Geleneksel Davranışsal Danışmanlık Model

Geleneksel davranışsal danışmanlık (GDD) modelinin amacı, çevresel değişkenlere odaklanarak, danışanın (öğretmenin) öğrenci davranışlarını değiştirmesine yardımcı olmaktır. GDD öğrencinin problemini iyileştirmek ve danışanı “öğretmeni” gelecek durumlarda kullanabileceği becerilerle donatmak için danışman ve danışan “öğretmen” arasında yalnızca sözlü iletişime dayalı beceri edindirmeyi kullanır (Watson ve Robinson, 1996). Bergan (1977), tarafından tanımlandığı gibi GDD modeli, danışmayla, davranışsal psikolojinin ilkelerini işe koşan dört aşamalı bir problem çözme sürecidir. Bergan’ın dört aşamalı GDD modeli; problemi tanımlama, problemin analizi, sağaltım uygulaması ve sağaltım değerlendirmesi aşamalarından oluşmaktadır (Shapiro, 1987; Shapiro ve Kratochwill, 2000).

GDD modelindeki problemi tanımlama aşamasında, problem belirleme görüşmesi; problem analizi aşamasında, problem analizi görüşmesi ve planın değerlendirilmesi aşamasında ise sağaltımı değerlendirme görüşmesi yapılmaktadır. GDD modeli, tüm bu görüşmeleri, danışanla danışman arasındaki sözlü iletişim süreci olarak kavramlaştırır. GDD modelinde danışman, gelecekte ortaya çıkabilecek problemleri ve sunulan problemi hemen çözebilecek becerileri öğretme girişiminde bulunurken, danışanla sadece sözlü etkileşimde bulunulur. Aslında bu etkileşim, iki kişinin, konuşmanın hem danışan hem de öğrenci için davranış değişimiyle sonuçlanacak olması beklentisi ile bir problem hakkında konuştukları sözel psiko terapiye benzerdir (Watson ve Robinson, 1996).

GDD’daki sözlü alışverişler, özel, uygulamalı terimlerle tanımlanabilir ve danışma süreci ilerledikçe değişebilir. Danışmanın değişik aşamalarından geçildikçe, görüşmelerde yer alan belli miktarda ve türdeki sözel ifadeler danışmanın,

tanımlanan danışma sürecini gerçekten kullanıp kullanmadığını değerlendirmek için izlenebilir. Danışmanların ve danışanların farklı sözel davranışları incelenerek, danışma sürecinin tam bir resmi ortaya çıkabilir (Shapiro, 1987).

Bu modele göre danışma, görüşmelerden elde edilen sözel veriye dayalı bir karar verme süreci olmalıdır. Bir öğrencinin öğrenme ve davranışsal problemleri davranışsal olarak tanımlanmalıdır. Problemle ilgili öğelerin hipotezleri üretilmeli ve test edilmelidir. Davranış öncesi, davranış ve davranış sonrası koşullar tanımlanmalıdır. Sağaltımlar, mevcut davranışın meydana geldiği sıklığı değiştireceği ya da yeni davranışları geliştireceği bir şekilde çevre faktörlerini değiştirmeye odaklanmalıdır. Bergan (1977), GDD’da kodlanıp izlenebilen sözel davranışın belirgin adımlarını geliştirmiştir. Her sözel ifade kaynağı, içeriği, süreci ve kontrolü göz önünde bulundurularak sınıflandırılmıştır (Kratochwill ve Bergan, 1986; Shapiro, 1987; Wilkinson 2003).

GDD modelinde, genellikle öğretmene danışman tarafından verilen yardımın birbiriyle ilgili aşamalarının açıkça tanımlanması gerekmektedir. Bunlar:

a- Öğrencinin probleminin analiz edilmesi, b- Davranış değiştirme stratejisinin geliştirilmesi,

c- Öğrenci davranışının başlama düzeyinin belirlenmesi, d- Sağaltım planının uygulanması,

e- Öğrencinin davranışlarındaki değişikliğe bakarak danışmanlık sürecinin ölçümlenmesi (Dustin ve Ehly, 1992).

Ayrıca alan yazına göre danışmanların;

a- Danışma modellerinin amaçlarına ve aşamalarına bağlı kalması, b- Sonuç ölçümünde çoklu yöntemler kullanması,

c- Sağaltımın etkilerini ölçümlemek için tek denekli desenleri kullanması, d- Sağaltımın kabul edilebilirliğini, bütünlüğünü ve sosyal geçerliğini

değerlendirmesi gerekmektedir (Sheridan, Dee, Morgan, McCormick ve Walker, 1996; Wilkinson, 2003).

GDD modelindeki problem çözmenin dört temel basamağı olan beceriler dizisi sırasıyla aşağıda betimlenmektedir.

2.4.2.1.1. Problemi Tanımlama

Problemi tanımlama, GDD modelinin en önemli aşamasıdır. Bu aşamada, danışman öğretmenle bir araya gelerek problemi tanımlama görüşmesi yapar. Bu görüşme sırasında öğretmen danışmana öğrencinin problem davranışını betimler. Danışmanın rolü, öğrenci davranışının tanımlanabilmesi için öğretmene sorular yöneltmektir. Bir hedef davranış belirledikten ve tanımlandıktan sonra, öğretmen problem üzerinde başlama düzeyi verisi toplamaya yönlendirilir. GDD modelinde, danışman hiçbir zaman öğrencinin davranışını doğal ortamda göremeyebilir. Bu modelin varsayımları, öğretmenin öğrencinin davranışının tam bir tarifini vermesi ve öğrencinin davranışını tam olarak değerlendirme, kayıt etme beceri ya da zamanına sahip olmasıdır (Watson ve Robinson, 1996; Feldman ve Kratochwill, 2003).

GDD modelinde problem tanımlama aşaması boyunca, problemin davranışsal tanımı geliştirilmesinin yanı sıra, hipotezler ve değerlendirme soruları üretilir. Hipotezler, problem davranışın ortaya çıkmasındaki olası nedenleri tarif etmelidir. Hipotezler hakkında mevcut ilgili bilgi gözden geçirilmelidir. Değerlendirmeyi onaylayacak ya da reddedecek bilgi mevcut olmadığında, değerlendirme soruları yazılmalıdır. Bu değerlendirme soruları, etkili bir sağaltımı planlamak için gerekli olan anlamlı bilginin toplanmasına izin vermelidir. Bu aşamada danışmanın rolü, problem tanımlamanın bütün yönlerinde danışana yardım etmek olmalıdır. Problem davranış, ölçülebilir ve gözlenebilir terimlerle tanımlanmalıdır. Problem davranışla ilgili danışanın beklentileri açık hale getirilmelidir. Problemin güçlüğü ile ilgili kesin olmayan “deneysel” ifade ve ilgili çevresel olaylar/koşullar belirlenmelidir. Belirgin veri toplama yöntemleri seçilmeli ve veri toplamadan sorumlu takım üyeleri tanımlanmalıdır (Shapiro, 1987; Wilkinson, 2003).

Davranışsal danışmanlık modelinin amaç ve aşamaları açısından, problemi tanımlama aşamasında yapılan problemi tanımlama görüşmesi yoluyla özetle aşağıdakiler gerçekleştirilir.

a- Danışma sayesinde başarılabilecek amaçlar ortak bir şekilde belirlenir. b- Problem gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle tanımlanır.

c- Davranışın kesin olmayan nedeni belirlenir.

d- Davranışın olmasına yol açan çevresel koşullar tanımlanır. e- Veri toplama ve kayıt etme için yöntem tespit edilir.

2.4.2.1.2. Problem Analizi

GDD modelinin problem analizi aşaması, iki basamaktan oluşur; bunlar analiz ve plan tasarımı aşamalarıdır. Analiz aşamasında, öğrencinin davranış koşulları ve öğrenme becerileri incelenir. Bu koşullar belirlendikten sonra, müdahale etmek için plan yapılır. Analiz ve plan tasarımı için kullanılan yol, danışmanla öğretmen arasında problem analizi görüşmesi yapılmasıdır (Shapiro, 1987; Wilkinson, 2003).

GDD modelinin bu aşamasında danışman, problem tanımlama aşaması boyunca toplanan verilerin analiz edilmesinde öğretmene yardım sağlamalıdır. Tüm çabalar, sağaltım amaçlarını belirlemeye odaklanmalıdır. Olası problem davranış, bir sağaltımı gerektirecek kadar problem olup olmadığına karar vermek için yeniden analiz edilmelidir. Davranışı çevreleyen çevresel olay ya da koşullar, bu koşullar ve problem davranış arasında işlevsel bir ilişki olup olmadığına karar vermek için incelenmelidir. Bu yolla problem tanımlamanın bir kısmı olarak üretilen hipotezler, onaylanabilir ya da reddedilebilir. Onaylanan hipotezler, olası sağaltımları geliştirmek için kullanılabilir (Watson ve Robinson, 1996; Feldman ve Kratochwill, 2003).

Bu aşamada birçok olası sağaltım geliştirilmeli ve bu sağaltımlardan en çok başarılı olacak gibi görülenler seçilmelidir. Sağaltım planında, özellikle her katılımcının rolü ve sorumlulukları betimlenmelidir. Öğrenci performansında istenen

değişikliği tarif eden bir amaç yazılmalıdır ve uygulama boyunca devam eden izleme süreci için bir plan oluşturulmalıdır. Uzman danışman, sürecin bütün aşamalarına katılmalıdır ve oluşturulan amaçların uygun oldukları ve sağaltım planının yeterli uygulamasını garantileyecek gerekli desteği sağlamaya yardımcı olmalıdır (Shapiro, 1987; Wilkinson, 2003).

Davranışsal danışmanlık modelinin amaç ve aşamaları açısından problem analizi görüşmesiyle, özetle aşağıdakiler elde edilir:

a- Başlama düzeyi verileri analiz edilir.

b- Davranışsal değişiklik için amaçlar tartışılır ve uzlaşmaya ulaşılır. c- Davranış öncesi, sırası ve sonrası koşullar tanımlanır.

d- Bir sağaltım planı stratejisi desenlenir. e- Sağaltım geçerliliği değerlendirilir.

f- Veri toplama ve kayıt etme işlemleri onaylanır.

2.4.2.1.3. Planın Uygulanması

GDD modeli, planın uygulanması için bütün sorumluluğu danışana yüklemektedir. Bu aşama boyunca danışmanın rolü, sağaltımın uygulanmasından doğrudan sorumlu olan danışana destek sağlamakla sınırlıdır (Watson ve Robinson, 1996). Danışman, uygulama süreci boyunca periyodik olarak danışanla toplantılar düzenlemeli ve/veya danışanın izni ile uygulamada sağaltım planını da gözlemelidir. Shapiro (1987), bu aşamada uzman danışmanın ilk dört sorumluluğunun şunlar olması gerektiğini belirtmektedir:

a- Sağaltım planının desenlendiği gibi uygulandığını garanti etmek,

b- Eğer uygulama problemleriyle karşılaşılırsa, danışana bir kaynak olarak hizmet etmek,

c- Sağaltımın etkililiğini ölçmeye bir yol olsun diye, veri toplamaya devam edilmesini garanti etmek,

d- Süreci izleme sırasında elde edilen verinin analizinde danışana yardım etmek.

Süreç izleme verisi, sağaltımın öğrencinin performansını geliştirmede etkili olup olmadığını belirlemek için incelenmelidir. Eğer veri, sağaltımın yeterince etkili olmadığını gösterirse, danışman ve danışan sağaltımın etkilerini arttırmak için asıl planda değişiklik yapmak amacıyla birlikte çalışmalıdırlar.

Plan geliştirildikten sonra, uygulama evresi başlar. Burada danışman, danışanı plan uygulaması için hazırlamak zorundadır. Plan uygulaması sırasında danışma için kullanılan ana yöntem, veri toplayarak plan ilerleyişini izlemektir. Önceki iki aşamanın aksine, danışmayı gerçekleştirmek için belirgin bir görüşme formatı yoktur. Bunun yerine danışmanlar, planın yeniden gözden geçirmeye ihtiyacı olup olmadığını görmek için verileri inceler. Veri toplamaya devam edilir ve danışman işlem bitene kadar planın uygulanmasını izler (Shapiro, 1987; Wilkinson, 2003).

Davranışsal danışmanlık modelinin amaç ve aşamaları açısından planın uygulanması aşamasında, özetle aşağıdakiler gerçekleştirilir:

a- Sağaltım planı uygulanır.

b- Veri toplama işlemlerine devam edilir. c- Sağaltım bütünlüğü izlenir.

2.4.2.1.4. Planın Değerlendirilmesi

GDD modelinde planın değerlendirilmesi aşaması plandan önce belirlenen amaçların yerine getirilip getirilmediğini kontrol etmek amacıyla yapılır. Eğer sağaltım süreci sonunda amaca ulaşılamazsa ya da öğrenci amacı karşılayamadıysa, uzman danışman ek problem çözme ve yeni bir planın oluşturulmasında yardım sağlamalıdır. Eğer öğrenci amaçları karşıladıysa, gelişmenin sürdürülmesi ve genellenmesini garantilemek için yeni bir plan tasarlanabilir ya da yeni bir problem davranış tanımlanır ve problem çözme dizisi yeniden ele alınabilir.

Plan incelenirken ve değerlendirilirken, planda, tasarımında olan sorunlara ya da planın etkili olmadığına işaret eden diğer kaynaklara bakılır. Veri incelemesi

yoğun bir şekilde kullanılır ve danışman gelecekte başarısızlığın oluşmasını önleyecek önerilerde bulunmaya çalışır (Shapiro, 1987; Wilkinson, 2003).

Davranışsal danışmanlık modelinin amaç ve aşamaları açısından planın değerlendirilmesi aşamasında, özetle aşağıdakiler gerçekleştirilir:

a- Sağaltım amaçlarına ulaşılıp ulaşılmadığına karar verilir. b- Sağaltım planının etkililiği değerlendirilir.

c- Danışma etkililiği ve öğretmen doyumu değerlendirilir. d- Planın sürekliliği, değişimi ya da sonlandırılması tartışılır.

e- Sağaltım kazanımlarının sürdürme ve genelleme stratejileri tartışılır. f- İlave toplantılar düzenlenir ya da danışma sonlandırılır.