Girişik Cümle

İçerisinde fiilimsilerin olduğu cümle yapılarıdır. Bu cümleler, fiilimsilerle (isim-fiil, sıfat-fiil, fiil) kurulan cümlelere verilen addır (Özkan vd. 2009: 182). İsim-fiil, sıfat-fiil, ve zarf-fiilerin kendi içerisinde kesin yargıya varmasa da oluşturduğu bir kelime grubu söz konusudur. Bu kelime grupları yüklemi destekleyici niteliktedir. İçerisinde öznesi, nesnesi vd.

unsurlar bulunsa da bunlar, fiilimsi olan ögeye bağlıdırlar. Ancak grubun tamamına bakıldığında temel cümle içerisindeki yüklem ile alakalı durumdadırlar. Metin içerisinde oldukça fazla fiilimsi örneğinin olduğunu yukardaki bazı başlıklarda söz konusu etmiştik.

Aşağıda bu üç unsurun örnekleri bir sıra dâhilinde verilmiştir.

1.2.2.1.2.1.Zarf-fiil ile Oluşan Girişik Cümle

Zarf-fiil ekleriyle birlikte cümle içinde yan cümle oluştururlar.

1.2.2.1.2.1.1. “ -Up” ile Oluşan Girişik Cümle

ķurś-ı Ǿÿd istiǾmāli emr idüp ġıdāsını sādece ĥısrımiyye yāħud bilic ile bişmiş ĥıśrımiyye sipāriş eyledi (51a/16-17-18)

bir kimsede suǾāl yābis olup ķarūresi aśferü’l-levn idi (52b/9-10)

üstād bu Ǿillet içün bir ķurś terkįb idüp ķurśü’l-sill tesmiye eyledi ve teǾlįf eyledügi Aķrabādìne ol ķurśuñ nüsħasını taĥrįr eyleyüp ol kimseye her gün śabaĥlarda bu ķurśdan

115 istiǾmāl idüp Ǿaķabinde bir kadeĥ arpa śuyı içmesin emr idüp ġıdāsın oġlak baçası ve sāǿir muġarri ŧaǾāmlar sipāriş eyledi (57a/18-19, 57b/1-2-3-4)

ķoyun ķuyruġı aħź olunup ķadarü’l-kifāye māǾile ŧabĥ olunup baǾd ü’t-taśfiye muãaffanıñ yaġından altı dirhem maraķasından on sekiz dirhem aħź ve mezc olunup ĥįn-i iķtiżāda iĥtiķān-ı mezbūra iżāfe oluna (92a/16-17-18-19)

ĥabb ü’r-rummān śuyına itmek ŧoġrayup ekl itmek ve zebįb sipāriş eyledi (109a/2-3)

1.2.2.1.2.1.2. “-dIkdA, -dUkda” ile Oluşan Girişik Cümle ol maĥallere yapışıldıķda ĥarāret müşāhede olunur idi (64b/3-4)

ol kimse bir eyyam-ı şeker ile süd içmege müdāvemet itdikde ĥumma Ǿārıż olup buóóatü’s-śavte müştedd oldı (54b/15-16-17)

aġzınıñ dadından suǿal olunduķda didi ki.. (10a/15-16)

iki gün mürūr itdükde ĥabb-ı ķuķiyādan miķdār istiǾmāl ķadar şerbet yirine vireler (16b/8-9)

1.2.2.1.2.1.3. “-IncA, -UncA” ile Oluşan Girişik Cümle

ĥumma zāǾil olunca südüñ südüñ terkini ve ziyt ve sükker ile teġaddi sipāriş eyledi (54b/19, 55a/1)

olmadıġı śūretde biŝresine taġayyür gelince aķıda (85a/2)

1.2.2.1.2.1.4. “-U” ile Oluşan Girişik Cümle Metinde –ü ile örnekler vardır.

günlügi śaķız gibi çiyne diyü emr eyledi (51b/18)

eyledi deyü suǿal olunduķda iki Ǿamel eyledi diyü cevāb virdi (57b/11-12)

116 1.2.2.1.2.1.5. “-dIkçA, -dUkçA” ile Oluşan Girişik Cümle

faśd müddeti uzadıķça vacaǾıñ şiddeti yāħud bedǿa eyledügi ayagıñ ŧarafında vāķıǾ-ı ķolda basalıķdan faśd oluna (70b/1-2-3)

ķarāķar nefħ olup ŧabiǾatı mülāyim olduķça istirāĥat ider idi (77a/3-4) rākib olduķça yaǾni ata bindükçe daħı ayaķları şişer idi (120a/14-15)

1.2.2.1.2.1.6. “-AlI” ile Oluşan Girişik Cümle bu Ǿillet ĥādiŝ olalı birkaç sene imiş (79b/17-18) bu ķarĥa žuhūr ideli üç sene imiş (31b/7-8)

1.2.2.1.2.1.7. “-ArAk ile Oluşan Girişik Cümle

afyon iżāfe ve daķķ olunarak merhem gibi oluna (103a/16-17)

śaĥįfe üzerine sürilerek lüǾāb-ı meźkūre bir miķdār eczāǿ-ı üsrubıyya muĥteliŧ olup merhem gibi bir cevher olur (120a/4-5-6)

1.2.2.1.2.1.8. “-mAksIzIn” ile Oluşan Girişik Cümle

berÀz ħurūc itmeksizin andan andan ķan seylān der idi (102b/19, 103a/1) ol ķanı żaǾif virmeksizin ķatǾ eylemek münāsib degildür (104a/14-15) eşyāyı müteàayyir olmaķsızın ķayǿ ider idi (51a/14-15)

1.2.2.1.2.1.9. “-dIğıIndA, ” Oluşan Girişik Cümle eger yürüdügüñde ayaġıña ĥużurat gelür ise (71b/15-16)

devā istiǾmāline müstaǾidd oldıġında saña ħaber ve iźÀn virilür (110b/2-3)

117 1.2.2.1.2.1.10. “-ken” ile Oluşan Girişik Cümle

bir ħātuna ĥummā-yı ĥādd maĥriķası var iken bir cāhil ŧabįb küzbere virmegile miǾdesinde bir vacaǾ ĥādiŝ olmuş (42b/4-5-6)

bir yigit śabi iken depesi üzre düşüp el-an vaķtā vaķtā ķulaġı içinde verem žuhūr idüp müteúayyiĥ olur imiş (142a/2-3-4)

1.2.2.1.2.2.Sıfat-fiil ile Oluşan Girişik Cümle

Sıfat-fiil ekleri alarak cümle içinde yan cümlecik oluşturan cümlelerdir.

1.2.2.1.2.2.1. “-mIş, mUş” ile Oluşan Girişik Cümle

ġıdāsını ķavrulmuş ve muķaşşer-i bādem ile kaǾk sipāriş eyledi (54b/12-13) istiǾmālini emr idüp ġıdāsını yaġ ile bişmiş isfidbāc sipāriş eyledi (54b/1-2) ġıdāsını bādem yaġı ile pişmiş ısfanaĥya sipāriş eyledi (55b/15-16)

ġıdāsı ekmek ŧoġranmış cüllāb ve bādem yaġı idi (60a/6-7) ŧaǾāmıñ kaǾk ve pirincden yapılmış bulamac olsun (60a/12)

1.2.2.1.2.2.2.“-An” ile Oluşan Girişik Cümle

miǾdende olan vacaǾ-ı mafāsıldan śoñra mıdır (68a/17-18)

bu śuya cülūs yāĥud istincā maķǾaddan seyelān iden ķanı ķaŧıǾ ider (105b/3-4)

1.2.2.1.2.2.3. “-dIk, -dUk” ile Oluşan Girişik Cümle

müsteriĥ olmaġla ĥads olundıgı ĥicāb-ı esfelde şiş vardır (53b/17-18) her ekl eyledügi ŧaǾām miǾdesinde ekşiyüp (6a/18-19)

118 1.2.2.1.2.2.4. “-Ar” ile Oluşan Girişik Cümle

Metinde –er ile örnek vardır.

süd emer bir ķızcaġızıñ gözünde (21a/17)

1.2.2.1.2.2.5. “-AcAk” ile Oluşan Girişik Cümle

ve efkār daǾima ile münĥall olacaķ eşyāyı ħayāl üzre ola (85a/13-14) Ǿalįlün mizācı taħammül idecek miķdārı muħaddirāt ile olur (104b/4-5)

1.2.2.1.2.3.İsim-fiil ile Oluşan Girişik Cümle

Cümle içinde fiillerin –mAk ve –Iş, -Uş ekleri almasıyla oluşur.

1.2.2.1.2.3.1.“-mAk” ile Oluşan Girişik Cümle

sinne baķılmayup faśd itmek evla ve el-yaķ olur (58a/10-11)

devālar ŧılā olunmak emr idüp ġıdāsını ŧurp yapraġı ve ısfanaĥātdan duhn-i levz ile terbiye olunmuş imrāķ sipāriş eyledi (63b/16-17-18)

üstād anıñ tedbįrinde baldırlarına şişe urılmaķ ve eftimūn maŧbūħı istiǾmāli emr idüp baǾde Aķrabādìnde taĥrįr olunan devāǿü’l-kelef yüzünde olan kelef üzerine ŧılā olunmaķ sipāriş eyledi (69b/3-4-5-6-7)

Not: Diğer isim-fiil ekleriyle örnek bulunmamaktadır.