Gezegensel Anlamda Aslan –Boğa Mücadele Sahnes

Aslan-boğa mücadele sahnesi en fazla karĢımıza çıkan betimlemelerdin biridir. Aslan güneĢi boğa ayı sembolize etmekte böylece gece ve gündüz karĢılaĢtırılması yapılmaktadır. Ayrıca kadim siyasi gücü de simgelemektedir. Tarımsal olarak da karĢımıza çıkan aslan- boğa betimlemesi boğa ile tarımı, yani bereketi simgeleĢtirmektedir. Ayrıca boğanın boynuzları da bereketi simgeleyen nesnelerdendir. Boğanın boynuzu ayı aslanın yelesi güneĢi sembolize etmektedir. Ahlaki açıdan iyinin ve kötünün de sembolünü oluĢturmaktadır. Genelde üstte aslan altta boğa figürü yer alır ve aydınlığın veya iyiliğin karanlığı veya kötülüğü yenmesi ile yorumlanmaktadır. Boğanın alıĢılmıĢın dıĢında aslanı yenmesi uğursuzluk anlamına gelmektedir. Bu yüzden genellikle aslan üstte betimlenir ki her zaman zafer kazanılsın (Çaycı, 2002, s.97,98). Aslan-boğa mücadele sahneleri 12 ve 13 yüzyıla aittir. Coğrafi bölge olarak en çok Güney Doğu Anadolu Bölgesinde karĢımıza çıkmaktadır. Boynuzlu hayvan betimlemesi tılsım açısından bugün bile Anadolu sivil mimari yapılarda görülmektedir. Sivil mimaride evlerin cephesine aplike edilerek haneyi kötü ruhlardan koruduğu düĢünülmektedir(Çaycı, 2002, s.97,98). Bu eserlerden bazıları Ģunlardır.

28

Resim 15. Aslan boğa mücadelesi (Çaycı, 2002, s.160)

1180 yılında Nisanoğulları‟ ndan Ebul Kasım Ali Hasan tarafından yaptırılmıĢtır. Sanatkarı bilinmemektedir. Ulu Cami‟de yer alan bu çalıĢma, doğu giriĢ portalinin iki yanında simetrik bir Ģekilde görünmektedir. 0,81x 1.00 m. boyutlarında ve yüksek kabartma tekniği ile yapılmıĢtır. Simetrik görünümlü iki sahnede boğa ön ayakları kıvrılmıĢ olarak profilden görünmektedir. Üzerindeki aslan figürü ise yine profilden fakat baĢı cepheden verilmiĢtir. Aslan güneĢi temsil ederken; boğa ise ayı tensil etmektedir. Tasvirin bir nevi Nisanoğulları‟ nın Ġnaloğulları‟ na zaferini simgelemektedir veya güneĢin koç burcuna girmesini ve yeni yıla geçiĢi de simgelediği görüĢler arasındadır (Çaycı, 2002, s.37,38).

Resim 16 ve 17. Aslan boğa mücadelesi ve boğa baĢı (Çaycı,2002:161)

1184 yıllarında Karaarslan Bin Muhammed tarafından yaptırılmıĢtır. Sanatkarı bilinmemektedir. Diyarbakır Urfa kapı figürüdür. Kalenin batı ucunda, Urfa kapısında yer alır. Yüksek kabartma tekniği ile yapılmıĢtır. Boğa baĢı üstünde kartal figürü birleĢiminden oluĢmuĢ bir çalıĢmadır. Kartal figürünün ayakları boğanın boynuzlarının arasına sıkıĢtırılmıĢtır. Figürler cepheden verilmiĢtir. Kartal figürü her ne kadar Artuklu ve

29

Selçuklu simgesi olarak kullanılsa da Türk coğrafyasında aynı zamanda güneĢi simgeleyen bir nesne olarak da kullanılır. Boğa ise ayı sembolize ederek güneĢ ile ayın birlikteliği olarak verilmiĢtir. Cizre‟ den Diyarbakır‟ a getirilen taĢ levhanın 12. Yüzyılda yapıldığı yayınlarda belirtilmiĢtir. Sanatkarı ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. 0.45 x 0.45 m. Ölçülerinde kare formundadır. TaĢ üzerinde bir sahnedir. Alçak kabartma tekniği ile yapılmıĢtır. Aslan boğa mücadele sahnesidir. Altta boğa üstte ise aslan konumlandırılmıĢtır. Boğa figürü sola aslan figürü ise sağa dönük bir Ģekilde tasvir edilmiĢtir. Aslan boğanın kuyruk tarafından ısırmakta ve boğa hayat mücadelesi vermektedir lakin bu mücadeleyi kaybetmek üzeredir. Boğa aslan mücadelesi ayın güneĢle mücadelesi olarak yorumlanmıĢtır. Diyarbakır Ulu Cami‟ deki çalıĢmadan farklı olarak burada küçük bir detay vardır. Aslan boğaya zıt yönden saldırmaktadır (Çaycı, 2002, s.38,39).

Resim 18 ve 19. Cizre‟ den Diyarbakır müzesine getirilen taĢ (Çaycı, 2002, s.162)

30

12 yy‟ ın ikinci yarısında yapıldığı araĢtırmacılar tarafından tahmin edilmektedir. ÇalıĢmanın kim tarafından yaptırıldığı bilinmemekle birlikte sanatkarı da bilinmemektedir. Türbe sekizgen yapıdan oluĢan gövdesiyle 0.80 metre derinliğinde üçgen niĢlerden oluĢturulmuĢ, tepe noktasında ise figürler yer almaktadır. Üçgen niĢler tepe noktasında yuvarlak kemerle son bulmuĢtur. Kemerlerde bezeme olarak diĢ motifi kullanılmıĢtır. Kemerlerden birinin içine ise geniĢ boynuzlu boğa figürü ve boynuzlarının arasına stilize edilmiĢ insan baĢı konumlandırılmıĢtır. Figürler cepheden tasvir edilmiĢtir. Türbedeki bu detay 12 Hayvanlı Türk Takvimi ile yorumlanarak boğa burcunu ve ay gezegenine iĢaret etmektedir (Çaycı, 2002, s.39).

Resim 21. Nusaybin‟ den ġam Milli Müzesine götürülen taĢ parça(Çaycı, 2002, s.164) 12-13 yy‟ larda yapıldığı düĢünülmektedir. Kim tarafından yaptırıldığı ve sanatkarı bilinmemektedir. Dikdörtgen biçimli bir taĢ üzerinde önde koĢan bir boğa arkada ise yarısı kıvrılmıĢ aslan figürü göze çarpmaktadır. Boğanın ön ayakları kıvrılmıĢ vaziyettedir. Boğanın vücudu profilden verilmiĢtir. Boynuzlarının formu keçi boynuzuna benzetilmiĢtir. Aslan ise baĢ cepheden; gövde ise profilden verilmiĢtir. Yeleleri çizgisel bir Ģekilde savrulur görünümdedir. Burada dikkati çeken önemli duruĢ, aslanın avını yakalamaya çalıĢması değil poz verir Ģeklindeki duruĢudur. Kompozisyonda ay ve güneĢ vurgulanmıĢtır. Aydınlık ile karanlığın mücadelesi olarak yorumlanmaktadır. Hatta iyilik ile kötülüğün düalizmi olarak da yorumlanabilmektedir (Çaycı, 2002, s.40).

31

Resim 22. Ġnce Minareli Medresesi Müzesinden taĢ parça (Çaycı, 2002, s.165) 13. yy çalıĢması olarak bilinmektedir. Sanatkarı ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Eserin Konya Kalesinden getirtildiği düĢünülmektedir. 0.77 x 1.50 m. boyutlarındadır. Aslan, boğa mücadele sahnesi yer almaktadır. Yüksek kabartma tekniği ile çalıĢılmıĢtır. Boğa önde koĢar Ģeklinde aslan ise arkada kovalar Ģeklinde görülmektedir. Figürler tahrip olduğundan kesin bir bilgi verilememekte ama aslan boğa mücadele sahnesi olarak kabul edilmektedir. ÇalıĢma güneĢ ay tasvirine iĢaret etmektedir ve zıt kuvvetlerin mücadelesidir (Çaycı, 2002, s.40). Gece ile gündüzün, iyilik ile kötülüğün zıtlığını yansıtmaktadır.

Resim 23. Harput Ġçkale aslan boğa mücadelesi (Çaycı, 2002, s.166)

GüneĢ ve ayı sembolize eden bu eserde aslan üstte boğa altta betimlenmiĢtir. 12 ve 13 yy‟ lar arasında yapıldığı düĢünülmektedir. Sanatçısı ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Ġç kalenin kuzey cephesinde 0,60 x 1,10 metre taĢ üzerinde aslan, boğa mücadele sahnesidir. Alçak kabartma tekniği ile yapılmıĢtır. (Çaycı, 2002, s.41). Ġyiliğin kötülüğe, gündüzün geceye galip gelmesi Ģeklinde yorumlanmaktadır.

32

Resim 24. Diyarbakır Ġçkale Surları (Çaycı, 2002, s.166)

Aslan boğa mücadelesi örneğidir. 1206-7 yıllarında inĢa edilmiĢtir. Sanatçısı ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Dicle-Oğrun Kapı portalinde yer almaktadır. 0,95 x 1,00 metre ebadındadır. Alçak kabartma tekniği kullanılmıĢtır. Aslan boğa mücadelesi verilmiĢtir. Altta boğa üstte ise aslan yer almıĢtır. Aynı yönde yerleĢtirilmiĢtir. Aslan boğanın baĢına doğru hamle yapmıĢtır. Sahnenin sağ tarafında ise tahrip olmuĢ bir kitabe yer almaktadır (Çaycı, 2002, s.41). Bu çalıĢmada da aslan boğa mücadelesi güneĢ ile ayı sembolize etmektedir

Resim 25. Karatay Han‟ a ait boğa ve insan baĢı(Çaycı, 2002, s.174)

Farklı bir sahne olduğu görülmektedir. 1230-1240 yılları arasında yapılmıĢtır. Celaleddin Karatay tarafından yaptırılmıĢtır. Sanatçısı bilinmemektedir. Portalin sağ tarafındaki sütunun devamındaki kemer frizinin içinde, rumi hatların arasında bir boğa baĢı belirmektedir. Alçak kabartma tekniği ile yapılmıĢtır. Yine Rumiler arasında gizlenmiĢ bir de insan baĢı belirmektedir. Her iki formun stilize edilmesi dikkat çekmektedir. Sütun

33

baĢlığında ise aslan figürü bulunmaktadır. Buradaki aslan ve boğa betimlemesi yine güneĢ ve ay olarak ele alınmıĢtır. Diğer aslan boğa sahnelerinin aksine burada üçlü bir komposizyon hakimdir (Çaycı, 2002, s.44).

Resim 26. Çardak Han‟ a ait boğa baĢı (Çaycı, 2002, s.188)

Burç tasviri olarak da boğa baĢı iĢlenmiĢtir. 1230 yılında yapılmıĢtır. ReĢididdin Ayaz tarafından yaptırılmıĢtır. Sanatçısı bilinmemektedir. Hanın kapalı mekanındaki sütunlardan birinci ayakta, cepheden boğa tasviri görülmektedir. Boynuzları kıvrımlıdır. Yüksek kabartma tekniği ile yapılmıĢtır. Burada boğa baĢı boğa burcunu temsil etmektedir (Çaycı, 2002, s.56,57). Boğa burcu nevruzu yani bereketi simgelemektedir.

34

Sanatkarı bilinmeyen boğa simgesi, boğa burcunu simgelemektedir. 12. yy‟ da yapıldığı bilinmektedir. Yürüyen bir boğa figürü dikkat çekmektedir. Boğanın üzerinde ise hilal bulunmaktadır. Hilal diliminin içinde bir insan figürü yer almaktadır. Sağ üst köĢedeki sülüs yazıda „el-kamer ‟ yazısı bulunmaktadır. Yazının devamında ise „ay, boğa burcunu Ģereflendirir‟ yazmaktadır. Bu bilgilere göre ay, boğa burcu ile simgeleĢtirilir (Çaycı, 2002, s.59-61). Boynuz ve ay iliĢkisi görülmektedir.

Resim 28. Artuklu Aynası (Çaycı, 2002, s.207)

Burç ve boğa iliĢkisi aynalarda da görülmektedir. 1262 yıllında Nureddin Artuk ġah tarafından yaptırılmıĢtır. Sanatkarı bilinmemektedir. 0.24 metre çapında bir aynadır. Merkezde kartal figürü bulunmaktadır. Kartalın etrafını çevreleyen Ģerit içinde insan baĢları bulunmaktadır. Ġkinci Ģeritte ise burç tasvirleri yer almaktadır. Burçlardan biri de boğa burcudur. Dört ayaklı boğa figürü ve onun üzerinde oturan ve ut çalan Venüs bulunmaktadır. Bu Ģekilde Venüs gezegeni ve boğa burcu yansıtılmıĢtır (Çaycı, 2002, s.64). Bereket iliĢkisi görülmektedir.