Bâhri memluk devleti’nin bazı sultanları döneminde ilhanlı devlet

272 Roux, Moğol İmparatorluğu Tarihi, s. 404; Runcıman, a. g. e., s. 341. 273 Uyar, a. g. t., s. 113-4.

ile dini etkileşimlerin durması

Sultan Kalavun’un ölümü üzerine Memluk Devleti’nin tahtına 11 Kasım 1290’da oğlu Melik el-Eşref Selahaddin Halil B. Kalavun çıktı. Sultan Halil devlet düzenini sağladıktan sonra fetih hareketlerine girişmeye başladı. Sultan Halil, Suriye’de bulunan Haçlıların varlıklarına son vermek istiyordu. Haçlıları kendisine büyük bir tehlike olarak gören Sultan Baybars onların varlığına son vermek için harekete geçti. Sultan Baybars, Haçlılara büyük darbeler vurdu. Daha sonra ondan sonra Memluk Devleti’nin tahtına çıkan Sultan Kalavun bu politikayı devam ettirdi. Haçlılar üst üstte aldıkları darbeler üzerine büyük güç kaybına uğradılar. Sultan Halil de bu politikayı devam ettirerek Haçlıların varlığına son vermek istedi. Sultan Halil bütün hazırlıklarını yaparak Haçlılar üzerine yürüdü. Sultan Halil Mart 1291’de Akka’yı kuşatmaya başladı. Memluk ordusu ile Haçlılar arasında çetin bir mücadelenin sonunda 18 Mayıs 1291’de Akka şehri Memluk Devleti’nin hâkimiyeti altına girdi. Sultan Halil, Akka’yı aldıktan sonra Haçlılarla mücadelelere devam etti. Bu

mücadelelerin sonunda Sultan Halil, Sur, Sayda, Hayfa, Antartus ve Aslis kalelerini hâkimiyeti altına aldı.275

Sultan Halil vermiş olduğu mücadele sonucunda Suriye sahilinde bulunan Haçlıların varlığına son verdi. İslam toprakları için büyük bir tehlike oluşturan Haçlıların varlığına son vererek İslam dinine büyük bir hizmet etti. Sultan Halil bütün gücünü Haçlılar üzerine verdiği için İlhanlı Devleti ile ilişkiler durdu. Ancak Haçlıların varlığına son vermekle İlhanlı Devleti’nin müttefikinide ortadan kaldırmak demektir. Hristiyanlar, İlhanlı Devleti ile hareket ediyorlardı. Her ikisinin de ortak düşmanı İslam dini ve Memluk Devleti idi. Onlar düşmanlarını kaldırmak için bütün yollara başvurdular. Ancak Sultan Halil, Haçlıların varlığına son vererek İlhanlı Devleti’ne de ağır bir darbe vurdu.

Moğol asıllı Zeyneddin Ketboğa 1 Kasım 1294’de Memluk Devleti’nin tahtına oturdu. Memluk Devleti ile İlhanlı Devleti arasında 1261 yılında gerçekleşen Birinci Humus Savaşı’nda Ketboğa, Memluk Devleti’ne esir düştü. Ketboğa, Sultan

Kalavun’un emri altında eğitimini aldı. Ketboğa kendisini hızlı bir şekilde

275 Sultan Halil Eşref’in, Haçlılar ile yaptığı mücadele ve onun dönemi hakkında geniş bilgilere sahip olmak için bkz: Tagrıberdi, a. g. e., s. 71-77; el-Mansûrî, a. g. e., s. 113-126; Yiğit, Memlûkler 648-

923/ 1250-1517, s. 64-5; Clot, a. g. e., s. 71-4; Kopraman, “Mısır Memlukler (1250-1517) Mısır’da Memlûk Devleti’nin Kuruluşu ”, s. 473-5.

geliştirerek emirler arasına girdi.276 _{Devlet içerisinde hızlı bir şekilde yükselerek}

Memluk Devleti’nin tahtına oturdu.

Memluk Devleti’nin tarihinde ilk kez Moğol asıllı bir kişinin tahta çıkması çok ilginç bir olaydır. Çünkü İlhanlıların ezeli düşmanı olduğu devletin tahtına çıkmasıdır. Sultan Ketboğa, Sultan Kalavun emri altındaki memluklar ile birlikte iyi bir eğitim aldı. Onun aldığı eğitim içerisinde din derside bulunmaaktadır. Sultan Ketboğa iyi bir askeri eğitimi yanında iyi bir din eğitimide aldı. Sultan Ketboğa esir düşmeden önce İlhanlı Devleti’ne hizmet etti. İlhanlı Devleti dini politikasına baktığımızda, İslam dinini yok etmek istediklerini görüyoruz. Ketboğa’da bu politika doğrultusunda İlhanlı Devleti’ne hizmetlerde bulundu. Ancak onun esir olarak düşmesiyle birlikte müslüman olması her şeyin değişmesine neden oldu. Çünkü Memluk Devleti, İslam dininin bayrağını dalğalandırıyordu ve İslam dinine büyük hizmetlerde bulunuyordu. Bu hizmetler içerisinde Moğol asıllı Ketboğa’da yer aldı. O sultan olmadan önce İslam dinine hizmetlerde bulundu. Memluk Devleti’nin tahtına çıkması ile birlikte İslam dinin bayrağını dalgalandırmaya başladı. Artık İslam dinini İlhanlı Devleti’ne karşı korumaya başladı.

Sultan Ketboğa, Memluk Devleti’ne uzun bir süre hizmetlerde bulundu. Sultan Ketboğa, Sultan Kalavun döneminde yaptığı hizmetlerden dolayı ön plana çıkmaya başladı. Gün geçtikçe devlet içerisindeki etkinliğini ve gücünü artırdı. Memluk Devleti’nin tahtına çıktığı dönemde devlet içerisinde kıtlığın yaşanması ve ardından salgın hastalıkların yaşanmasından dolayı Sultan Ketboğa’nın halkın gözünden düşmesine neden oldu. Diğer bir önemli neden ise İlhanlı Devleti’nden, Oyratların gelmesi ve onlara vermiş olduğu önemden dolayı istenmeyen sultan oldu.277 _Sultan

Ketboğa döneminde önemli sorunlarla ilgilenmesinden dolayı İlhanlı Devleti ile dini münasebetler yaşayamadı. Çünkü o bütün gücünü devlet içerisindeki problemleri çözmeye harcadı. Ancak en önemli olay Sultan Ketboğa’nın Müslüman olması ve İslam dinine hizmet etmesidir.

276 Tagrıberdi, a. g. e., s. 83; Yiğit, Memlûkler 648-923/ 1250-1517, s. 67; Ahmet Sağlam, “Memlûk

Tahtında Moğol Asıllı Bir Sultan: Zeyneddin Ketboğa ve Saltanat Dönemi (694696/ 1294-1296),” Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C: II, S: 2, 2015, s. 55.

277 Sultan Zeyneddin Ketboğa’nın, Memluk Devleti içerisindeki etkisi ve onun dönemi hakkında geniş bilgilere sahib olmak için bkz: Tagrıberdi, a. g. e., s. 75-88; el-Mansûrî, a. g. e., s. 126-139; Yiğit, Memlûkler 648-923/ 1250-1517, s. 64-8; Clot, a. g. e., s. 75-6; Kopraman, “Mısır Memlukler

(1250-1517) Mısır’da Memlûk Devleti’nin Kuruluşu ”, s. 476-480; Sağlam, “Memlûk Tahtında Moğol Asıllı Bir Sultan: Zeyneddin Ketboğa ve Saltanat Dönemi (694696/ 1294-1296),” s. 55-75.

Sultan Ketboğa döneminde gerçekleşen olumsuz olaylar onun hem yöneticiler hem de halk tarafından istenmeyen sultan olmasına neden oldu. Ona karşı büyük bir muhalefet grubu oluştu. Bu grup Sultan Ketboğa’yı kolay bir şekilde tahtan indirdi. Onun yerine Memluk Devleti’nin tahtına 15 Kasım 1296 yılında Melik el- Mansûr Hüsameddin Lâçin çıkarıldı. Ancak devlet içerisinde büyük sıkıntılar bulunuyordu. Kendisini tahta çıkaran kişiler onların istekleri dışında hareket etmeyeceğine söz vermişti. Ancak Sultan Hüsameddin kendi tahtını güçlendirmek için vermiş olduğu sözde durmayarak çıkarları doğrultusunda hareket etti. Emirlerin bazılarının görev yerlerini değiştirdi ve görevden alması üzerine kendisine karşı muhalefet grubunun oluşmasına neden oldu. Bunun yanında Kahire’de oturmakta olan Sultan Ketboğa tarafından tahtan indirilen Nasır’ın varlığı onu rahatsız ediyordu. Çünkü tahtın asıl sahibi olduğunu düşünüyordu. Bu yüzden kendi tahtını güçlendirmek için Nasır’ı, Kerek’e göndererek bu meseleyi çözmüştü. Ancak kendisine karşı oluşan muhalefet grubu onun tahtan indirmek için girişimlerde bulunmaya başladılar. Bu grup bir araya gelerek Sultan Hüsameddin Lâçin’i öldürdüler. Yerine 9 Şubat 1299 yılında Sultan Nasır, Memluk Devleti’nin tahtına çıkarıldı.278 _{Sultan Hüsameddin tahtını}

sağlamlaştırmak için büyük çabalar gösterdi. O devletin iç siyasetiyle ilgilendiğinden dolayı dış siyasetle pek ilgilenemediğinden dolayı İlhanlı Devleti ile etkileşimler durmuştur.

Sultan Nasır’ın yaşının küçük olmasından dolayı devlet yönetiminde önde gelen emirler söz sahibi oldular. Gün geçtikçe devlet yönetimindeki hâkimiyetini kaybeden Sultan Nasır bu durumu son vermek için kendi isteği ile tahtan indi. Onun tahtan inmesi üzerine 5 Nisan 1309 yılında Memluk Devleti’nin tahtına Baybars el- Muzaffer elÇaşngir çıkarıldı. Ancak birçok önde gelen devlet adamları onun

sultanlığını kabul etmediler. Onlar Nasır’a bağlılıklarını bildirdiler. Onun tekrar tahta çıkmasını istiyorlardı. Ancak Nasır tahta çıkmak istemiyordu. Diğer taraftanda Sultan Baybars elÇaşngir onu kendisi için büyük bir tehlike olarak görüyordu. Onun yöneticiler ve halkın gözündeki değerini çok iyi bildiği için tehlike olarak görüyordu. Sultan Baybars el-Çaşngir onun etkisini kırmak istiyordu. Onu rahatsız etmesi üzerine tekrar Nasır tahta çıkmak için harekete geçti. Nasır’ın arkasında büyük bir

278 Sultan Hüsameddin dönemi hakkında geniş bilgi sahib olamak için bkz: Tagrıberdi, a. g. e., s. 86- 96; el-Mansûrî, a. g. e., s. 137-145; Yiğit, Memlûkler 648-923/ 1250-1517, s. 68-70; Kopraman, “Mısır Memlukler (1250-1517) Mısır’da Memlûk Devleti’nin Kuruluşu ”, s. 480-3.

güç olmasından dolayı kısa sürede onu tahtan indirdi.279 _{Sultan Baybars el-Çaşngir,}

Memluk Devleti’nin tahtında çok kısa bir süre durdu. Bu dönemde taht mücadeleleri ile geçmesinden dolayı İlhanlı Devleti ile dini münasebetler durmuştur. Genel olarak bu dönemde taht mücadelerinden dolayı dış siyasi ilişkiler durmuştur.

1.6.Melik en-nâsır nâsırüddin muhammed b. kalavun döneminde ilhanlı devleti