Geyhatu han’ın uyguladığı iktisadi politikanın bâhri memluk devleti üzerine etkis

Argun Han’ın ölümü üzerine devlet yöneticileri toplanarak İlhanlı Devleti’nin tahtına kimin çıkmasına karar verdiler. Alınan karara göre Argun Han’ın kardeşinin tahta çıkmasına karar verdiler. Geyhatu Han, Anadolu valiliği görevinde bulunuyordu. Alınan karar üzerine Geyhatu Han, 22 Temmuz 1291 yılında İlhanlı Devleti’nin tahtına çıktı.432

Geyhatu Han, İlhanlı Devleti’nin tahtında fazla kalmayacaktır. Bunun temel nedeni de devleti yönetecek kabiliyetinin olmamasıdır. Bunun yanında davranışlarından

432 Fazlullah, a. g. e., s. 177; Abu’l-Farac, a. g. e., s. 638; Spuler, a. g. e., s. 99; Roux, Moğol

İmparatorluğu Tarihi, s. 408; Grousset, a. g. e., s. 415; Erdem, “ Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasi-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu’ya Etkileri,” s. 21; Yuvalı, İlhanlı Tarihi, s. 249.

dolayı kendisine karşı düşmanlıkların oluşmasına neden olacaktır. Aynı zamanda Geyhatu Han’ın elinin çok açık olması onun tahtan indirilmesinde temel neden olacaktır. Devlet yönetimiyle hiç ilgilenmedi. Bu nedenden dolayı devletin ekonomik olarak çökmesine neden oldu. Devletin büyümesi ve gelişmesi tamamen durdu. Bunun sonucu olarak ona karşı tepkilerin oluşmasına ve istenmeyen han olmasına neden oldu.

Geyhatu Han, İlhanlı Devleti’nin tahtına oturduktan sonra devlet yönetimi ile ilgilenmek yerine eğlenceli bir hayat sürmeye devam etti. Zaten tahta çıkmadan öncede eğlence hayatına düşkünlüğü bulunmaktaydı. Bu şekilde yaşıyordu. Tahta çıktıktan sonrada aynı şekilde hayatına devam etti. Eğlence hayatından başka bir şey düşünmedi. Önde gelen devlet adamlarının ve asilzadelerin eşleri ve kızları ile cinsel ilişkilerde bulunuyordu. Bu durum çok utanç vericiydi. Bu yüzden önde gelen devlet adamları ve asilzadeler eşlerini ve kızlarını ondan uzak tutmak için uzak yerlere gönderdiler. Ancak bu cabalar sonuç vermedi. Geyhatu Han’dan eşlerini ve kızlarını kurtaramadılar. Geyhatu Han’ın bu kirli emelleri kendisinin sonunu getirdi. Tahta bulunduğu süre boyunca böyle yaşamaya devam etti. Onun çirkin emellerine maruz kalmış olan insanlar ondan nefret etmeye ve kin duymaya başladılar.433

Geyhatu Han’ın böyle bir yaşam sürmesi haliyle kendisine karşı muhalefetin oluşmasına neden oldu. Çevresindeki kişiler ona karşı olmaya başladılar. Artık onu tahta oturmasını istemiyorlardı. Çünkü insanların ailelerine büyük çirkin işler yapıyordu. Eğlence hayatı yaşadığı için devlet işleriyle de ilgilenemiyordu. Bu yüzden devletin işleyişinin durmasına neden oluyordu. Aynı zamanda bu eğlence hayatına çok önemli miktarda para harcıyordu. Bu paraları harcaması devletin ekonomisinin kötüye gitmesine neden oldu.

Geyhatu Han çok cömert bir kişiydi. Çevresinde bulunan kişilere çok büyük miktarda hediyeler veriyordu. Bununla da kalmayarak çok yüksek maaşlar veriyordu. Bu aşırı cömert hareketinin sonu gelmemesinden dolayı devlet hazinesinin boşalmasına neden oldu. Akıl almayacak derecede hediyeler

dağıtıyordu.434 _{Bu savurganlığı ile de kalmayarak sürekli eğlenceler düzenledi. Bu}

433 Abu’l-Farac, a. g. e., s. 641.

434Fazlullah, a. g. e., s. 182; Spuler, a. g. e., s. 100; Kansu Ekici, İlhanlı Hükümdarı Geyhâtû ve

Zamanı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmış

eğlencelerde çok miktarda şaraplar içiyordu. Geyhatu Han kadın, şarap ve pahalı eşya meraklısı bir kişiydi.435 _{Geyhatu Han günü gün ediyordu. Bu eğlence hayatına}

büyük miktarda para harcıyordu. Bu sonu gelmez eğlenceler ve savurganlığı yüzünden devletin hazinesinin boşalmasına neden oldu. Kısa sürede Geyhatu Han, devletin hazinesini boşaltı. İhtiyaçların giderilmesi için borçlar alınmaya başlandı. Ancak Geyhatu Han’ın boş harcamalarından dolayı bir sonuç alınamadı. Devletin ekonomisi o kadar kötü hale geldi ki, Geyhatu Han’ın yemesi için kesilecek koyun bulunmaz bir hale geldi.436 _{Geyhatu Han, devleti yönetme yerine başka işlere önem}

vermesi sonucu İlhanlı Devleti’nin ekonomisinin çökmesine neden oldu. Çünkü o vaktini içki içerek, kadınlar ve eğlenceyle geçiriyordu. Bu yüzden devletin bütün alanlarda zayıflamasına neden oldu. Ancak en önemlisi ise ekonominin zayıflaması idi. Eğlence hayatına harcanan paranın dışında çevresindeki insanlara dağıttığı pahalı hediyeler yüzünden devlet hazinesinin boşalmasına neden oldu. Hazineyi doldurmak için girişimlerde bulunması gerekiryordu. Onun yapmış oldu harmalardan dolayı İlhanlı Devleti’nin ekonomisinin çökmesine neden oldu.

İlhanlı Devleti’nin gelirleri onun harcamalarına yetmedi. Devletin ekonomisi günden güne kötüye gitti ve en sonunda çökmesine neden oldu. Geyhatu Han’ın boş

harcamaları yüzünden devletin ekonomisi o kadar kötü oldu ki, kendisin yemesi için kesilecek bir koyun bile bulunamaz bir hale getirdi. Alınan önlemlerde bir işe yaramadı. Çünkü Geyhatu Han eğlence hayatına devam ediyordu. Geyhatu Han’ın eğlence hayatı ve kadınlara olan düşkünlüğünün yanında savurganlığından dolayı kendisine karşı muhalefetin oluşmasına neden oldu. Bu eğlence hayatına düşkünlüğü kendi sonunun gelmesine neden oldu. Bu durumların hepsi onun devleti yönetecek kabiliyet ve beceriye sahip olmadığının düşünülmesine neden oldu. Çünkü devleti güçlendirmek ve geliştirmek için herhangi bir girişimde bulunmuyordu. Olması gereken Han’ın devleti her alanda ileri taşıması gerekiyordu. Ancak Geyhatu Han bunun tam tersini yaparak devletin bütün alanlarda zayıflamasına neden oldu. Bu kötü olaylar yüzünden istenmeyen han haline geldi.

İlhanlı Devleti’nin ekonomisinin kötü gidişatına son vermek için çareler aramaya başladılar. Devletin ekonomisini yeniden eski haline getirmek istiyorlardı. Geyhatu

435 ; Roux, Moğol İmparatorluğu Tarihi, s. 408; Grousset, a. g. e., s. 415; Yuvalı, İlhanlı Tarihi, s. 251.

Han’ın veziri Sadreddin Ahmed İbn Abdur Razak Hâledî ekonomiyi düzeltmek için para basma fikrini ortaya attı. Bu konuyu Geyhatu Han ile görüştü. Bu fikir onunda hoşuna gitti ve para basmaya karar verdiler. Çinlileri örnek alarak kâğıt para

basmaya karar verdiler. Çünkü altın ve gümüş yoktu. Bu yüzden 1294’de Papirüsten kâğıt paralar hazırlattılar. Bu kâğıt paraların üzerine kırmızı işaretli mühürler

vurdular. Geyhatu Han’ın mührü de vuruldu. Bunun yanında bu paranın üzerine yazılar yazdılar. Bu yazılar o paranın değerini gösteriyordu. Yani kaç dinar ettiğini gösteriyordu. Bu paraya Çav ismini verdiler. Geyhatu Han kısa sürede Çav

paralarını hazırlattı. Ardından hemen piyasaya sundu. Hâkimiyeti altındaki bütün topraklar da yaşayan insanlara duyurmak için adamlarını gönderdi. Artık alışveriş bu paralar ile yapılacak diye duyruldu. Aksini yapan kişiler ise ölüm cezasına

çarptırılacağını duyurdular. İnsanların ellerinde bulunan altın ve gümüş paraları getirmeleri istendi. Herkesin elinde bulunan altın ve gümüş değerinde onlara Çav kâğıt paralar verileceğini duyurdu. Bu kararları yerine getirmeyen kişiler ölüm cezasına çarptırılacağını ilan ettirdi.437

Geyhatu Han ile üst yöneticiler Çav ile devletin ekonomisinin düzeleceğini düşünüyorlardı. Bu düşünceleri doğrultusunda hareket ederek Çav kâğıt paraları bastırdılar. Çav paraları ile devletin ekonomisi eski durumuna geleceği

düşünülüyordu. Bu kötü durumdan kurtulmak amacı ile yapılan bir hareketti. Çünkü devletin ekonomisi iflas etmiş durumdaydı. Bu kâğıt paranın halk tarafından

benimsenmeyeceğini bildikleri için sert önlemler alma yoluna gittiler. Çünkü ilk defa uygulanıyordu. Halkı alış verişte altın veya gümüş paraları kullanıyorlardı. Halka Çavı kabul ettirmek için ölüm ile korkuttular. Böylece insanlar ölüm korkusundan dolayı Çav kâğıt paraya karşı sessiz kaldılar. İnsanlar bu parayı kabul etmiş gibi gözüktüler. Çünkü başka çareleri yoktu.

Geyhatu Han ve üst yöneticiler büyük hayaller ile çıkardıkları Çav kâğıt paranın ömrü uzun olmuyor. İnsanlar şehirleri terk ederek köylere kaçıyorlar. Ticaret tamamen duruyor. Esnaflar dükkânlarını kapatıyorlar. Çarşı Pazar kapanıyordu. Sokaklarda ve çarşılarda çok az insan görülmeye başlandı. Çünkü insanlar

437 Fazlullah, a. g. e., s. 182; Abu’l-Farac, a. g. e., s. 644; Spuler, a. g. e., s. 100-1; Grousset, a. g. e., s. 415; Erdem, “ Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasi-Kültürel Gelişmeler ve

Yakın-Doğu’ya Etkileri,” s. 22; Karl Jahn, “ İran’da Kâğıt Para,” Çev: Mehmet Altay Köymen, Belleten, C: VI, S: 23-24, TTK Yayınları, Ankara, 1995, s. 91-2; Ekici, a. g. t., s. 67-8; Yuvalı, İlhanlı Tarihi, s. 251.