Girdi ve Çıktı Kümelerinin Belirlenmesi

VZA uygulaması çerçevesinde KVB’lerin değerlemelerini gerçekleştirmek için seçilen girdi ve çıktılar, bu değerlendirmenin temelini oluşturmaktadırlar ve bu nedenle de büyük bir özenle belirlenmelidirler.421

Bir üretim sisteminde girdiler belirli bir süreçten geçtikten sonra çıktılara dönüşür. Çıktılar karar birimlerinin işlemlerinin sonucu olarak oluşturulan kazançlar olarak tanımlanırken, girdiler ise karar birimlerinin yararlandığı kaynaklar veya karar birimlerinin performansını etkileyen koşullardır.422

Analiz bağlamında aynı KVB için farklı girdi ve çıktı grupları farklı verimlilik değerleri aldığından, seçilecek girdi ve çıktıların üretim sürecine nedensel olarak bağlı olmaları gerekmektedir. Üretim teknolojisini en iyi şekilde ifade edebilecek girdi ve çıktılar seçilmelidir. Üretim sürecini iyi bir şekilde simgelemeyen bir girdi çıktı modeli sonucu elde edilecek etkinlik ölçütleri de

419

Ramanathan , R. (2003) An Introduction to Data Envelopment Analysis; A Tool for Performance

Measurement, Saga, s.173

420 _{Ramanathan, R. (2003) s.173}

421 _{Thanassoulis, E. & Dyson, R.D. & Foster, M.J. (1987), s.399} 422

sağlıksız olacaktır.423

Modelde önemli bir değişkenin ihmal edilmesi, göz ardı edilen bu değişkeni verimli kullanan KVB’lerin verimliliğini düşük gösterebilecektir.424

Burada araştırmacıya önemli bir görev düşmektedir. Araştırmacının hata paylarının minimuma indirilebilmesi için, üretim fonksiyonunu temsil etmede en başarılı olan girdilerin ve çıktıların seçmesi ve üretime doğrudan etkisi olmayan değişkenlerin ayıklaması gerekmektedir. 425_{Bu seçimler yapılırken yaşanan önemli zorluklardan}

birisi KVB’lerin sayısını belirlerken karşılaşılan güçlüğün bir benzeridir. Zira KVB’lerin faaliyet performanslarını etkileyen ve faaliyet fonksiyonuna ilişkin olan tüm girdi ve çıktı faktörlerinin dikkate alınması, analizin doğruluk oranını arttırmakla birlikte, artan sayıdaki girdi ve çıktı miktarı, KVB’lerin ayırım gücünü azaltmaktadır. Ayrıca girdi ve çıktıların sayısının fazla olması KVB’lerin sayısının da artması gerekliliğini ortaya çıkaracak, bu durum da gözlem kümesinin homojenliğini bozacaktır. Bu nedenle, değerlendirilen KVB’lerin performansını yansıtmada sorun çıkmayacak şekilde, analizde kullanılacak girdi ve çıktı sayısının mümkün mertebe azaltılmalıdır.426

Yani bir VZA çalışmasına dahil edilecek girdi ve çıktı sayısı olabildiğince küçük olmalı ancak çalışmada incelenen KVB’lerin gerçekleştirdiği üretimi de doğru olarak yansıtabilmelidir.427

Eğer bir girdi çifti kusursuz şekilde pozitif korelasyondaysa, birbirlerinin katıdırlar ve bu durumda içlerinden birisi etkinlik değerleri üzerinde etki yapmaksızın bırakılabilir.428

Aynı şey çıktılar için de geçerlidir.429 Eğer girdi ve çıktı çiftleri yüksek derecede pozitif korelasyondaysa, fakat birbirlerinin katı değilseler,

423 _{Yolalan, R. (1993), s.66} 424 _{Çekin, İ. (1999), s.29} 425

Ramanathan, R. (2003), s. 105

426 _{Thanassoulis, E. & Dyson, R.D. & Foster, M.J. (1987) , s.399} 427 _{Thanassoulis, E. (2001), s.92}

428 _{Norman,M. & Stoker, B. (1991)} 429

içlerinden birisi yine bırakılabilir fakat bu kez bazı etkin olmayan birimlerin etkinlik durumları azalabilir. Etkin birimler ise bu durumdan etkilenmez.430

Seçilen girdi ve çıktı faktörlerinin, tüm KVB’ler için ortak faktörler olmasına ve hangi faktörlerin girdi, hangi faktörlerin çıktı olduğunun belirlenmesine dikkat edilmelidir. Bu seçim, VZA’nın ayırımcı gücünü belirleyen temel etmenlerden birisidir. Seçilen çıktıların, KVB’lerin yürüttükleri çalışmaların açıkça görülen maddi sonuçları olması gerektiğinden, modele dahil edilen bu çıktıların KVB’lerin amaçlarını yansıtması ve desteklemesi son derece önemlidir.

VZA’ da değişkenlerin girdi ve çıktı olarak ayrılması gerekir. Değişkenlerin, girdi ve çıktı olarak ayrılması birim üzerindeki etkilerine bağlıdır. Bu bağlamda girdi ve çıktı değişkenleri yerine, birimler üzerinde pozitif ve negatif etkili değişkenler kavramı ortaya atılmıştır. Buna göre, artışları KVB’ nin daha iyi olarak değerlendirilmesini sağlayan değişkenlere “pozitif etkili”, düşüşü KVB’ nin daha iyi olarak değerlendirilmesini sağlayan değişkenlere ise “negatif etkili” değişkenler adı verilmiştir.431

VZA çalışmalarında girdiler ve çıktılar farklı birimlerle ifade edilebilmektedir. Girdiler ve çıktılar, bilançolardan elde edilen oran değişkenler olabilir veya para birimleri cinsinden değerlerin oranı şeklinde tanımlanabilir. Bu ve benzer ölçüm şekillerine “oransal girdi ve çıktı” grubu denilmektedir. Diğer yandan girdi ve çıktılar adet, TL, saat, kg vb. ölçüm birimleri ile ölçülebilmektedir. Bu şekilde

430 _{Thanassoulis, E. & Dyson, R.D. & Foster, M.J. (1987) “Relative Efficiency Assessments Using} Data Envelopment Analysis: An Application to Data on Rates Departments”, Journal of Operational

Research Society, Vol:38 (5), s.399

431 _{Bal, H. & Örkcü, H.H. (2005) “ Combining the Discriminant Analysis and the Data Envelopment} Analysis In View of Multiple Criteria Decision Making: A New Model”, G.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, Vol.18 (3), s.359

yapılan ölçümlere nicel ölçülmüş girdi ve çıktı grubu denilmektedir.432

Fakat VZA yönteminde oransal ölçülen girdi ve çıktı değerleri ile değer olarak ele alınan girdi ve çıktı değerlerinin birlikte modellenmesi çözüm sonuçlarını etkilemekte ve bazen girdiler ve çıktılar açısından bir tutarsızlığa neden olmaktadır. Bu nedenle böyle özellik gösteren girdi ve çıktıların belirleniş biçimi, araştırmanın anlamlılığı ve sağlıklılığı açısından önem taşımaktadır.

VZA yöntemi bağlamında girdi ve çıktı kümelerinin belirlenmesi sırasında dikkat edilmesi gereken bir diğer konu, araştırma bağlamında oluşturulan gözlem kümlerinin içerisinde yer alan girdi ve çıktıların aşırı küçük ya da büyük değerlerdir. Böylesi durumlar, etkinliğin ölçümünde sorunlar yaratmakta ve büyük değere sahip KVB’lerin VZA modellerinde çoğunlukla etkin olmayan birimler olarak belirlenmesine yol açmaktadır. Özellikle, büyük ölçekli olan KVB’lerin aleyhine sonuçlar doğurmakta, girdiler ve çıktılar açısından orta veya küçük ölçekli KVB’lerin etkin olmaya daha yakın birimler olduğuna dair bir sonuç ortaya koymaktadır. Bu durum da, analizde çözüm sonuçları açısından bir şüphe uyandırmaktadır.