Genel Bilgiler

D-8 Ekonomik İşbirliği Örgütü, Türkiye’nin öncülüğüyle 15 Haziran 1997 tarihinde İstanbul Çırağan Sarayı’nda yapılan Devlet/Hükümet Başkanları Zirvesi ile kurulmuştur. Örgütün üyeleri Türkiye, İran, Malezya, Nijerya, Mısır, Bangladeş, Pakistan, Endonezya’dır (http://www.mfa.gov.tr). D-8; “Kalkınmakta Olan Sekiz Ülke”, “Gelişen Sekiz Ülke” gibi farklı şekillerde Türkçeye çevrilen “Developing Eight” ifadesinin kısaltmış halidir.

D-8 Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün amacı; kalkınma yolundaki ülkelerin dünya ekonomisi içindeki konumlarını iyileştirmek, ticari ilişkilerini çeşitlendirmek ve ticaret alanında üye ülkelere yeni imkânlar yaratmak, uluslararası seviyede karar verme mekanizmalarına güçlü biçimde katılımlarını sağlamak ve halklarının yaşam seviyesini yükseltmektir (http://developing8.org/).

Teşkilatın kurucu bildirgesi sayılan ve 15 Haziran 1997 tarihindeki ilk zirvede kabul edilen İstanbul Deklarasyonu’nun üçüncü maddesine göre örgüt, aşağıdaki şu prensiplerle uygun olarak sosyo-ekonomik kalkınmayı amaçlamaktadır (http://kosgeb.gov.tr):

“Savaş değil, barış; Çatışma değil, diyalog; Çifte standart değil, adalet; Sömürü değil, adil bir sistem; Baskı ve tahakküm değil, insan hakları hürriyet ve demokrasi.”

D-8 Ekonomik İşbirliği örgütü üye devletlerarasında ticari ve sosyal işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan bir örgüttür. Nijerya’dan Endonezya’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada yer alan sekiz ülkenin üye olması sebebiyle bölgesel değil, küresel bir örgüttür. D-8, üye ülkelerin bölgesel ve uluslararası örgütlere üyeliklerinden kaynaklanan ikili ve çok taraflı taahhütleri üzerinde olumsuz etkisi olmayan bir yapıdadır (Ariff, 1998: 26). Örgüte üye devletler aynı zamanda İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üyesidir.

27 4.2. D-8 Teşkilatının Kuruluş Süreci

4.2.1. Hazırlık Toplantıları

9 Ağustos 1996 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti 54. Hükümeti’nin Başbakanı Necmettin Erbakan 250 kişilik bir heyetle Uzak Doğu Ülkeleri gezisine çıkmıştır. İran’dan başlayıp sırasıyla Pakistan, Malezya, Singapur ve Endonezya’yı kapsayan gezi 10 gün sürmüştür. Bu, yeni hükümetin ilk dış gezisidir. Bu gezinin 12 Ağustos 1996 tarihli bölümünde İran ile Türkiye arasında bir doğalgaz antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre Türkiye 23 yıllık bir dönem içerisinde yaklaşık 23 milyar dolarlık doğalgaz ithal edecektir (http://almanakturkiye.wordpress.com). 14 Ağustos 1996’da Pakistan’da bulunan Başbakan Erbakan, Pakistan Başbakanı Benazir Butto ile görüşmüş ve iki ülke arasında nükleer alanda işbirliği yapılması teklifinde bulunmuştur. Burada ayrıca Erbakan; Pakistan, Malezya, Endonezya ve İran ile birlikte ortaklaşa olarak ‘İslam Uçağı’ üretmek istediklerini söylemiştir. Gezinin Pakistan bölümünde Malezya ile askerî, sanayi, otomotiv, teknoloji ve turizm gibi alanlarda işbirliği yapılması kararına varılmıştır. Endonezya’da ise genellikle uçak yapımı konusu üzerinde durulmuştur (Erbakan’ın Doğu Gezisi, 1996: 48).

2-7 Ekim 1996 tarihlerinde ise Erbakan, Afrika ziyaretine çıkmıştır. Ziyaret ettiği ülkeler arasında Mısır ve Nijerya da vardır.

Bütün bu gezilerden sonra söz konusu ülkelerle ortak bir platformda işbirliğine gitme fikri ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler üzerine Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 22 Ekim 1996 tarihinde İstanbul’da Bakanlar düzeyinde yapılacak “Kalkınmada İşbirliği Konferansı” için davet mektuplarını Bangladeş, İran, Mısır, Endonezya, Malezya, Nijerya ve Pakistan’a iletmiştir. Davete olumlu cevap veren bu yedi ülkenin temsilcileri ve Türk tarafı bahsedilen tarihte İstanbul’da toplanmıştır. Bu toplantıda söz konusu sekiz ülke arasında Gelişen Sekiz Ülke (D-8) adı verilen bir örgütün kurulması yönünde bir karara varılmıştır (Alan, 2001: 184). Teşkilatın kurulmasını gerçekleştirmek için bir komisyon kurulması ve bu komisyonun çalışmalarına bir an önce başlaması yönünde de karar verilmiştir. Bu karar üzerine komisyon ilk toplantısını 9 Kasım 1996 tarihinde

28

yapmıştır. Bu ilk toplantıda işbirliği alanları, projeler, temel prensipler ve örgüt yapısı üzerinde bir anlaşma sağlanmıştır. Daha sonra, 4 Ocak 1997 tarihinde bu ülkelerin dışişleri bakanlarının katılımı ile Bakanlar Konseyi yapılmış, burada ise Devlet Başkanları Zirvesi’nin toplanarak, teşkilatın resmen kurulması hakkında karar kabul edilmiştir.

D-8’in kurulum hazırlıkları için hayata geçirilen komisyon ikinci toplantısını 13- 14 Mart 1997’de tarihlerinde Antalya’da yapmıştır (Alan, 2001: 184). Bu toplantıda tarafların 56 proje önerisi olmuştur. Bu taslak projeler sektör başlıkları altında toplanarak, teşkilatın işbirliği alanları ortaya konmuştur. Bu sektörler; ticaret, sanayi, telekomünikasyon, finans ve bankacılık, özelleştirme, kırsal kalkınma, bilim ve teknoloji, insan kaynakları gelişimi, tarım, enerji ve sağlıktır. Ayrıca bu sektörlerin her biri ülkelerin koordinatörlüğüne verilmiştir. Toplantı raporunun 4. maddesine göre sektörlerin ülkelere dağılımı şu şekildedir (www.developing8.org): Bangladeş: Kırsal Kalkınma, Endonezya: İnsan Kaynakları Gelişimi, İran: Telekomünikasyon, Bilim Teknoloji, Malezya: Finans ve Bankacılık, Özelleştirme Mısır: Ticaret, Nijerya: Enerji, Pakistan: Tarım, Türkiye: Sanayi, Sağlık.

Toplantıda ayrıca Türk tarafının onay vermesiyle 14-15 Haziran 1997 tarihi Devlet Başkanları Zirvesi olarak onaylanmıştır. Komisyonun bir diğer kararı ise örgütün merkezinin İstanbul’da yer alması olmuştur.

Komisyonun 3. toplantısı 12-13 Mayıs 1997 tarihlerinde İzmir’de gerçekleştirilmiştir. Burada Devlet Başkanları Zirvesi Taslak raporu kabul edilmiş ve geçici (ad-hoc) çalışma grubu raporları değerlendirilmiştir. Ayrıca teşkilatın yapısı ve fonksiyonlarına ilişkin belge kabul edilirken, bir sonraki toplantının 12-13 Haziran 1997 tarihinde devlet başkanları zirvesinin hemen öncesinde İstanbul’da yapılması karara bağlanmıştır.

Dördüncü komisyon toplantısında Nijerya’nın koordinatörü olduğu Enerji ve Bangladeş’in koordinatörü olduğu kırsal kalkınma çalışma grupları haricinde tüm sektör çalışma gruplarının ilerleme raporları görüşülmüştür.

29

Kuruluş Bildirgesi: İstanbul Deklarasyonu

15 Haziran 1997 tarihli İstanbul Zirvesi’ne kadar komisyonlar yoğun bir biçimde çalışmışlardır. Üye ülkelerin devlet başkanlarının katılımı ile Çırağan Sarayı’nda yapılan Zirve’de D-8 teşkilatının yapısı ve işleyişine ait kurallar kabul edilmiştir (Alan, 2001:192). İstanbul Zirvesi’nde imzalanan İstanbul Deklarasyonu örgütün kurucu belgesi olmuştur. “Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye Devlet başkanları olarak bizler 15 Haziran 1997’de İstanbul’da toplandık” diye başlayan deklarasyonda; örgütün amaçları ve temel hedefleri, örgütün işleyişi, yapısı ve organları belirtilmiş, işbirliği alanları ifade edilmiş, iş yapma mekanizması ve temel prensipler ortaya konmuş ve bir sonraki toplantının 1999 sonunda Bangladeş/Dakka’da yapılması karara bağlanmıştır (İstanbul Deklarasyonu, 1997).