5237 sayılı TCK‟nın 46‟ncı maddesinde hapis cezaları üçe ayrılmaktadır:
AğırlaĢtırılmıĢ müebbet hapis, müebbet hapis ve süreli hapis cezası. TCK‟nın 49‟uncu maddesinin ikinci fıkrasında ise hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezasının ise kısa süreli hapis cezası olduğu belirtilmiĢtir. Süreli hapis cezasının alt sınırı TCK‟nın 49‟uncu maddesinin birinci fıkrasında, kısa veya uzun süreli ayrımı yapılmaksızın bir ay olarak düzenlenmiĢ olduğundan, kısa süreli hapis cezasının alt sınırını da bir ay olarak düĢünmek gerekmektedir.
Seçenek yaptırıma hükmedilebilmesi için, hapis cezasına iliĢkin birinci Ģart, cezanın kısa süreli hapis cezası olmasıdır. Bir diğer deyiĢle, eğer hükmolunacak olan ceza kısa süreli hürriyeti bağlayıcı bir ceza değilse, ceza seçenek yaptırımlardan birine çevrilemez. Yargıtay l. CD‟nin 28.02.2007 tarihli ve 5244/910 sayılı kararında, 5237 sayılı TCK‟nın 49‟uncu maddesinde tanımlanan kısa süreli hapis cezası kapsamında olmayan hükümlüye tayin edilen cezanın, aynı Kanunun 50‟nci maddesi uyarınca adlî para cezasına çevrilmesinin kanuna aykırı olduğu belirtilmiĢtir.244
243 ÇETĠN, s. 92.
244 ÇETĠN, s. 101.
93
Hapis cezasının seçenek yaptırıma çevrilebilmesi için, hapis cezanın kısa süreli yani bir yıl veya daha az süreli olması yeterli olup, suçun türünün önemi yoktur. Kısa süreli hapis cezasının 5237 sayılı TCK‟nın 50‟nci maddesinde yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilebilmesi için kanun tarafından öngörülen veya sayılan bir suç bulunmamaktadır. Bu nedenle, kural olarak, tüm suçlar için hükmolunacak hapis cezası, öngörülen seçenek yaptırımlardan birine çevrilebilir.
Suç türünün, hükmolunan hapis cezasının seçenek yaptırıma çevrilmesinde bir önemi yoktur.245 Bu nedenle, 5237 sayılı TCK ya da bir baĢka özel kanuna muhalefet nedeniyle hükmolunan hapis cezası da diğer Ģartların da olması durumunda, esas itibariyle, seçenek yaptırıma çevrilebilir.246
Bunun yanı sıra, kasten veya taksirle olarak iĢlenmiĢ tüm suçlar için hapis cezası seçenek yaptırıma çevrilebilir. Hatta kanun koyucu bilinçli taksir dıĢında, taksirle iĢlenen suçlar bakımından, hapis cezasının adlî para cezasına çevrilmesinde, hapis cezasının üst sınırını bir yıl değil, sınırsız olarak kabul etmektedir. Yani, iĢlenen taksirli bir suçun cezası hapis cezası olarak belirlendikten sonra, bunun miktarı ne kadar olursa olsun, bu hapis cezası, 5237 sayılı TCK‟nın 50‟nci maddesinin dördüncü fıkrası gereğince adlî para cezasına çevrilebilecek demektir.247 Bunun da sınırı bilinçli taksir halidir. Yani bilinçli taksir halinde ancak bir yıl veya daha az süreli hapis cezası seçenek yaptırıma çevrilebilir. Bilinçli taksir ile iĢlenen suçtan dolayı verilen uzun süreli hapis cezası adlî para cezasına çevrilemez.
5237 sayılı TCK‟nın 49‟uncu maddesinin ikinci fıkrasına göre; kısa süreli hapis cezası, kanunda yer alan süreye göre değil hâkimin somut olayda takdir
245 ÇETĠN, s. 102.
246 “6136 sayılı Kanuna muhalefet suçunda 5237 sayılı TCK‟nın 50‟nci maddesi çerçevesinde seçenek yaptırımların uygulanması ihtimalinin değerlendirilmemesi kanuna aykırıdır.” Yargıtay 1. CD‟nin 12.03.2007 tarihli ve 2628/1360 sayılı kararından. Aktaran; ÇETĠN, s. 102.
247 “Taksirli suçlardan dolayı hükmedilen hapis cezasının, uzun süreli de olsa diğer koĢulların varlığı halinde adlî para cezasına çevrilmesinin mümkün olması karĢısında, hapis cezasının süresinden bahisle yasal olarak olanaklı olmadığı gerekçesi ile sanık müdafiinin bu husustaki talebinin red edilmesi kanuna aykırıdır.” Yargıtay 9. CD‟nin 21.05.2007 tarihli ve 8139/4362 sayılı kararından.
Aktaran; ARTUK-GÖKCEN-YENĠDÜNYA, (2009), s. 1159.
94
ettiği hapis cezasının miktarına bakılarak belirlenecektir.248 Bir yıl veya bundan daha az süreli hapis cezasına hükmedildiği zaman, bu hapis cezası seçenek yaptırımlardan birine çevrilebilir. Hükmolunan ve her biri bir yılı geçmeyen hapis cezasının seçenek yaptırıma çevrilip çevrilmeyeceğinin ayrı ayrı tartıĢılması gerekir.249
Hapis cezasının, seçenek yaptırımlardan biri olan para cezasına çevrilebilmesi için, suç tanımında, hapis cezası ile adlî para cezasının seçenek olarak öngörülmüĢ olmamalıdır. Yani madde metninde gösterilen suç için hem hapis cezası ve hem de adlî para cezasının öngörüldüğü durumlarda, para cezası yerine hapis cezası seçilmiĢ ise, artık seçilmiĢ olan bu hapis cezası, adlî para cezasına çevrilemez.250 Ancak bu durum, kısa süreli hapis cezasının 5237 sayılı TCK‟nın 50‟nci maddesinde sayılan diğer seçenek yaptırımlardan birine çevrilmesine engel değildir.
V. SEÇENEK YAPTIRIMLARIN ÇEġĠTLERĠ ve YERĠNE GETĠRĠLMESĠ
A. GENEL OLARAK
5237 sayılı TCK‟nın 50‟nci maddesinin birinci fıkrasında, kısa süreli hapis cezası yerine verilebilecek seçenek yaptırımların çeĢitleri, altı ayrı bent halinde düzenlenmiĢtir. Ancak söz konusu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde yer alan adlî para cezası ile (b) bendinde belirtilen mağdurun veya kamunun uğradığı zararın
248 MADEN, s. 156.
249“Sanığa verilen toplam ceza üzerinden değil, hüküm kurulan her bir hapis cezasının süresine göre 50‟nci maddenin değerlendirilmesi gerekir.” Yargıtay 3. CD‟nin 07.03.2007 tarihli ve 14796/2030 sayılı kararından. Aktaran; ARTUK-GÖKCEN-YENĠDÜNYA, (2009), s. 1142.
“KiĢinin iĢlediği birden fazla suç bulunduğu takdirde, bu suçlardan seçenek yaptırıma çevirmenin koĢullarını taĢıyan her bir suç için bunun ayrı ayrı tartıĢılması gerekir.” Yargıtay l. CD‟nin 03.04.2006 tarihli ve 2006/1129 sayılı kararından. Aktaran; HAKERĠ, (2008), s. 384.
250 “5237 sayılı TCK‟nın 105/1. maddesinde düzenlenen cinsel taciz suçunun yaptırımı, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıdır. Yerel mahkemece, seçimlik cezalardan özgürlüğü bağlayıcı yaptırım olarak takdir edilip, bu özgürlüğü bağlayıcı cezanın adlî para cezasına çevrilmesi TCK‟nın 50/2. maddesi hükmüne aykırıdır.” YCGK‟nın 02.10.2007 tarihli ve 5-172/193 sayılı kararından. Aktaran; ÇETĠN, s. 111.
95
aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi seçenek yaptırımlarına iliĢkin mahkeme kararları, Cumhuriyet baĢsavcılığı infaz defterine kaydedilerek Cumhuriyet baĢsavcılığı tarafından yerine getirilmektedir.
5275 sayılı CGTĠHK‟nın 106‟ncı maddesinde; adlî para cezasının, 5237 sayılı TCK‟nın 52‟nci maddesinde belirtilen usule göre tayin olunacak bir miktar paranın devlet hazinesine ödenmesinden ibaret olduğu belirtilmiĢtir. Buna göre; adlî para cezasını içeren mahkeme kararı Cumhuriyet baĢsavcılığına gönderilir.
Cumhuriyet baĢsavcılığı tarafından otuz gün içinde adlî para cezasının ödenmesi için hükümlüye bir ödeme emri tebliğ edilir. Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adlî para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karĢılık gelen gün miktarınca hapsedilir. 06.04.2006 tarihli ve 26131 sayılı RG‟de yayımlanarak yürürlüğe giren “Ceza Ġnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Ġnfazı Hakkında Tüzük”ün 51‟inci maddesinde adlî para cezasının infazının nasıl yapılacağı 5275 sayılı CGTĠHK‟ya benzer Ģekilde düzenlenmiĢtir.
Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi seçenek cezasına iliĢkin mahkeme kararlarının hangi merci tarafından ne suretle yerine getirileceğine iliĢkin ise 5275 sayılı CGTĠHK‟da herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak Ceza Ġnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Ġnfazı Hakkında Tüzüğün 51‟inci maddesinin ikinci fıkrasının (c) ve (d) bentlerinde bulunan
“Mağdurun ya da kamunun uğradığı zararın tamamen giderilmesini içeren kesinleĢmiĢ ilâm, Cumhuriyet baĢsavcılığına verilir. Cumhuriyet savcısı, zararın otuz gün içinde tamamen giderilmesini hükümlüye tebliğ eder. Hükümlü adresine yapılan bu tebligatta gösterilen zararı, otuz günlük süre içinde tamamen gidermezse Cumhuriyet baĢsavcılığınca, durum hükmü veren mahkemeye bildirilir.”
hükümlerinden bu seçenek cezaya iliĢkin mahkeme kararlarının da Cumhuriyet baĢsavcılıkları tarafından yerine getirileceği anlaĢılmaktadır.
96
Denetimli serbestlik müdürlükleri tarafından yerine getirilen kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar; bir eğitim kurumuna devam etme, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma, ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınması, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanma ile kamuya yararlı bir iĢte çalıĢtırılma seçenek cezalarıdır. 5402 sayılı DSHK‟nın 14‟üncü maddesinde söz konusu bu seçenek cezaların yerine getirilmelerinin denetimli serbestlik müdürlüklerinin kovuĢturma evresinden sonraki görevleri arasında olduğu belirtilmiĢ, ancak bu seçenek cezaların yerine getirilmesinin nasıl ve ne suretle yerine getirileceği düzenlenmemiĢtir.