Belirtili İsim Tamlaması

Ad tamlaması olarak da geçen bu ifade için Zeynep Korkmaz; Türkçede ad tamlaması, ilgi durumu eki almış tamlayan görevindeki bir adın, iyelik eki almış tamlanan görevindeki bir adla tek bir kavrama karşılık olacak şekilde birleşmesi ile kurulur ve belirli ad tamlaması adını alır (Korkmaz 2007: 10), açıklamasında bulunur. Aşağıdaki ifadelere bakıldığında genellikle insan vücudunun belirli yerleri ve ilaçların özellikleri ile alakalı örnekler söz konusudur. Belirtili isim tamlamaları aşağıda olduğu gibi çoğunlukla yan yana kullanılırken yine bazı örneklerde arada isim tamlamasının dışında başka kelimelerin varlığı dikkati

43 çekmektedir. Bu tamlama türleri cümlenin yine herhangi bir yerinde göze çarpabilir. Bazen de görüldüğü gibi tamlayan unsurunun birden fazla olması söz konusudur. Burada hekim olan kişi bu tarz kullanımları bağlaçlar yoluyla birbirinden ayırma yoluna gitmiştir:

ĥāl bu ki ol kimseniñ başında imtilā müşāhede olunur idi (3b/18-19)

üstād ol ħātunuñ başını māǿ-i bābÿnece taǾlįķ idüp üstād anıñ baldırlarına şįşe urmaġla ve maŧbūħ-ı eftimūn içürmegile tedbįr eyledi (8b/15-16)

femniñ ŧaǾāmından suǿal olundı (9b/6)

didügüñ nefħa-i bārideniñ Ǿaķabinde ĥarāret-i müstevlì olur (10a/2-3) anıñ tedbįrinde buyurdılar (12a/7)

ĥummānıñ ditretmesi vaķtinde ısıcak su ve sikenicübįn içmegle (14a/18-19)

istirħāya mübtelā olanlarıñ ķarūresi aĥmer olduķda Ǿilācdan menǾ idüp ancaķ gülbeşeker ve luffan narınınıñ Ǿuśāresi istiǾmāline ĥaśr iderdi (15a/1-2-3)

bir ħātunuñ bir eline istirħāǿ Ǿārıż olmuş (15a/16-17)

bir ġulām getürdiler ki eliniñ birinde istirħā var idi (16a/11-12) terkįbi budur şaĥm-ı ħažal-ı kibere kökiniñ ķabuġı… (16a/19)

bir ħātunun bir ayaġında istirħā ve iki canibinde yaǾni iki yanında vacaǾ olup śaçları dökilür idi ve ĥayżı muĥtebes olmuş idi (17a/19, 17b/1-2)

zįrā baldırlara şįşe urulmaķ dem-i ĥayżıñ cereyānına maǾįn olur (17b/13-14)

alįliñ kuvvetine göre olur yaǾni iki günde bir yāħud üç dört günde bir olup Ǿalįliñ taĥammüli ķadar iclās olunur (18a/4-5-6)

faśdıñ Ǿaķabinde baldırlara şįşe urılup şarŧ olunur (18a/7-8) aġzınıñ dadından suǿal olunduķda didi ki (10a/15-16) şerb-i devāya vaķtıñ ve ŧabiǾatıñ taĥammüli...(19a/19)

üstād buyurdılar ki èanzıñ ķaracigeri iki şaķķ olunup (20b/15-16) murżǾasınıñ ġıdāsı zirebāc olsun (21b/1)

44 eger ķanıñ ġalebesi olur ise Ǿillet ŧarafında baş ŧamarından yāħud ĥabl ü’z-zirāǾdan faśd ile ķanıñ keŝretini izāle eylesün (21b/6-7-8)

bir ġulāmıñ gözlerinde cereb var idi (22b/16-17) her aħşam hindibānıñ uçlarından alub..(25b/1)

ol şişiñ üzerine günde yigirmi kerre ŧılā eylemegi...(26b/11-12) ĥabb-ı mezbūruñ miķdār şerbetinde olan...(27b/9-10)

ol şaħśıñ şaķaķlarında o rütbe-yi vacaǾ var idi (29a/14-15) bir ħātunuñ kulaġına vacaǾ ve żarabān Ǿārıż olup (29b/2-3) bir sabìniñ vacaǾ-yı üźni olup ŧabiǾatı mün-ķabż idi (30a/9-10) bir śabiniñ miǾdesinde vacaǾ var idi (44a/19)

maddeniñ ħamūżatından dişlerine uyuşuķluķ gelür idi (50a/13-14) vaķtā ki ol ŧaǾāmıñ aġırlıġı andan zāǿil ola (52a/17)

Ǿilletiñ bilinmesine bir ŧarįķ yoķ idi (53b/15-16)

üstādıñ ķurś-ı ħaşħāş virmeden murādı suǾāl ile...(55b/10-11) bir ħātunuñ suǾāl-i şedįdi olup ķarūresi aśfer idi (56a/1-2) şavśa śaçınıñ ķarūresi bu levnde olduķda..(57b/16-17-18) baǾde ol śabiniñ faĥźında olan şiş mevżıǾını..(58a/11-12) Bir ġulamıñ suǾāli var idi (61a/5)

memeleriniñ birinde ĥayāt ķalmamış ve birisi śalābet ĥāśıl idüb...(61a/16-17) ŧarafdan faśd itdirüp aħer ŧarafıñ memesini ki anda aġırlıķ ziyadedir (62a/3-4) eyleyüp buyurdılar ki kebediñ öñünde nefħa vardır (64a/11)

vacaǾ-ı miǾde ile vacaǾ-ı mafāsılıñ ĥareketi ziyāde olur ise (68b/4-5) bir ħātunuñ omuzunda bir vacaǾ olup (69b/19, 70a/1)

uyħusunuñ ziyādeliginden ve aġırlıġından suǿal eyledi (70b/13-14) cümle aǾżāsında ol parmaķlarınun eŧrafında vacaǾ olub... (70b/18-19)

45 ayaġımuñ derisi śoyuldı (71b/8)

Ǿilletiñ Ǿilacını itmişsiñ (71b/10) didi ki māǿnıñ ibtidāsıdır (76a/2-3)

ol kimseniñ her ekl eyledügi şeyǿ miǾdesinde ekşiyüb...(78b/6-7) ķurśuñ bedeline bādem yaġı ve ĥām incir... (79b/5)

virilen devānın fāǿidesi olmaz ise bāri żararı olmaya (80a/16-17) on dört yaşında bir ķızcaġızıñ ŧabiǾatında ınķıbāż...(81a/8-9)

bu tebebbücüñ sebebi ĥarāret-i ġarįziyesi ķıllet üzre olmaàla..(87b/1-2) hindbānıñ ŧıhāle fāidesi yoķdur (89b/11)

bir śabiniñ ķarūresin getürüp didiler ki (93b/16-17)

dem-i bāsurıñ ħurūcunda Ǿilletleriñ çoġına fāǾide vardır (104a/13-14) mürreniñ miǾdeye inśıbābındandır diyüb...(109a/12)

maǾśumuñ ķan ile muĥteliŧ ishāli var idi (112a/7-8)

bir kimseniñ śaġ bazūsında vacaǾ ve verem-i śulb ve ĥār var idi (119a/5-6) mevżıǾıñ ķızġınlıġından ziyāde olur ise...(120b/17-18)

Not: Tamlayanı düşmüş isim tamlamaları da metinde sıkça geçmektedir.Bu tarz tamlamalar için eksiltili tamlama ifadesi de kullanılır:

1. tekil şahıs iyelik eki ile:

iǾtimād eyledigüm (75a/9) suǾālim daħı vardır (127b/8)

bir śu aķup śaķalımı ıśladır (10a/17)

2. tekil şahıs iyelik eki ile:

eger suǾāliñ yoķ ise helįle maŧbūħına mülāzemet eyle (9a/14-15)

46 ġıdālarıñ ķalyalar ve seviķ yābis olsun (20b/8-9)

iki kerre başıñı pābunec maŧbūħına taǾlįķ eyle (27b/5-6)

3. tekil şahıs iyelik eki ile:

virüp àıdasını noòudÀb ile emr eyledi (10a/18) tükürüginde cüzǿvi ķan var idi (13b/7-8)

gözine yumurŧa beyażı ve gül yaġı vażǾ itmegi ıśmarladı (20b/5-6)

1. çoğul şahıs iyelik eki ile:

bu Ǿillevś didügümiz Ǿillet (20a/14) źikr eyledügimiz (144a/7)

zemānemiz eŧıbba (144a/18)

2. çoğul şahıs iyelik eki ile:

bedeniñize her gün defǾatle soġuk śu reşş itsünler (83a/7-8) ķanķısına meyliñiz olur ise (83a/4)

3. çoğul şahıs iyelik eki ile:

ayaķları o rütbe şişmiş idi (86b/13) parmaķları görünmez olmuş (86b/14)

Not: İsim tamlamaları içinde farklı bir başlık olarak ele alınan iyelik grupları metnimizde de geçmektedir. İyelik grubu, zamir sözcük türlerinin ilgi hâli eki almasıyla oluşur. Metinde 2.

ve 3. tekil şahıs zamirlerinin örnekleri mevcuttur:

seniñ tedbįriñde delk yaǾni oġmaķ kāfidir (87b/4-5)

47 seniñ didigiñ tedbįr (145b/14)

anıñ baldırlarına şįşe urmaġla (8b/15)

anıñ baŧnını lems ile tecessüs eyleyüp (64a/10)