Grafiksel ve Resimsel Gelişim

Birçok eğitimci ve araştırmacının saptadığı gelişim kuramları, çoğunlukla çocuk resimleri üzerinde yapılan sayısal gözlem ve incelemeye dayanmaktadır. Bu nedenle saptanan çizgisel özellikler her kurumda hemen hemen aynıdır. Ancak araştırmacıların ayrıldıkları nokta, bu çizgilerin oluşum biçimleri üzerindedir; bu biçimlerin zihinsel bir soyutlama sonucu kavramlarına mı bağlı, yoksa doğrudan görsel algılarına mı bağlı

olduğudur. Yani çocuk bildiğini mi çizer, gördüğünü mü? Yapılan deneyler ve araştırmalar çocukların hem bildiklerini hem gördüklerini gösterir. Küçük çocuklarda tam bir kavram oluşmadığı için her ne kadar bir soyutlama gibi görünse de, algılarına bağlı anlık izlenimlerin etkisini taşır. Çocuk büyüdükçe resimleri algısal kavramsal bir süreci yansıtır.

Victor Lowenfeld, Çocuğun Çizgisel Gelişim Basamaklarını şöyle gruplandırmıştır:  Karalama Dönemi 2-4 Yaş (Scribbling)

 Şema Öncesi Dönem 4-7 Yaş (Preshematic)  Şematik Dönem 7-9 Yaş (Schematic)  Gerçekçilik Dönemi 9-12 Yaş (Realism)

 Doğalcılık Dönemi 12-14 Yaş (Pseudo- Naturalistic) (Artut, 2001, s.197, 207). Doğal gelişim süreci içinde şematik dönem (7-9 yaş) grubuna giren çocukların resimlerinin ortak özellikleri aşağıdaki şekliyle belirlenmiştir.

 Dekoratif süsleme ve renk kullanımı etkindir, özel durumların dışında genellikle canlı renkler tercih edilir. Tekrarlardan oluşan boyama ve çizime ilişkin bir güven duygusu oluşur.

 Teknoloji ve analize ilginin arttığı görülür.

 Çizim ve boyamada önemli parçaların abartılarak gösterilmesi, önemsizlerin ise yok edilmesi fark edilir.

 Resimde planlama - kompozisyon duygusu belirgindir. Gizli perspektif etkileri görülür.

 Mekan kavramı gelişmiştir. Figürler tasarlanan mekanlarla özdeşleştirilmiştir.  Resmi yatay olarak ikiye bölen “yer çizgisi” çoğunlukla görülen önemli bir ortak

özelliktir.

 İnsan figürleri profil veya cepheden gösterilir. Şemalar geometrik şekillere benzer (gövde dikdörtgen, baş daire, etek üçgen gibi.) En önemli figüratif konuların başında; yakın çevresi, kendisi, ailesi ve arkadaşları gelir.

 Figürlerde, cinsiyet ayrılığından kaynaklanan ayrıntılar belirgindir. (kirpikler, dudak boyaları, kırmızı yanaklar, yüzük, kolye, sigara ve şapka gibi) (Artut, 2001, s.208).

2.2.7.1. Gerçekçilik Dönemi (9-12) yaş

Eğitimin ikinci kademesine sarkan bu döneme “başkaldırma” veya “gruplaşma” dönemi de denilmektedir. Bu dönemdeki çocukların daha önceki çalışmalarına oranla daha fazla ayrıntılı çizgiler çizdikleri ve daha gerçekçi bir yaklaşımda oldukları gözlenmektedir (Yavuzer, 1993, s.65).

Artık planlama, derinlik (perspektif), renk ve oran kavramları netleşmiştir. Özgür bir şekilde gördüklerini resimlerine aktarma eğilimi içindedirler. Öte yandan da genel gelişimin getirdiği gerçeklere uyma, yaşadığı çevrenin isteklerine yanıt verebilme ikilemini yaşamaktadırlar. Örneğin çizim ve ya boyama işlemlerinde, yanlış yapar mıyım?, resimlerim beğenilir mi?, boş yerleri boyamak zorunda mıyım?” Gibi korku ve çekingenliğin gözlendiği bir dönemdir.

Bu yaş gurubu çocuk resimlerinin ortak özellikleri özet olarak şu şekildedir:  Perspektif etkileri görülür

 Geometrik çizgilerden uzaklaşılmıştır.  Resimlerinde katı gerçekçilik egemendir.

 Figürlerde önemli gelişme cinsiyet ayrımları ile resme yansır.

 Renk kavramının geliştiği görülür, Renkleri anlam ve amaçlarına uygun olarak tercih ettikleri görülür.

 Olaylar, gerçekler, eşyalar arasında ilişki kurabilme ve plan yapabilme yetisi büyük ölçüde gelişmiştir.

2.2.7.2. Doğalcılık Dönemi (12- 14) yaş

Bu dönem ergenlik başlangıcıdır. Bu döneme “mantık devri” de denmektedir. Bedensel ve ruhsal yönden önemli değişikliklerin olduğu kritik bir dönemdir. Çocuklar bu dönem de çevresinde gelişen olumsuzluklardan ve baskılardan çok etkilenirler.

 Fark edilemeyen bir bilinç ve gelişmiş bir zeka.  Görsel, bilişsel ve duygusal gelişim etkilidir.  Doğadaki değişkenlikleri ifade yetisi güçlenmiştir.

 Resimde dinamik- kinetik etkiler, dramatik ve duygusal sahneler görür.

 Perspektif ve ayrıntılara yeterince inebilme yetisi gelişir (Artut, 2001, s. 210-212). Bu dönemde çocuk kendisi ya da çevresi ile ilgili konularda anlatımsal bir çıkış yolu arar. Bu yol bazen kendi kendine bulduğu yoldur. Ancak çocuğun kendine özgü anlatımlarına yine kendine özgü bir çıkış yolu bulduğu durumlara okullarda sıkça rastlanmaz. Rastlananlarsa yetenekli çocuklar olarak bilinirler (Buyurgan, S. ve U., s.65).

2.2.7.3. Çocuk Resimlerinin Ortak Özellikleri

Çocuk resimleri bazı ortak özellikler gösterir. Bu ortak özellikler genel olarak 2 ile 12 yaş gurubunu kapsamaktadır. Çocukların bedensel, zihinsel gelişimleri, sosyolojik konumları, yaşadıkları çevre bakımından doğal olarak bazı değişkenlikler göstermektedirler. Tamamen kendilerine özgü olan bu nitelikler şöyledir:

2.2.7.3.1. Düzleme Özelliği

Daha çok 5 ile 7 yaş grupları içinde görülen bu özellikte çocuk, resmini yaptığı yüzeye uydurmaya çalışır. Nesnenin görüldüğü gibi değil, görülmesi gerektiği biçimde algılayıp, çizme çabası içine girerler. Örneğin, bir masanın dört ayağını gösterebilmek için sağa sola yatık olarak çizilmesi gibi.

2.2.7.3.2. Tamamlama Özelliği

Benmerkezci bir bakış açısı ile çizerler, yani varlıkları gördüklerinden çok, bildikleri ya da düşündükleri gibi çizerler. Örneğin bazı insanları profilden çizdikleri halde iki gözünü de göstermeleri gibi.

2.2.7.3.3. Boy Hiyerarşisi

Resimlerinde kendisini ilgilendiren, duygulandıran kısacası kendisini, olumlu ya da olumsuz etkileyen, önem taşıyan faktörler daima öncelik taşır. Örneğin en sevdiği, kendisini heyecanlandıran bir kahraman resim kağıdının tam ortasında yer alır. Son derece büyük, heybetli, canlı bir şekilde çizilerek boyanır. Resminde çizilmesi zorunlu fakat istemediği, sevmediği bir figür ise resim kağıdının köşesinde küçük, belli belirsiz, silik bir şekilde çizilir.

Saydamlık Özelliği:

Bu konuda en belirgin örnek ev resimlerinin çizimlerinde görülmektedir. Ev dıştan camdanmış gibi saydam görünür. Evin içindeki tüm eşyalar genellikle ayrıntılı olarak yerlerine göre çizilir (Artut, 2001, s.213,214)