Alacahöyük

Alacahöyük‟ te boğa figürünün kullanıldığı aletlere rastlamak mümkündür. Anadolu‟da M.Ö IV. bin yılın sonları ve III. bin yılın baĢlarıyla birlikte varlığını sürdürmüĢtür (Sevin, 2003, s.117-151). Çorum sınırları içinde bulunan Alacahöyük‟te boğa figürüne mezarlarda ve dini törenlerde kullanılmak amacıyla yapılmıĢ güneĢ kursların da rastlamak mümkündür. Alacahöyük de tıpkı AliĢar höyük gibi birçok medeniyeti üstünde barındırır. Alacahöyük‟ ün en dikkat çeken yapıları kral mezarlarıdır. Bu kral mezarları 13 yapıdan oluĢmaktadır. Bu yapılar 3-8 metre uzunluğunda ve 2-5 metre geniĢliğinde olup ayrıca

16

1metre derinliğindedir ve dikdörtgen bir yapıya sahiptir. Mezarların çevresi ağaçlar ve taĢlarla sınırlandırılmıĢtır. Ceset zengin armağanlarla birlikte koyulduktan sonra üzeri ağaç, çamur ve toprakla örtülmüĢtür. Daha sonra mezar üzerinde ölü yemeği verilerek yenen boğa baĢlarının kemikleri düzenli bir Ģekilde mezarın üzerine bırakılmıĢtır (Sevin, 2003, s.132).

Resim 7. Kral mezarları (Sevin, 2003, s.132)

Bulunan güneĢ kursları da ilginçtir bu kurslar arasında geyik dıĢında boğa figüründen oluĢan kurslar da vardır ve bu kurslar altın, gümüĢ, elektron, tunç, demir kullanılarak yapılmıĢtır. Bu eserler bu çağlarda yaĢayan insanların dinleri, kültürleri hakkında önemli bilgi vermektedir ve boğa, geyik daha sonra Hitit Tanrılarının kutsal hayvanları olarak çıkmaktadır (Sevin, 2003, s.132,133). Boğa ve benzeri hayvanlar Hititlerde kutsal kabul edilip tanrılara ulaĢmak için aracı olarak kullanmıĢtır.

2.3.2. Hattiler

Anadolu‟nun yerli halkı olarak bilinir (Sevin, 2003, s.165). Hattiler hayvan biçimli tanrıların kültünü geliĢtirmiĢtir. Özellikle boğa figürü en önemli simge olmuĢtur. Boğa, gök unsuru olarak kabul edilir ve Gök Tanrıyı simgelemektedir. Bir diğer deyiĢle boğa gök ve güneĢ unsurudur.

Boğa Hatti uygarlığında en büyük tanrının sembolü olmuĢtur ve Gök Tanrıyı yani güneĢi ve göğü sembolize etmiĢtir. Anadolu uygarlıklarında yaygın bir inanıĢtır. Anadolu uygarlıkları genelde tanrılarını doğa ile özdeĢleĢtirerek tanrılarını somutlaĢtırmak için hayvan sembolleri kullanmıĢlardır. Asurlular tarafından istila edilerek bulundukları

17

bölgedeki hakimiyetlerini yitirdiklerinde Asurlular tarafından asimile edilmiĢtir. Ana Tanrıça inancına inanıyorlar iken Asur etkisiyle dinleri de dahil olmak üzere yaĢamları da büyük değiĢime uğramıĢtır.

2.3.3. Asurlular

Kayseri yakınlarında bir yerleĢke kuran Asurlular hayvan tanrılara inanmaktadır. Yani hayvan ata inancı hakimdir. Hatta Anadolu‟nun yerli halkı olan Hattiler‟ i de asimile etmiĢlerdir. Asurlularda inek ayın yardımcısıdır (Sevin, 2003, s.152-154). Diğer uygarlıklarda olduğu gibi burada da boğa-ay iliĢkilendirilmiĢtir. Bunun yanı sıra boğa ile de tanrılarını iliĢkilendirmiĢlerdir. Kültepe‟de yapılan kazılarda Asurlulara ait ritonlarda boğa ritonları ortaya çıkmıĢtır (Sevin, 2003, s.156).

Resim 8. Rhyton (Sevin, 2003, s.157)

Asurlularda boğa kötü ruhları kovmakla görevlidir. Asurluların boğa sembolü biraz farklıydı kanatlı olarak eserlerde resmedilmiĢtir.

2.3.4. Hitit(Eti)

Küçük bir beylikten imparatorluğa kadar uzanan bir devlet olan Hititler göç ile Anadolu‟ya gelmiĢlerdir ve HattuĢaĢ‟ı baĢkent yapmıĢlardır. Eski Hitit, Hitit imparatorluğu, Geç Hitit dönemi olarak üç kısımda incelenmiĢtir. Ankara‟nın 109 kilo metre kuzeyinde yer alan Ġnandıktepe‟ de Fırtına tanrısına ait bir tapınak bulunmaktadır. Bu tapınakta fırtına tanrısı TeiĢeba‟ nın (TeĢeba) kutsal hayvanı olan boğalara ait piĢmiĢ toprak heykeller bulunmuĢtur (Sevin, 2003, s.168,169).

18

Resim 9 ve 10. Boğa betimlemeleri (Sevin, 2003, s.169, 196)

TeĢeba fırtına tanrısı olmasının yanında gök tanrısıdır. Hattice adı Taru, Hurrice adı TeĢup‟ tur. Fırtına Hititliler için önemlidir. Boğanın sesi gök gürültüsünü çağrıĢtırdığından tanrısal varoluĢu simgelemektedir (Çinar, 2012, s.2). Ġç Anadolu Bölgesinin yazları çok sıcak olmasından dolayı rüzgara önem vermiĢlerdir. Fırtınanın önemli olduğu ve boğanın önemi bir Hitit metninde Ģöyledir: “o fırtına tanrısına boğa olsun ve onu ilerletsin” Ģeklindedir (Çinar, 2012, s.159). Duadan da anlaĢıldığı gibi Hititlerde boğa tanrı inançlarında kullanılan önemli bir öğedir.

Hititlilerde fırtına tanrısı önemlidir ve buna bulunan kaplarda, silindirlerde ve dini eĢyalarda boğa ile ilgili sanat eserlerinde sıkça rastlanılmıĢtır. Yine bu dönemde çift boğa heykelleri bulunmuĢtur. Bu boğa heykellerinin yüksekliği 1metre kadardır (Sevin, 2003, s.170). Hititliler boğayı tanrıya giden yolda aracı olarak görmüĢlerdir. Hititliler fırtına tanrısına dua ederken boğa önünde dua ederek bu Ģekliyle boğa tanrı ve insanlar arasında bir aracı olarak, bazen de tanrının kendisi olarak düĢünülmüĢtür (Çinar, 2012, s.93).

Hitit dönemi mühür ve silindirlerde de boğa figürüne rastlamak mümkündür. Ayrıca rhytonlarda da boğa figürlerine rastlanılmaktadır. Hititlilerde rhytonlara „bibru‟ denilmektedir. Hititlilerin çok tanrılı bir inanıĢa sahip olmasının, bütün uygarlıkların tanrılarını benimsemesinde büyük bir rolü vardır. Ayrıca Ġç Anadolu Bölgesinde bulunması ve tarım-hayvancılıkla geçimlerini sağlaması da bir baĢka neden olarak gösterilmektedir. Bir baĢka sebep ise fırtına tanrısının simgesinin boğa olmasıdır. Fırtına tanrısı için yapılan tapınaklarda çıkan boğa ile ilgili resim ve heykeller bu duruma örnek oluĢmaktadır.

19

Resim 11.Rhyton ( Sevin, 2003, s.172)

Hititliler „bin tanrılı il‟ söylemine sahiptir. Birçok medeniyetin tanrılarını da benimsemiĢlerdir. Diğer uygarlıklar da incelendiğinde hemen hepsinde tanrılar benzer özelliktedir ve bazen isimleri bile aynı alınmıĢtır. Bu da uygarlıkların birbirinden etkilendiğini göstermektedir ki aynı coğrafyada yaĢayan medeniyetler için bu kaçınılmaz bir sondur.

2.3.5. Urartu

Doğu Anadolu Bölgesinde Van Gölü ve çevresinde M.Ö 9 ve 6. yy arasında kurulmuĢtur. Çok tanrılı bir dine mensup olan Urartulular‟ ın yazılı kaynaklarda 60 adet tanrılarının bulunduğu tespit edilmiĢtir. Bu tanrılardan en önemlileri ise Haldi, ġivini ve TeĢeba‟ dır. TeĢeba‟ ya ait tapınaklarda boğa figürlerine rastlanılmaktadır. Törensel amaç için kullanılan kaplarda bile boğa baĢları dikkat çekicidir. TeĢeba adındaki tanrının hayvan sembolü boğadır ve elinde ĢimĢek demeti barındırmaktadır. Elinde ĢimĢek demeti tutmakta olan bu tanrı Gök Tanrıyı simgelemektedir (Alp, 2009, s.51).

Tanrıların benzer olması da Anadolu uygarlıklarının birbirinden etkilendiğini göstermektedir. Daha çok tunç eserlerle tanınan Urartu resim sanatı stilize edilerek yapılmıĢtır ve ikonografiktir. Urartu sanatı halk sanatı ve saray sanatı olarak ikiye ayrılır. SavaĢ aletlerini konu alan eserler saray sanatıdır. Adak için yapılan levhalar ise halk sanatına örnektir.

20

Resim 12 ve 13. Gök Tanrı inancı (Sevin, 2003, s.220,233)

2.3.6. Fenike

Fenike M.Ö 3000‟ li yılları kapsar (Kabacalı, Özçelik ve Berkman, 1991, s.18). Fenike tanrılarından biri olan Melkar‟ ın simgesi boğadır. Bu yüzden boğa Fenike kültüründe de kullanılmıĢtır. Boğanın gücünü boynuzlarından aldığı görüĢü ve fırtına tanrısıyla eĢleĢtirilmesi zaten Anadolu‟da yaygın bir inanıĢ Ģeklidir. Bunun nedeni ise Anadolu‟da boynuzlu hayvanların uğur, güç ve bereketi simgelemesi ve fırtına tanrısı veya gök tanrısıyla benzeĢtirilmesidir (Alp, 2009, s.51). Boğa, Fenikelilerce de kullanılan bir simge olmuĢtur.

2.3.7. Frigya

Orta Anadolu‟da M.Ö 8 yy da Polatlı tarafında kurulmuĢ göç ile gelmiĢ bir topluluktur. BaĢkentleri Gordion‟dur (Kabacalı, Özçelik ve Berkman, 1991, s.15). Frigyalılar tarım ve hayvancılığa önem vermiĢ bir topluluktur. Hatta yasaları da tarıma dayalı olarak ĢekillenmiĢtir. Tarım ile ilgili bir durumda çok sert kanunlar koymuĢlardır. Mesela bir öküz öldürmek veya saban gibi bir tarım aletini kırmak ölüm cezasıyla sonuçlanmaktadır. Tarımsal anlamda boğa, öküz ve inek önemlidir.

21