B. ġüpheli, Sanık ve Hükümlülerin Toplum Ġçerisinde
1. Adlî Kontrol Tedbirleri
Adlî kontrol tedbirlerine iliĢkin kararlar, haklarında bir soruĢturma veya kovuĢturma devam etmekte olan Ģüpheli ve sanıklar hakkında söz konusu olmaktadır.
Adlî kontrol tedbirleri, 5271 sayılı CMK‟nın 109‟uncu maddesinde sayılan ve tutuklamaya alternatif olarak getirilen koruma tedbirlerindendir. Koruma tedbirleri, 5271 sayılı CMK‟nın birinci kitabının dördüncü kısmında sayılmıĢ olup bunlar;
yakalama ve gözaltı, tutuklama, adlî kontrol, arama ve elkoyma, telekomünikasyon yoluyla yapılan iletiĢimin denetlenmesi ile gizli soruĢturmacı ve teknik araçlarla izlemedir. Tutuklama, kiĢi özgürlüğüne ağır bir müdahale oluĢturduğu için tutuklama ile ulaĢılmak istenilen amaca daha uygun bir tedbirle ulaĢma olanağı varsa, tutuklamaya karar verilmemesi, ölçülülük ilkesinin bir gereğidir.148
Koruma tedbirleri, ceza yargılamasının yürütülmesini sağlamaya, yargılama sonucunda uyuĢmazlık konusu olaya uygun bir karar vermeye ve verilen
147 DSHY, m. 37/9.
148 ÖZTÜRK, Bahri; TEZCAN, DurmuĢ; ERDEM, Mustafa Ruhan; SIRMA, Özge; SAYGILAR, Yasemin F.; ALAN, Esra, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara, 2010, s. 421.
52
kararın infazını gerçekleĢtirebilmeye yönelik tedbirlerdir. Yargılamanın geleceğini, yakın olan tehlikeli sonuçtan korumak amacıyla koruma tedbirlerine baĢvurulmaktadır.149 Adlî kontrol tedbirleri tutuklamaya alternatif olarak verilebilmekte ve yerine getirilmeleri denetimli serbestlik müdürlükleri tarafından denetlenmektedir.
Adlî kontrol, Ģüpheli veya sanığı özgürlüğünden tamamen yoksun bırakma yerine, belli Ģartlar altında toplum içinde denetlenmesini ve gözetimini öngören tutuklamaya alternatif bir sistemdir. Adlî kontrol tedbirlerinin, hem özgürlükçü hem de kamu düzenini koruyucu nitelikte olduğu söylenebilir. 5271 sayılı CMK‟nın gerekçesinde, adlî kontrol tedbirleriyle kiĢinin kaçma riski azaltılması ve hürriyetten tümü ile yoksun kılmanın zararlarının da ortadan kaldırılmasının amaçlandığı belirtilmektedir.150
Adlî kontrol tedbirlerinin, suçu önleyici ya da suçluyu ıslah edici yönü pek bulunmamaktadır. Adlî kontrol tedbirleri, ceza soruĢturmasının veya kovuĢturmasının selametle sonuçlandırılmasını hedefleyen bir kısım önleyici tedbirlerden oluĢmaktadır.151
5271 sayılı CMK‟nın 109‟uncu maddesinde sayılan adlî kontrol tedbirleri; yurt dıĢına çıkamamak, hâkim tarafından belirlenen yerlere, belirtilen süreler içinde düzenli olarak baĢvurmak, hâkimin belirttiği merci veya kiĢilerin çağrılarına ve gerektiğinde meslekî uğraĢlarına iliĢkin veya eğitime devam konularındaki kontrol tedbirlerine uymak, her türlü taĢıtları veya bunlardan bazılarını kullanamamak ve gerektiğinde kaleme, makbuz karĢılığında sürücü belgesini teslim etmek, özellikle uyuĢturucu, uyarıcı veya uçucu maddeler ile alkol bağımlılığından arınmak amacıyla, hastaneye yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirlerine tâbi olmak ve bunları kabul etmek, Ģüphelinin parasal durumu göz önünde
149 ĠPEKCĠOĞLU, Pervin AKSOY, “Yakalama ve Gözaltına Alma Koruma Tedbirleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, Özel Sayı, 2007, s. 1215.
150 ġAHĠN, Cumhur, Ceza Muhakemesi Kanunu Gazi ġerhi, Seçkin Yayınları, Ankara, 2005, s.
313-314.
151 USTA-ÖZTÜRK, s. 26.
53
bulundurularak, miktarı ve bir defada veya birden çok taksitlerle ödeme süreleri, Cumhuriyet savcısının isteği üzerine hâkimce belirlenecek bir güvence miktarını yatırmak, silâh bulunduramamak veya taĢıyamamak, gerektiğinde sahip olunan silâhları makbuz karĢılığında adlî emanete teslim etmek, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim tarafından miktarı ve ödeme süresi belirlenecek parayı suç mağdurunun haklarını güvence altına almak üzere aynî veya kiĢisel güvenceye bağlamak, aile yükümlülüklerini yerine getireceğine ve adlî kararlar gereğince ödemeye mahkûm edildiği nafakayı düzenli olarak ödeyeceğine dair güvence vermektir.
05.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6352 sayılı “Yargı Hizmetlerinin EtkinleĢtirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda DeğiĢiklik Yapılması ve Basın Yayın Yoluyla ĠĢlenen Suçlara ĠliĢkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun”
(3‟üncü Yargı Paketi) ile adli kontrol kurumuna, konutu terk etmemek, belirli bir yerleĢim bölgesini terk etmemek ve belirlenen yer veya bölgelere gitmemek tedbirleri de eklenerek adli kontrolün uygulama alanı geniĢletilmiĢtir.
5395 sayılı ÇKK‟nın 20‟nci maddesine göre, suça sürüklenen çocuklar hakkında soruĢturma veya kovuĢturma aĢamalarında adlî kontrol tedbiri olarak 5271 sayılı CMK‟nın 109‟uncu maddesinde sayılanlara ilave olarak, belirlenen çevre sınırları dıĢına çıkmamak, belirlenen bazı yerlere gidememek veya ancak bazı yerlere gidebilmek, belirlenen kiĢi ve kuruluĢlarla iliĢki kurmamak tedbirlerine de karar verilebilir.
Adli kontrol kurumu, üst sınırı üç yıl veya daha az hapis cezasını gerektiren suçlarda uygulanabiliyor iken 05.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6352 sayılı Kanun ile söz konusu bu süre sınırı kaldırılmıĢ ve bütün suçlar bakımından adli kontrol kurumunun tutuklamaya alternatif olarak uygulanması mümkün hale getirilmiĢtir.
Adli kontrol tedbirlerinin yerine getirilmesine iliĢkin hükümler, 05.03.2013 tarihli DSHY‟nin 57‟nci maddesinde düzenlenmiĢtir. Buna göre; adli
54
kontrol dosyaları, kayıt ve kabul bürosu tarafından kaydedildikten ve yükümlünün adresine yazılı veya elektronik tebligat gönderildikten sonra doğrudan infaz bürosuna (vaka sorumlusuna) gönderilir. Adli kontrole iliĢkin dosyalarda yükümlü hakkında risk ve ihtiyaç değerlendirme iĢlemi yapılmaz ve denetim planı hazırlanmaz. Adli kontrol dosyalarında düzenlenen tebligatta yükümlülerin müdürlüğe gelmesi istenilmemektedir. Adli kontrol tedbirinin türü, tedbirin ne Ģekilde ve ne zaman yerine getirileceği, uyulması gereken kurallar, tedbire uymamanın sonuçları ile adli kontrol tedbirinin gereklerinin derhal yerine getirilmesi gerektiği yazılı olarak yükümlüye bildirilmektedir. Adli kontrol kararının niteliğine göre gerekli olması halinde ilgili kiĢi, kurum veya kuruluĢa vaka sorumlusu tarafından yazı yazılarak adli kontrol tedbirinin içeriği açıklanır. Vaka sorumlusu, yükümlünün adli kontrol tedbirinin gereklerini süresinde yerine getirip getirmediği ve adli kontrol tedbirine devam edip etmediği hususlarında ilgili kurumdan bilgi isteyebilir. Tebligata rağmen adli kontrol tedbirinin gereklerinin yerine getirilmemesi, tedbirin infazına baĢlandıktan sonra tedbirin gereklerinin yerine getirilmesine devam edilmemesi veya tedbirin ihlal edilmesi halinde uyarı yapılmaksızın dosya Cumhuriyet baĢsavcılığına veya mahkemesine gönderilir.