Grup ve akranlar. Ergenlik dönemi grup yaşantı

sının önem kazandığı bir dönemdir. Grubun çeşitli psiko­ lojik işlevleri vardır : Ergenin kendini tanımasına, norm al­ lik duygusu geliştirm esine yardımcı olması, toplumsal ku­

ralları öğretmesi, yetişkinlerden bağımsız olunduğu duy­

ması, vb. Dolayısıyla grup yaşantısı rehberlik ve psikolo­ jik danışma etkinlikleri açısından da değerlendirilm esi ge­ reken bir olgudur.

Ergenlik döneminde grupla yürütülen rehberlik çatış­ maları, gençlerin kendilerini tanımalarına, sorunlarını pay­ laşmalarına, çaresiz ve yalnız olmadıkları duygusunu ka­ zanmalarına yardımcı olur. Gruba bilgi verirken grup üyele­ rinin birbirleriyle iletişime girmeleri de sağlanır. Grupta e t­

kileşim sağlanabildiğinde üyeler birbirlerinin düşünce,

duygu ve davranışlarını öğrenirler, böylece gereksinme duydukları bilgi ve yaşantıları edinmiş olurlar. Grup top­ lantılarının konularını ergenlik döneminin gelişim görevleri oluşturur. Önce bunlara ilişkin bilgi verilir, sonra bu konu­ da iletişim kurmaları sağlanır. Böylece belirli bir paylaşım ortamı doğar. Grubun işlevi, «benlik kavramı»nı tanımayı

ve gelişimden kaynaklanan kişisel « bunalım larla başa

çıkmayı öğretmesidir.

Günümüzde, ergenlik döneminde akranların birbirleri için kolaylaştırıcı aracılar olmasını sağlayan yeni teknik­ ler geliştirilm ektedir. Bu yaklaşım son beş yıl içinde geliş­ tirilm iş yeni bir yöntemdir. «Akran yardım cılar programı» ortaöğretim düzeyinde yoğun bir biçimde kullanılmaktadır.

Ergenler ana babalarından ve diğer otorite figürlerin­

den kopma isteğindedirler. Bu nedenle arkadaşlarının

bilgilerine ve algılarına yetişkinlerinkinden daha fazla önem vermeye başlarlar. Arkadaşlardan etkilenme — genellikle sanıldığının aksine— mutlaka olumsuz ya da zararlı yön­ de olmaz. Bu etki çoğu zaman olumludur, ve rehberlik alanında bundan yararlanm ak gerekmektedir. Böylece bir grup öğrenci yardım sağlayıcı olarak yetiştirilebilir. Bu öğrencilerin başkalarına önem vermeyi ve onları sevmeyi öğrenmesi sağlanacaktır. Özellikle okula yeni gelenleri 56

yöneltme programlarında akran yardım cılar önemli bir röı oynayabileceklerdir. Ergenliğe özgü düşmanlık ve saldır­ ganlık, böyle bir akranın kendisine önem vermesi ve onu dinlemesiyle y a tıştıra bile cektir. Yine bu dönemde karşı

cinsle arkadaşlık da birtakım sorunlar içerm ektedir; do­

layısıyla kendi cinsinden bir akran yardımcı daha yararlı olacaktır. Bu alanda yetişen öğrenciler sınıf içindeki ta r­ tışmalarda da etkili olabilirler. Dinleme, sözü kesmeme, konuşan insana bakma gibi temel kuralların sınıfta yerleş­

mesine yardımcı olabilirler. Öğretmenler bu öğrencileri

grup yönetiminde kullanabilirler.

2. Bibliyoterapi. Ortaöğretimde ergenlik dönemi ko­

nularını işleyen edebiyat ürünlerinin kullanılması da bir rehberlik ve danışma tekniği sayılmaktadır. Ergenlerin zi­ hinlerinde yanıtlardan çok sorular, çözümlerden çok so­ runlar vardır, işte bu sorular ve sorunları işleyen pek çok edebiyat ürünü bulunmaktadır. Ergenler bu yapıtlarda a ra ­ dıkları yanıtları ve çözümleri bulabilirler. Okudukları öykü­ lerde benzer sorunları yaşayan kahramanların yaşamlarını inceleyerek yalnız ve çaresiz olmadıklarını görürler. Ayrı­ ca bu ürünler son yıllarda değişim göstermekte, doğru­ dan genç okurlara yönelen ürünler yaratılm aktadır. Bu ki­ tapların kahramanları genellikle gençlerdir ve çağdaş so­ runlarla uğraşmaktadırlar. Ancak, gençlerin bu kaynaklar­ dan haberdar edilmeleri gerekmekte, bu görev de öğret­ men ve danışmanlara düşmektedir.

3, Mesleki rehberlik. Kişinin mesleği onun yaşam

b içim n i, değerlerini, toplumsal konumunu belirlemede

önem i bir rol oynar. Meslek yalnızca yaşamını kazanma aracı değil, aynı zamanda toplumsal bir rol edinme yolu­ dur. Seçilen meslek bireysel psikolojik gereksinim leri g i­ derme olanağını da verir. Bireyin kendini gerçekleştirebil­

mesi, seçtiği mesleğin nitelikleriyle kendi kişisel n itelikle ri­ nin bağdaşımına bağlıdır.

Okullarda yürütülen rehberlik hizmetleri öğrencilerin kısa zamanda bir meslek seçebilmelerine yardımcı olma biçimindedir. Oysa iyi bir meslek gelişimi kısa yoldan ya ­ pılan seçimlerle gerçekleştirilemez. Günümüzde hızla de­ ğişen aile yapıları aile içindeki rolleri ve beklentileri de değiştirm ektedir. Ailenin gittikçe küçülmesi, annenin mes­ lek sahibi olup evin dışında çalışması, boşanmaların a rt­

ması, tek ebeveynli ailelerin ortaya çıkması meslek se­

çim lerini ve rollerini de etkilem ektedir. Şu halde, gençlere yapılacak yardım yalnızca meslek seçimiyle sınırlı olamaz,

olası yaşam biçim lerini seçmeyi de kapsamalıdır. Hangi

mesleğin uygun olacağına karar vermekten çok, hangi rol­ lerin bilinmesi gerektiği araştırılm alı ve bu roller bir ya­ şam üslubu içinde g ö rü I e b i I m e I i d i r. Bu amaçla dikkat edil­ mesi gereken noktalar şunlardır :

(a) öğrencilerin meslek ilgileri ve tercihleri ile evli­ lik ve ana baba olma rolleri birlikte değerlendirilmelidir.

(b) Rol çatışmalarını görmeye yardımcı olmalıdır.

Çözümde izlenecek yöntemlerde beceri kazandırılmalı­

dır.

(c) Kişisel beklentilerin geliştirilm esi, kararlara va­ rılması, planlar yapılması konusunda yardımcı olmalıdır.

Bu çalışmalara önce gencin üstlenebileceği çeşitli

rollerin ve yaşam biçim lerinin incelenmesiyle başlanır.

Bu tartışm alar karma gruplar içinde yürütülm elidir. Böy­ lece her cins 'karşı cinsin beklentilerini öğrenme olanağını bulur.

özellikle ergenlik açısından vurgulanması gereken

son bir nokta da ş u d u r: Günümüzde ergenlik, biyolojik o l­ 58

maktan çok toplum sal-kültürel bir olgudur. Her ergen, er­

genliğini, içinde bulunduğu toplum sal-kültürel çevrenin

özelliklerine göre yaşar. Ergenin yaşantıları çevresel ko­ şullardan soyutlanamayacağı için, ergeni bu koşullar için­ de tanımak ve ona yapılacak rehberliği buna göre düzen­ lemek gerekmektedir. Başka kültürlerden aktarılan bilgiler ve ödünç alınan teknikler bize ancak ip uçları verebilir, ama sorunlarımızı tümüyle çözmeye hiçbir zaman yetmez.

K A Y N A K L A R

1. M J . G A N D E R , HAV. G Â R N IN E R . Child and Adolescent De- velopm cnt. Little, Bro\vn and Com pany, T oronto, 1981. 2. T .W . H ipplc, J.H. Y a ıb ıo u g h , J.S. Kaplan. «Tweııty A u o k

s-cent N ovels that C ounselor Should Knovv A b o jt » , The School Counselor, Volıım e 32, N u m b er 2, N ovem b er 1984. 3. 3. E.S. Am atea, E.G. C ross. «Mclping I-Iigh School Studcnts

Clarify Life Role Prel’ei'ences : The Life-Stylcs Urıit», The School Counselor, V o lü m e 33, N um ber 3, Marclı, 1986. 4. P.R. B ow m on . «Peer Facilitator Program s For M iddle

Gra-• ders : Sîudent H elping E ach Other G row Up», The School Counselor, V olü m e 33, N u m ber 3, Janvier 1986.

5. P,S. Gcorge. «The Counselor and M odern Middle-Level S chools : Ncw Roles in N ew Sclıools», The School Counselor. V olü m e 33, N u m b er 1, Septem bre 1985.

6. W .H . V a n H oose, H J . Peters. «In Counseling Behavior Of Elcm entary School Counselors», in J.R. Cochran and H.S. Peters (E ds.), Guidance : An Introdııction - Selected Readings. Olıio, A. Bell and H ow ell Com pany, 1972.

GENEL TARTIŞMA

BAŞKAN (PROF. DR. MAHMUT ÂDEM) — Sayın Onur ve Sayın öner'e biz de çok teşekkür ediyoruz, bu aşama

aşama ve karşılıklı konuşmaları için. Buraya geldikten

sonra gördüm ki, özellikle aynı sürede, iki kişinin konuş­ ma durumu olunca oturum başkanının görevi oldukça zor­ laşıyor. Şimdi biz, süreyi, tartışm a dahil 7 dakika geçtik. Bu arada şunu da hatırlatayım : Öğleden sonraki Panelde Sayın Önder de bulunuyorlar, sorularınızı orada da yönel­ tebilirsiniz. Yalnız oturumu kapatmadan önce biri iki ki­ şiye soru sorma fırsatı vermek istiyorum. Çünkü, muhak­

kak sorulması gereken bir soru varsa onun sorulmasını

istiyorum.

Buyurun Sayın Kepçeoğlu.

PROF. DR. MUHARREM KEPÇEOĞLU — Sayın Baş­

kan! Kısa bir açıklam a yaparak sonunda bir soruya dönüş­ türmek istiyorum durumu. Aranızda sürekli bulunamaya­ cağım görevimden dolayı, ama bu kongre gerçekten çok önemli, psikolojik hizmetlerin tartışıldığı böyle bir kongre­ de bazı sonuçların çıkmasında yarar var. Sorunlar çok, en azından yıllardır bu sorunları konuştuk e ttik ama bir noktaya gelemedik. Bazen çok heveslendik, sonradan bak­ tık ki bu kadarı da gereksiz, onun için meselenin çok ge­ niş boyutları var. İzin verirseniz önemli bir noktaya dikkat çekmek istiyorum. Bu kongrede bir yandan eğitim de p s i­

kolojik hizmetlerin eğitim ortamım, rehberlik anlayışına

uygun bir biçimde dönüştürm e yönü var. Yani öğretm eniy­ le, yöneticisiyle, programıyla, tüm hizmetleriyle öğrenciyi merkez alan bir eğitim sistemi, bir eğitim ortamı geliştir­ me. Rehberlik anlayışına uygun bir ortam geliştirme eği­ timde psikolojik hizmetlerin bir yanıdır, ama önemli bir yanı daha var ki nasıl yönetim vardır, nasıl öğretim var-60

dır, o halde başlı başına hizmet veren, başlıbaşına bir profesyonel hizmet grubunu oluşturan eğitimde psikolojik hizmetler var. Dolayısıyla bu toplantıda, uygun görülür­ se, değerli arkadaşlarımız sık sık şu noktaya dikkati çek­ meli : Ülkemiz bakımından, uzmanlı uygulamalar dediği­ miz psikolojik hizmetler bürosu veya merkezi okulda ya da

yakın çevrede mi olacak? Onun için, bu sorunun bu

kongrede cevaplanması gerekir. Teşekkür ediyorum.

DR. UĞUR ÖNER — Demin verdiğim modellerin içe­

risinde rehberlik uzmanının, danışmanın yürüttüğü hiz­

metlere benzer hizmetlerin öğretmenler tarafından yürü­

tülebileceğini vurgulamaya çalıştım. Sanıyorum burada

bir sorun çıktı. Tabiki Rehberlik ve Psikolojik Danışma hiz­ metleri başlı başına profesyonel olarak yürütülm esi gere­ ken bir hizmetler grubudur. Okullarımızda bu hizmet bi­ rimlerinin kurulması yeğlenir. Ancak bu hizmet birimleri kurulduğu zaman bile, bu birimin öğretmen 'kadrosun­ dan kopuk, onlardan yardım almadan bir hizmet yürütebi­ leceğine inanmıyorum. Yoğun bir işbirliğinin gerçekleşti­

rilmesi gerekir. Ancak danışmanların öğretmenleri bazı

alanlarda aydınlatması, eğitmesi sözkonusu olabilir. Bir­

likte yürütülen bir program başarılı olabilir kanısında­

yım.

DOÇ. DR. BEKİR ONUR — Gerçekten profesyonel

bir hizmettir bu, işbirliği de bir başka konudur. Özellikle ülkemiz aıçsından belki öğretmenlerin katkılarının neler olabileceğini tartışm akta yarar var. Çünkü az önce açık­ landığı gibi yeterince uzmanımız yok, uzmanımızın elinde birtakım araçlar ve olanaklar yok. Şu halde bir geçiş dö­ nemi açısından öğretmenlerin katkısını istememiz, bekle­ memiz gerekiyor. Özellikle «bibliyoterapi» diye bir

-kav-ram geçti, onu izninizle vurgulayarak bitireyim. Öğretmen, ergenlik çağındaki çocuklara kendisini tanıma konusunda bu tür kitapları vererek, tanıtarak bu bibliyoterapi denilen etkinliği yerine getirebilir, bunun için rehberiik, danışman­

lık uzmanı olmaya da gerek yok; eğer öğretmon iyi bir okuyucuysa, o çağın özelliklerini iyi biliyorsa ve ona teka­ bül eden edebiyat ürünlerini de izlemeyi biliyorsa bunları önerebilecektir. Nitekim biz kişilik psikolojisi ve ergenlik

psikolojisi derslerimizde fakültedeki öğrencilerimize de

sık sık bu tür edebiyat ürünlerini öneririz. Bunlar Türkçeye aşağı yukarı çevrilm iş 30'a yakın roman, öykü vesairedir ve biz de farkında olmadan uzun yıllar bu bibliyoterapi görevini yerine getirdik ve getirmeyi de sürdürüyoruz. De­ mek ki bizim de pek profesyonelce olmasa bile herhalde birtakım yan katkılarımız olabiliyor efendim.

Teşekkür ederim.

BAŞKAN — Biz de teşekkür ediyoruz.

Sayın Özoğlu’nun bir açıklaması vardı. Buyurun efen­ dim.

PROF. DR. SÜLEYMAN ÇETİN ÖZOĞLU — Bağım­

sızlık kavramı çok vurgulandı. Bu konunun bir tehlikesi var,

onun için açıklama getirmek istedim. Gelişim ödevleri;

sistem atik psikolojik yardımı gerekli kılıyor. Ama hiçbir kimsenin bağımsızlık düzeyi diye özetleyebileceğimiz bir gelişim ödevi olduğunu söyleyemeyiz. Şöyle ki : Bir ba- ğımsızlık-bağımlılık tarzı, dengesi geliştirm e ödevi var ge­

lişmekte olan bireyin. Eğer salt bağımsızlık dersek, ba­

ğımsız olan kişiler, ilişki kurmakta güçlük çekerler. Ama bağımlılık-bağımsızlık tarzı dengesi geliştirebilm iş, belirli bir ölçüde kendisi ve çevresi ile uyum içerisinde olan kişi­ ler ilişki kurmada ve sürdürmede daha rahat olurlar. O yönüyle kişinin salt bağımsız olduğunu vurgulayarak bir 62

yanlış anlamayı ortadan kaldırmak gerekir. Hem ilkokul döneminde, hem ortaokul döneminde gelişim ödevlerinin temelinde bağımlılık-bağımsızlık tarzı, dengesi geliştirme bulunmaktadır. Bir diğer nokta da şudur : Gelişim ödevle­ rinde özellikle ergenlik dönemindeki ödevlerden bir tane­ si; her ne kadar Sayın Onur, etik olarak vurguladıysa da, her gencin ergenlik dönemde «vicdan» diye isimlendire- bileceğimiz bir gelişime yönelmesi ve bunu sağlaması öde­

vi de vardır. Bu vicdan konusu ister istemez toplumsal

değerlerle, geleneklerle, dünya görüşleriyle bağdaşma ve­ ya bağdaşmama durumundadır. Ama mutlaka bir vicdan kavramını gencin geliştirm esi gerekmekte ve bunu geliş­ tirmede de Psikolojik Hizmete ve yardıma gereksinmesi de olabilmektedir. Teşekkür ederim.

BAŞKAN — Biz de teşekkür ederiz Sayın Özoğlu'na.

Sabahki son oturumumuzu kapatırken, konuşmacılara

P A N E L i I

Çeşitli Eğitim Kurumlarında