General Liman von Sanders’in Osmanlı Ordusunda Görevlendirilmesine İtilaf

Kazak Gazetesi 30 Kasım 1913 tarihinde, Osmanlı-Alman ittifakını ele alan bir haber yayımlar. Fakat ne var ki ele alınan haberde iki devlet arasındaki ittifak anlaşmasından çok bahsetmez. Çünkü Jön Türk ileri gelenlerinden Cemal Paşa’nın “Hâtırat’ında” ifade edildiği üzere bu anlaşma İtilaf Devletleri’nden gizli tutmak için kimseye bildirilmemiştir. Hatta bu husus Osmanlı hükümetindeki bazı Jön Türk ileri gelenlerinden bile gizlenmiştir. Nitekim Osmanlı–Alman anlaşmasının 26 Ocak 1914 yılında imzalandığını ifade eden Cemal Paşa, bu anlaşmayı kendisinin de geç öğrendiğini kitabında yazar. Dolayısıyla Osmanlı ile Alman devletleri, anlaşma gereği savaş için yoğun hazırlık içindeydiler. Hatırat kitabı, ilk olarak Alman asker mürebbilerinin Osmanlı ordusunu yönetmek için İstanbul’a getirildiğini anlatır.187 30 Kasım 1913 tarihli Kazak Gazetesi’ndeki haber de, Cemal Paşa’nın değindiği hususların aynısını tekrarlar. Ayrıca ele alınan habere göre, Osmanlı

184 Kazak Gazetesi, sy. 107 (25 Şubat 1915), s. 27.

185 Kazak Gazetesi, sy. 107 (25 Şubat 1915), s. 27.

186 Kazak Gazetesi, sy. 107 (25 Şubat 1915), s. 27.

55

ordusunu denetlemek üzere gelen yüksek rütbeli Alman askerlerin başında Liman von Sanders188 isimli Alman generali bulunmuştur. Osmanlı Devleti ordudaki tüm yetkilerini bu Alman generaline teslim etmiştir. Kazak Gazetesi, Almanların Osmanlı Devletine gelmeleriyle ilk olarak Haliç boğazını kapattığını ve savunma mevzilerini pekiştirmek amaçlı birtakım hisarları tekrar gözden geçirdiklerini haber verir. Bu gelişmeler karşısında Alman muhalifi olan İtilaf Devletleri’nden Rusya, Almanya’nın Osmanlı üzerindeki icraatlarına tepki göstermiştir. Hatta bu hususta ileri giden Rusya, Osmanlı Devleti’nin askerî işlerini Almanya’ya teslim etmesini uygun bulmadığını ve buna karşı tavır alacağını açıkça bildirmekten çekinmemiştir. Fakat Kazak Gazetesi Osmanlı’nın bu tür tehditlere aldırış etmediğini ifade eder. Rusya’nın bu uyarısı karşısında Osmanlı Türkleri çekinmeyerek, Liman von Sanders’i Sultanın emrine muvafık şekilde İstanbul ordusunun kumandanı tayin etmiştir. Haberin sonunda Osmanlı’nın Rusya’ya karşı böyle bir yol takip etmesinin yeni gelişmelerin habercisi olacağına işaret eder.¹⁸⁹ Nitekim I. Dünya Savaşı’na iştirak eden Kazım Karabekir de, Kazak Gazetesi’ndeki haberleri tasdik ederek Rus hükümetinin, Liman von Sanders heyetinin Osmanlı’ya gelmesini ve İstanbul’daki I. Kolordunun kumandasını dahi üstlenmesini emellerine engel görerek harekete geçtiğini dile getirir.¹⁹⁰

Bunun yanı sıra İtilaf Devletleri’nden olan Fransa da, Almanya’nın Osmanlı Devlet işlerine karışmasını sert bir şekilde eleştirir. 8 Aralık 1913 tarihinde neşredilen Kazak Gazetesi’nde bu hususta Fransa’da yayımlanan gazete haberlerine yer verilir. Bu gazeteler, Osmanlı’nın Almanya ile iş birliği yaptığını hatırlatır ve İtilaf Devletleri’nin Rusya’ya bırakma kararı aldıkları İstanbul’un artık Ruslara geçmesinin imkânsız olduğunu vurgular. Durum bu şekilde gelişirken Rusya da Almanya’yı İstanbul’dan kovmayıp, Karadeniz topraklarını beraber paylaşma beklentisi içine girmiştir. Yine Fransız basını, Rusya’nın Karadeniz’e sahip olma gayretinde bulunmasının ana nedeni olarak, Rusya’nın deniz üzerinden uluslararası bir yol elde etme çabasında olduğunu yazar. Bu ise doğrudan Almanya’nın tutumuna bağlı idi. Eğer Almanya ile Rusya arasında anlaşmazlıklar meydana gelirse Haliç

188 Osmanlıya getirilen Alman Generali Leman von Sanders ve icraatları hakkında bk. Davut Dursun, “Almanya”, DİA, II (Ankara 1989), s. 516.

189 Kazak Gazetesi, sy. 40 (30 Kasım 1913), s. 403-404.

56

boğazı ile Dardanel kapatılarak, Rusya eskiden olduğu gibi deniz üzerinden hareket edemeyecekti.191

Konu ile alakalı bir hafta sonra yayımlanan 15 Aralık 1913 tarihli Kazak Gazetesinin haberine göre Liman von Sanders’in İstanbul’a gelmesinin ardından İtilaf Devletleri büyük bir tepki ortaya koymuşlardır. Osmanlı’nın askerî hazırlıklarına Rusya’nın karşı çıkması üzerine yandaşı olan Fransa ve İngiltere de aynı görüşleri savunmaya başlamışlardır. Kazak Gazetesi, bu tepkilere cevap niteliğinde Osmanlı Sadrazamı’nın şu ifadelerine yer verir: “Alman generalin ve maiyetindekilerin Osmanlı Devleti’ne gelmesindeki amaç, sadece savaş zamanlarında askerlerin bulunması gereken cephe ile silah donanmalarını denetlemek içindir.” Buna karşılık İtilaf Devletleri’nden İtalya da yalanlamalarda bulunarak, Rusya’nın yanında yer almıştır. Alman Devleti ise muhaliflerine hitaben, Osmanlı’nın koca bir devlet olduğunu hatırlatarak, ordu işlerinde tekrar düzenlemeler yapmasının gayet normal bir durum olduğunu ileri sürer. Osmanlı Devleti’nin iç meselelerine müdahil olmaya hiç kimsenin hakkı bulunmadığını belirtir ve özellikle bu hususta Rusya’yı kınar. Hatta Osmanlıya karşı sarf ettiği cümlelerin sadece baskıdan başka bir şey olmadığını vurgular.192

Kazak Gazetesi bu konu ile ilgili yaptığı tahlilde, şayet İstanbul’a getirilen askerler Almanya’dan değil de, başka güçsüz bir ülkeden gelmiş olsaydı, Rusya’nın bu işe çoktan müdahalede bulanacağını iddia eder. Ancak Rusya, Almanya’nın gücünden çekindiği için müdahale edememiş ve beklemeyi tercih etmiştir. Kazak Gazetesi, Rusya’nın Almanya ile Osmanlı Devleti arasındaki işbirliğine fiilî olarak müdahale edememesinin bir nedeni olarak da, kendi müttefiklerinden yeteri şekilde destek alamamasına bağlar. Nitekim Fransa hükümeti sırf Alman düşmanı olduğu için Rusya’yı sözde desteklemiştir. İngiltere ise ilk başta olabildiğince Rusya’nın bu işlerine karışmamaya itina göstermiştir. Fakat Rusya ile aralarındaki dostluğa halel gelmemesi için onun yanında yer alıyor gibi gözükmüştür. İngiltere’nin Rusya’ya tam destek verememesinin nedenini de ele alan Kazak Gazetesi, İngiltere’nin yönettiği Hindistan’da Müslümanların ağırlıklı olduğunu hatırlatır. Nitekim Hint Müslümanları I. Balkan Savaşı esnasında İngiliz hükümetine, Hilâfet-i Osmaniye’ye karşı harekette bulunmaması için uyarıda bulunmuştu. Dolayısıyla İngiltere bu konuda idaresi altında bulunan Müslümanlara göre tavır almak zorunda kalmıştır. Böylece

191 Kazak Gazetesi, sy. 41 (8 Aralık 1913), s. 415.

57

desteksiz kalan Rusya, Osmanlı Devleti’nin dediklerine kanaat etmekten başka çaresi kalmadı.193