş, böylelikle haberciler, ağ sayesinde ofis dışında da habere ilişkin bilgilere erişerek her yerden haberini üretip
139 yayına verebilme olanağına kavuşmuştur. Diğer taraftan, haberin üretildiği fiziki mekânlar bağlamında birtakım zorunluluklar bulunmaktadır. Bu noktada, muhabirler ve editörler ayrışmaktaysa da ortak nokta, ağdır. Muhabirler haber sahasında haberlere ilişkin bilgileri elde ederken ve dijital mecralar sayesinde haberlerini beslerken, editörler ofiste ağ üzerinden kendilerine haberciler tarafından iletilen ve farklı platformlardan derledikleri haberleri ağ üzerinden yayına verirler.
Ağ, teknik anlamda haberin üretim mekânlarının sınırlarını genişletirken gazetecilik alanında haber üretiminin temel fiziksel mekânları hala sokaklardır. Ağ, sokaktan elde edilen haberleri işleme ve yayına vermede araçtır. Biçici (yüzyüze görüşme, 2018), kuruluşlarında fiziksel çalışma mekânı konusunda net ayrım olduğunu belirtir ve “muhabirler dışarıda, editörler ofiste çalışır” ifadelerini kullanır. Akın (yüzyüze görüşme, 2018) da bu konudaki sınırlarını açıklarken, gazetecilik alanındaki oyunun kurallarına vurgu yapar:
“Evden çalışmaya çok uygun çalışma alışkanlığımız olduğunu düşünmüyorum. Çünkü etkileşim çok gerektiren birşey bu meslek. Burada birlikte olmak ve görüş alışverişi yapmamız lazım. Editörler tabiki burada çalışmalılar, çalışacaklar ama muhabir tabiki dışarıda olacak. Konu neyse muhatabını bulacak video, fotoğraf çekecek. Haberini kovalayacak. Adliyede olacak. Muhabirse dışarıda, editörse ofiste.” (Fotoğraf 15 ve Fotoğraf 16)
140
Fotoğraf 15: Ofiste editörlerin çalışması (T24) (Fotoğraf: Şerife ÖZTÜRK – 01