Hızın Gazetecilikle Kökten İlişkisi

Hızlı iletişim ihtiyacı toplumsal yaşam tarihi kadar eskidir. Enformasyonun ulaştırılması için kullanılan ilk hızlı araç ulaklar olmuştur. Bugün maraton koşuna isim kaynağı olan (MÖ 490 yılında Yunanistan’ın Maraton ovasında Pers kuvvetleriyle girişilen savaşın zaferle sonuçlandığı haberini Atina’ya bir gün sonra ulaştırdığı söylenen koşucu) Pheidippides ulakların en bilinenidir (Headric, 2002).¹⁸

18 Headric gibi pek çoklarının Heredot’a dayandırdığı bilgilerin bir söylenceden ibaret olduğu iddia edilse de ulak Pheidippides’in önce Sparta’ya destek talebi için Pers saldırısı haberini götürmek amacıyla 225 kilometre kat ettiği, ardından galibiyet haberini ulaştırmak için Maraton-Atina arasındaki 190 kilometreyi koşarak aştığı, Atina’ya haberi ulaştırdıktan sonra düşüp öldüğü yazılır.

Bkz. https://tr.wikipedia.org/wiki/Maraton_Muharebesi Erişim Tarihi: 01.11.2019

66

Ulaklardan sonra atların kullanılmaya başlaması hızlarını arttırmıştır. 1500’lü yıllarda İstanbul- Erzurum arasında haberleşme atlarla yapıldığı ve 18 gün süren bu hattaki yolculukta atların çoğunun öldüğü anlatılır (Oskay, 1982: 6). Uzun mesafeler arasındaki posta haberleşmesi için karada çok sayıda atlı aktarma istasyonu kurulmuştur.

Haberleşmenin bu şekli çok maliyetli, zahmetli ve tehlikeli olmuştur. Dönemin en hızlı araçları olarak gemilerin hızı 1560’lı yıllarda denizde ortalama günlük hız 200 kilometre olarak belirtilir. Neredeyse bin 200 yıl önceki gemilere göre günde sadece 60 kilometre daha fazla yol almaktaydılar. “9 Eylül 1570’te Lefkoşa’nın düşmesi haberinin İstanbul’a 16 günde; Venedik’e 46 günde, Madrit’e 102 günde ulaşabildiğini biliyoruz” (Oskay, 1982: 5). İki yüzyıl geçtikten sonra da durum pek de farklı olmamıştır. Gazeteler yayımlanmaya başlamış, enformasyon yayılımı hızlanmış ama bu hız uzun yıllar daha emekleme düzeyinde kalacaktır.

“1792 yılında Londra’da 13 adet günlük gazete vardı; 1779 yılında Paris’te ise 35 gazete çıkıyordu. Ne ki, 1789’da Bastille’nin düşüşü haberi Madrid’e 13 günde ulaşırken, 21 Ekim 1805 tarihinde Trafalgar’da kazanılan zafer Londra’ya 2 Kasım’da anca bildirilmişti. 1815 yılında bir Londra gazetesi 240 mil uzaklıktaki Waterloo’da kazanılan zaferi duyuran haberi dört gün sonra yayımladı, fakat Napolyon’un ölüm haberinin Londra’ya ulaşması aşağı yukarı iki ay aldı; bu süre, Nelson zaferinin Nil’e ulaşabilmesi için geçmesi gereken süreyle neredeyse aynıydı” (Connerton, 2011: 85)

İletişimin yoğunlaşmasıyla posta arabaları kullanılmaya başladı ancak daha çok enformasyon taşısa da daha hızlı araçlar olamadılar. Telgrafın ortaya çıkmasından hemen önce 1820’li yıllarda, spekülatörler posta arabalarından daha hızlı oldukları için atlı ulaklar kullanıyorlar ve piyasa bilgilerini sıradan insanlardan daha önce elde ediyorlardı”(Headrick, 2002: 229).

67

Elektrikli telgrafın ortaya çıkması kamusal telekomünikasyonun oluşmasını sağladı. Headrick’in (2002: 217) Elektrik Mühendisliği Tarih Merkezi’nden aktardığına göre “1840’lara kadar uzun mesafeli mesaj iletiminin hızı, aşağı yukarı ondan önceki iki bin yılda olduğu gibi, dörtnala giden bir atın ya da en hızlı yelkenli geminin hızına denkti (Headric, 2002: 217). Mesaj iletim hızında çağ atlatacak olan elektrikli telgrafın yaygınlaşması olmuştur. “Sanayi toplumuna geçişle birlikte Braudel’in ‘yenilmez bir düşman’ dediği coğrafi mesafe yenilmeye başlamıştır. 1840’larda telgraf, iletişimi akıl almaz bir hıza kavuşturmuş; haberi bir lüks meta olmaktan çıkarmıştır” (Oskay, 1982: 6).

Bu hız, elektrikli telgrafın çok daha kullanışlı olmasını sağlayacak kodu geliştiren Samuel Morse’a göre yeterli olmamıştır. Bir dostuna, “Bu (telgraf) yeterince hızlı olmayacak, çünkü şimşek bizim işimize daha çok yarar” demiştir (Morse’tan akt.

Headrick, 2002: 231). Morse’un sözünü ettiği şimşeğin, bilişim devriminin teknolojik yeniliklerinin tüm dünyaya yayılmasının yirmi yıldan az bir sürede gerçekleşmesiyle çaktığı söylenebilir.

“Telekomünikasyon sistemi hızlı iletişim talebini doğurmadı; tersine sistemin hızlı iletişim talebinden doğdu” (Headrick, 2002: 217). Kitle iletişim araçlarının tüketim üzerindeki etkisi, haber akışının artışı ve hızlanmasının ticarete, finans piyasalarına katkıları, bu kurumların aktörlerine hızlanmanın da artması gerektiğini söylüyordu.

Teknolojideki gelişmeler, haberin ve tüketimin artması için kamusallaşıyordu. İnternet bunun en önemli örneği olarak gösterilebilir. Castells (2005) internetin tarihin en hızlı yayılma gösteren iletişim aracı olduğunu belirtir: “ABD’de radyonun 60 milyon insana ulaşması 30 yıl aldı; TV bu yayılma seviyesine 15 yılda ulaştı. İnternet ise dünya çapında bilgisayar ağının gelişmesini izleyen üç yıl içinde bunu başardı”(Castells, 2005: 471).

Telgrafın ardından önce telefonun haberleşme hızını arttırması, sonra radyo ve televizyonun devreye girerek kitle iletişim aracı olarak yaygınlaşması, haberin

dün-68

bugün-yarın şeklindeki klasik zamansal dizgesine anındalığı, şimdiliği kattı (Dursun, 2013). Buna karşın gazetelerin bir gün öncesinin haberini vermeye devam etmesinin önünde engel olmadı, ta ki dijital devrim süreci başlayana kadar. Sadece dünün haberlerini basmakla sınırlı gazetecilik, yerini internetle bütünleşmiş bir gazeteciliğe bırakmaya başladı. Bilişim teknolojilerinin ve dijital enformasyon dolaşımının artmasıyla gazeteciler haber üretim sürecinde hızlandı, okur habere daha hızlı ulaşmaya başladı. Işık hızında ulaşan haber ve yoğun veri altında toplumların Napolyon’un ölüm haberini almak için aylarca beklemek zorunda olan toplumların bakış açısından farklı bir düşünme sistematiğinde olması şaşırtıcı olmamakla birlikte, yukarıda sıralanan tüm bu süreçlerin ardından toplumların hız bağımlı bir yapıya büründüğü de savunulmaktadır (Virilio, 2003).

3.TEKNOLOJİK GELİŞMELER VE HIZ

Hız bağımlı yapının oluşmasının arkasındaki nedenler sadece bilim ve teknolojideki ilerlemelerle anlaşılabilir olmaktan uzaktır. Haberde hızlanmanın nasıl gerçekleştiğine odaklanırken, arkasında yattığı öne sürülen nedenlere bakarken, teknolojinin gelişmesini tek başına belirleyici neden olarak ele almak yanıltıcı olacaktır.

Teknolojik gelişme ve hızlanma sürecinde kitle iletişim araçlarını incelemenin dünyanın mevcut ekonomik işleyiş düzeninden bağımsız olamayacağı savunulabilir. Marksist ekonomi-politik yaklaşım, eleştirel niteliğiyle, kapitalizmin dünyadaki ekonomik ve siyasi iktidarına, üretim ilişkilerine ve sermayenin dolaşımına ilişkin çözümlemeleriyle teknolojik gelişmeler ve hız arasındaki ilişkiyi anlamaya fırsat sunmaktadır. Bu nedenle, yeni iletişim teknolojilerinin gazeteciler için sağladığı hız olanaklarından söz etmeden önce, enformasyonun dolaşım hızının dijitalleşmesi sürecine ve bu süreçte etkili olan kapitalist hızlanma mantığına yönelik çıkarımlara değinilmiştir.

69

Bu bölümde teknolojik gelişmelerle artan hızlanma ile ilişkili olarak, bu sürecin ortaya çıkardığı churnalism/hazırcılık ve yavaş gazetecilik kavramlarıyla tartışılan gazetecilik alanında iki güncel somut sonuca da yer verilmiştir.