Modern dünyada eczac›l›k fakültelerindeki ö¤retim modeli, art›k belirli içerikteki bilgiyi ö¤renciye aktarmak esas›na dayanm›yor. Bunun yerini, ö¤renme merkezli ve ç›kt›ya (outcomes) dayanan bir e¤itim modeli al›yor. Bu modelde ö¤rencilerin ö¤renme ç›kt›lar›, beceri ve deneyim kazanmas› öne ç›kt›¤› için e¤itimin ölçümler yap›larak sürekli iyilefltirilmesi gerekmektedir.
Modern eczac›n›n üstlenmesi gereken yeni roller hakk›nda WHO (World Health Organization) taraf›ndan or-taya konan “Yedi y›ld›zl› eczac›” n›n sahip olmas› gereken özellikler flunlard›r: Hasta iyilefltirme hizmeti veren, ka-rar verici, iletiflimci, yönetici, hayat boyu ö¤renen, ö¤retmen ve lider. FIP buna bir yenisini daha eklemifltir: Arafl-t›rmac› (WHO ve FIP, 2006). Bütün bu özellikleri (Tablo 2) kazand›r›lacak flekilde eczac›l›k e¤itiminde de¤iflim kaç›n›lmazd›r: WHO, FIP ve EAFP (European Association of Faculties of Pharmacy), laboratuvar esasl› e¤itim-lerin yerini klinik bilime¤itim-lerin almas› yönünde e¤itimcileri teflvik etmektedir. Sadece e¤itim içeri¤inde büyük de¤i-fliklik yapmakla bunun baflar›lamayaca¤›n›, ancak e¤iticilerin bu de¤iflime kendilerini aday›p, yeni ö¤renme tarzla-r›n› benimsemeleri halinde baflar›labilece¤ini vurgulam›flt›r. Akademisyenlerin e¤itimi büyük fark yaratacakt›r. Biz Türkiye olarak, 5 y›ll›k e¤itimi hasta iyilefltirme ve toplum sa¤l›¤›n› koruma odakl› olacak flekilde, sekiz y›ld›zl› ec-zac› yetifltirme hedefiyle yeniden organize etmeliyiz. Bu konuda bir reform bafllatmal›y›z.
Hasta Bak›m Hizmeti Veren
Eczac›lar hasta iyilefltirme ekibinin bir üyesi olarak hizmet verir. Bu yüzden di¤er sa¤l›k profesyonellerinin ve sa¤l›k sisteminin bir parças› olarak mesleklerini icra ederler. Hizmet en yüksek kalitede olmal›d›r.
Karar Veren
Kaynaklar› (personel, ilaç, kimyasallar, cihaz, prosedürler vb) uygun, etkili, güvenli ve maliyet uygunlu¤uyla kullanmak eczac›n›n temel özellikleri aras›nda olmal›d›r. Eczac›lar ilaç politikalar› haz›rlamada bölgesel ve ulusal seviyede rol oynarlar. Bunda baflar›l› olmak için bilgi ve verileri de¤erlendirme, sentez yapma ve en uygun karar› verme becerisine sahip olmal›d›rlar.
‹letiflimci
Eczac› reçeteyi yazanla hasta aras›nda bir ba¤ oluflturacak pozisyondad›r. Ayr›ca halka ilaç ve sa¤l›kla ilgili bil-giyi aktaracak durumdad›r. Bu iletiflimde hem halk hem de sa¤l›k çal›flanlar›n›n eczac›ya güvenmesi ve bilgi ver-mesi önemlidir. ‹letiflim sözel, sözel-olmayan, dinleme ve yazma gibi çeflitli becerileri gerektirir.
Yönetici
Eczac›lar kaynaklar› (insan, fiziksel yap› ve finans vb) ve bilgiyi etkin yönetme becerisine sahip olmal›d›r. Ay-r›ca sa¤l›k ekibi yöneticisi/lideri gibi di¤er yöneticiler taraf›ndan yönetilmeye uyum sa¤layabilmelidir. Eczac›lar ilaçlar, ilgili ürünler ve onlar›n kalitesini sa¤lamayla ilgili bilgi paylafl›m›nda daha fazla sorumluluk almal›d›r.
Yaflam Boyu Ö¤renen
Eczac›n›n tüm hayat›na yetecek bilgi ve deneyimin, üniversite e¤itimi s›ras›nda verilmesi mümkün de¤ildir. Zaten günümüzde sürekli yenilenen bilgiler göz önüne al›nd›¤›nda, hayat boyu ö¤renme ve beceri gelifltirme, üni-versitede bafllamal› ve profesyonel hayat boyunca sürmelidir. Üniüni-versiteden bafllayarak, kendi kendine ö¤renme becerisi kazand›r›lmal› ve bu kültür aktar›lmal›d›r.
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
Tablo 2: WHO ve FIB’e göre eczac›n›n temel özellikleri. Hasta bak›m hizmeti
veren ‹letiflimci Karar veren Lider
Yönetici Yaflam boyu ö¤renen E¤itici Araflt›rmac›
Ö¤retmen
Eczac›lar›n, hem halk›n hem de yeni yetiflmekte olan eczac›lar›n e¤itim ve bilgilendirilmesine yard›mc› olma-da sorumlulu¤u vard›r.
Lider
Ekibin bir parças› olarak multidisipliner hasta bak›m koflullar›nda; di¤er sa¤l›k hizmeti veren kiflilerin olmad›-¤› ya da az say›da oldu¤u durumlarda; hastalar›n ve toplumun iyili¤i için eczac›n›n liderlik etme zorunlulu¤u var-d›r. Liderlik empati, flevkat, vizyon, karar alma, iletiflim ve etkin yönetim becerileri gerektirir.
Araflt›rmac›
Ak›lc› ilaç kullan›m tavsiyeleri verebilmek için eczac› sa¤l›k ekibinin bir parças› olarak kan›ta dayal› bir yakla-fl›m içinde olmal›d›r. Eczac› deneyimlerini paylaflarak, yazarak, hasta bak›m ve iyilefltirmesini optimize etmede ka-n›ta dayal› sisteme katk›da bulunabilir. Bir araflt›rmac› olarak eczac› halk›n ve di¤er sa¤l›k çal›flanlar›n›n ilaçlar ve sa¤l›kla ilgili bilgilerini artt›rabilir.
Türkiyede Eczac›l›k ve Eczac›l›k E¤itiminde De¤iflim Nas›l Olabilir?
Türkiyede eczac›l›k fakültelerinde gelece¤in eczac›s›n› yetifltirmek için e¤itim sistemi ve yöntemlerimizi bu bilgiler ›fl›¤›nda yeniden gözden geçirmeliyiz. E¤itim planlar›n›, eczac›dan beklenilen bu 8 temel özelli¤i kazan-d›rmak ve güçlendirmek üzerine kurmam›z gerekiyor.
E¤itimde en önemli faktörlerden birisi flüphesiz ki akademisyenlerdir. Bloin RA ve arkadafllar› (Bloin ve ark., 2009) e¤itimde reformla ilgili görüfllerini, 2009 y›l›nda kapsaml› olarak bir makalede derlediler. Burada özellikle, klasik e¤itim yerine yeni ö¤renim metotlar›n›n kullan›lmas› gerekti¤ini ve akademisyen e¤itiminin flart oldu¤unu belirtiyorlar.
Gelece¤in eczac›lar›n› yetifltirmek için kendi uzmanl›k alanlar›nda ö¤renciye rol modeli oluflturacak, onlara sa-dece bilgi aktar›m› yapan de¤il onlara ayn› zamanda düflünme, problem çözme ve kendi kendine ö¤renen olma be-cerileri kazand›racak akademisyenlere ihtiyaç vard›r. Öncelikle Türkiye’ deki bütün Eczac›l›k Fakülteleri gelece-¤in eczac›s›n› yetifltirmeyi ana hedef olarak stratejik planlar›na almal›, uzun vadeli olarak planlamal› ve gerçekçi süreler içinde uygulamaya koymal›d›r. Yurtd›fl› partner üniversiteler seçilip çok yo¤un bir flekilde bilgi ve deneyim paylafl›m› yap›lmal›d›r. Ö¤retim üyesi ve ö¤renci de¤iflimleri yap›lmal›, birlikte kurs, kongre, çal›fltaylar düzenlen-melidir. Hedefe ulaflmak için her fakülte kendine özgü bir yol haritas› haz›rlamal›, bu kapsamda akademisyenleri-ni kendileriakademisyenleri-ni gelifltirmeleri için en az 3 ay yurtd›fl› üakademisyenleri-niversitelere göndermeli ve eczac›l›k mesle¤iakademisyenleri-nin o ülkedeki uygulamalar›n› bizzat gözlemleme flans› yaratmal›d›r. YÖK, zaten akademisyenleri 3 ay süreyle yurtd›fl› deneyim kazanmaya teflvik ediliyor: Mevcut maafla ek olarak, ülkeden ülkeye de¤iflen ek bir maafl al›nabiliyor ve bilet ücret-leri de ödeniyor. Ne kadar çok ö¤retim üyesi eczac›l›k ve eczal›k e¤itiminde 2. reformu bafllatan Amerika Birleflik Devletleri gibi ülkelerdeki durumu yerinde incelerse, Türkiye için yararl› olacakt›r. Bu ziyaretler sadece akademis-yenlerin kiflisel geliflmesini artt›rmakla kalmayacak, ayn› zamanda partner üniversite bulma, de¤iflim programlar›-n› h›zland›rma, birlikte bilimsel proje ve aktivite düzenleme konular›nda da yararl› olacakt›r. Bu ziyaretin gerçek-leflmesi için YÖK daha özendirici, motive edici olabilir; hatta belki kadro ve ünvan verme kriterlerden biri haline de getirebilir.
Akademisyenlerin yurtd›fl› deneyiminin artt›r›lmas› ve gelifliminin sa¤lanmas› öncelikli bir hedef olmal›d›r. Dünyadaki de¤iflimi yak›ndan izleyen ve gören akademisyenler, 2020’li y›llarda Türkiye için sa¤l›k sektöründe ec-zac›n›n nas›l bir rol almas› gerekti¤ini planlamada büyük katk› sa¤layacakt›r. Bu vizyonu yarat›rken, uluslararas› e¤ilimler bize ›fl›k tutmal› ama ülke olarak spesifik ihtiyaçlar›m›z do¤rultusunda, topluma en yararl› olacak flekilde kendi eczac›l›k meslek modelimizi tasarlamal›y›z. Türkiye için yararl› olacak gelece¤in eczac›s› hangi e¤itimleri al-mal›, hangi beceri, deneyim ve davran›fl biçimlerini kazanmal›? Bunlar›n cevaplar›na göre üniversite e¤itimi tasar-lanmal›d›r.
Dünyada eczac›l›k e¤itimindeki dönüflüme bakt›¤›m›zda, Türkiyede sadece müfredat de¤ifltirmekle böyle bir dönüflümü bafllatamayaca¤›m›z aflikard›r. Hasta iyilefltirmede sa¤l›k ekibinin bir eleman› olacak olan eczac›dan
beklenen özellikleri, halen kulland›¤›m›z ö¤retim ve e¤itim metotlar›yla kazand›ramay›z. Öncelikle ileride ayn› ekibin üyesi olacak ö¤renciler, üniversite ö¤retim ve e¤itimleri s›ras›nda bir araya gelmeye ve ekip olmaya baflla-mal›d›r. Kesiflen ders ve stajlar yoluyla birbirinin dilini anlamal›, benzer deneyimler kazanbaflla-mal›d›r.
Gelece¤in eczac›lar›n›n hayat boyu ö¤renen, liderlik özellikleri olan, ö¤reten ve karfl›lar›na ç›kan problemleri toplum yarar›na çözen kifliler olmas›n› istiyoruz. Ama halen kulland›¤›m›z klasik ö¤retim teknikleri, bu özellikle-ri kazand›rmaktan uzakt›r. Aktif ö¤renim metotlar›n›n kullan›lmas›; ö¤rencinin kendi kendine ö¤renebilece¤i, ol-guya dayal› grup tart›flmalar›n›n yap›lmas›; problem çözme ve iletiflim becerilerinin gelifltirilmesi gibi farkl› ö¤re-nim ve e¤itim metotlar›na ihtiyaç vard›r. Aktif ö¤retim için hem akademisyenlerin e¤itimine hem de fakültelerde küçük gruplar halinde çal›flmay› mümkün k›lacak yeni dersliklere, k›saca fiziksel de¤iflikliklere de ihtiyaç vard›r. Aktif e¤itime yer veren baz› t›p fakülteleri, deneyimlerini eczac›l›k fakültelerine aktarabilir. E¤itimcilerin e¤iti-minde bu iflbirli¤i çok yararl› olacakt›r. Akademisyenlerin yurtd›fl› deneyimleri sadece vizyon gelifltirmeye de¤il, yeni ö¤renim ve e¤itim metotlar›n›n kurulup gelifltirilmesinde de çok yararl› olacakt›r. Hastane stajlar› bu vizyon de¤iflikli¤ini gerçeklefltirmede yeniden ele al›nmal›d›r.
Bilgisayar, internet, uzaktan bilgiye eriflim gibi teknolojik imkanlardan yararlanarak, ö¤rencilere do¤ru bilgi-ye ulaflma yollar›n› ö¤retmemiz gerekiyor. Genel olarak Vak›f Üniversitelerinde bu imkanlar biraz daha iyiyken devlet üniversitelerinde iyilefltirme çal›flmalar›na ihtiyaç vard›r. Ayr›ca gelece¤in eczac›lar›n› yetifltirirken, sadece üniversite e¤itimini de¤il, halen eczac›l›k yapmakta olanlar›n sürekli e¤itimini de planlamam›z gerekiyor. Özellik-le e-ö¤renme, uzaktan ö¤renme gibi yöntemÖzellik-leri kurmak ve yayg›nlaflt›rmak gerekiyor.
Kaynaklar
AACP Reports (2006). Roadmap to 2015: Preparing Competent Pharmacists and Pharmacy Faculty for the Future. Combined Report of the 2005-06 Argus Commission and the Academic Affairs, Professional Affairs, and Research and Graduate Affairs Committees. Am J Pharm Educ; 70 (5) Article S5.
Allen DD, Smith KM. (2010). A hand and glove approach to pharmacy experiential education and residency training. Am J Pharm Educ. 74(4):65.
Anderson C, Bates I, Beck D, Brock TP, Futter B, Mercer H, Rouse M, Whitmarsh S, Wuliji T, Yonemura A. (2009). The WHO UNESCO FIP Pharmacy Education Taskforce. Hum Resour Health. 7:45.
American Society of Health-System Pharmacists (ASHP) (2010). Concerns about the Accelerating Expansion of Pharmacy Education: Time for Reconsideration http://www.ashp.org/DocLibrary/News/Accelerating-Expansion-of-Pharmacy-Education.aspx. (eriflim 15.4.2010)
Baytop T. (1995). Eczahaneden Eczaneye, Türkiye’de Eczaneler ve Eczac›lar (1800-1923). ‹stanbul, Bayer. Baytop T (2000). Türk Eczac›l›k Tarihi Araflt›rmalar›. ‹stanbul, Abdi ‹brahim ‹laç.
Blouin RA, Riffee WH, Robinson ET, Beck DE, Green C, Joyner PU, Persky AM, Pollack GM. (2009). Roles of innova-tion in educainnova-tion delivery. Am J Pharm Educ. 73(8):154.
Greiner AC, Knebel E, eds. (2003). Health professions education: a bridge to quality. Washington: The National Academies Press.
‹zzettin FB, Sancar M.(2000). Dünyada eczac›l›k e¤itimi. Hedef Sa¤l›k Dergisi. 5:12-15.
Joint Commission of Pharmacy Practitioners (JCPP) (2004). Future Vision of Pharmacy Practice.
Knapp DA. (2002). Professionally determined need for pharmacy services in 2020. Am J Pharm Educ. 66: 421-9. Knapp KK. (2005). Pharmacy and medicine: different workforce strategies driving expansion in education systems. J Am Pharm Assoc. 45(4): 430-32.
World Health Organization and FIP (2006). Developing Pharmacy Practice - a Focus on Patient Care - Geneva. (2008). Capacity of hospitals to partner with academia to meet experiential education requirements for pharmacy students. Am. J. Health Syst. Pharm. 65: 2045 - 2046.