En az Geçim İndirimi

Mükellefin varlığını devam ettirmesi için yiyecek, giyecek ve barınma gibi fizyolojik ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir. Mükellefin mali gücü ihtiyaçların karşılanmasından sonra kalan kısmıdır. Ancak yalnızca elde ettiği gelir fizyolojik varlığını sürdürmeye yetecek düzeyde ise vergi ödeme gücünün olmadığı ve vergi dışında bırakılmaları gerektiği düşünülebilir. Anlaşılması gereken şudur ki en az geçim indirimi mükellefiyetin başlama noktasını gösterir145

.

Justi, Bentham, Sismondi, Hermann, Sir James Steuart, J. S. Mill ve Adam Smith gibi yazarlar asgari geçim seviyesinin vergi dışı tutulması gerektiğini savunmuşlardır. J. S. Mill tarafından ise, “belli bir seviyenin altındaki gelir vergiden

muaf tutulmalıdır. Sağlıklı bir yaşamın gerektirdiği mutlak seviye bütün vergilerden muaf tutulması evrensel bir ilkedir” ifadeleriyle savunulmuştur146

.

En az geçim indirimi, yaşamı asgari düzeyde sürdürebilmek için gerekli olan gelirin vergi dışı bırakılmasını öngörür. Bu amaçla gerekli olan ihtiyaçların belirlenmesi ve indirimin buna göre formüle edilmesi gerekmektedir. Asgari ihtiyaç, öncelikle fiziksel

143 _{Turhan, a.g.e., s. 41.}

144 _{Budak, a.g.e., s.121.} 145

Fatih Saraçoğlu, Asgari (En az) Geçim İndiriminin Vergi Ödeme Gücünün Kavranması Açısından Önemi ve Türkiye’de Uygulama Açısından Gelişimi,

http://w3.gazi.edu.tr/web/fatihsaracoglu/dosyalar/Akademik_Calismalar/Makaleler/Makale_18.pdf s.2. erişim: 07.02.2010

146

ihtiyaçları kapsamaktadır. Ancak süreye bağlı olarak ihtiyaçlar değişebilmektedir. Hangi ihtiyacın zorunlu olup olmadığı oldukça tartışmalıdır, bu suretle fiziksel ihtiyaçlar ve sosyal ihtiyaçlar olarak ikiye ayırabileceğimiz ihtiyaç kavramını kullanarak asgari geçim indirimini dar anlamda ve geniş anlamda yorumlayıp, formüle edilebiliriz147

;

En Az Geçim İndirimi (Dar Anlamda) = Fizyolojik ihtiyaçlar

En Az Geçim İndirimi (Geniş Anlamda) = Fizyolojik ihtiyaçlar + Sosyal ihtiyaçlar Mükellefin kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yaşamlarının asgari düzeyde sürdürebilmesi için gerekli olan gelirin vergilendirilmemesi en az geçim indirimi uygulaması olarak adlandırılmaktadır. Günümüzde tüm vergi sistemlerinde değişik uygulamalarla yer almış olan en az geçim indirimi, ülkemizde 1980 de yapılan değişikliklerden önce “en az geçim indirimi” adı altında uygulanmış, yapılan değişiklikle birlikte genel indirim adını almıştır ve 3239 sayılı kanunla 1.1.1986’dan itibaren uygulamadan kaldırılmıştır. 28.03.2007 tarih ve 5615 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile 2008 yılı başından itibaren uygulanmak üzere, asgari geçim indirimi148

uygulamasına yer verilmiştir149

.

En az geçim indiriminin kimlere uygulanacağı ve zorunlu ihtiyaçların kişilere ve zamana göre değişmesi sebebiyle uygulamada tartışma konusu olmaktadır. En az geçim indiriminde; fizyolojik, kültürel ve medeni yaklaşım olmak üzere üç görüş mevcuttur150

. İnsanların fizyolojik ihtiyaçlarını karşılaması için gerekli gelir hesaplanabilir. Ancak, kişilerin meslek, yaş, cinsiyet, sağlık, iklim gibi faktörlerle fizyolojik ihtiyaçları değişiklik gösterecektir151_{. Bu durumda her ailenin ayrı ayrı asgari geçim indirimi}

hesaplaması mümkün olmayacağından, asgari geçim haddi ve hadleri genel tutarlar şeklide tespit olunmaktadır152

.

147 _{Saraçoğlu, a.g.m., s.2.}

148_{Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde}

çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için %50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için %10’u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için %7,5 diğer çocuklar için %5’idir. Asgarî geçim indirimi, yukarıdaki hesaplamayla belirlenen tutar ile gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla ve 12’ye bölünmesi ile her aya isabet eden tutar bulunur. Bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle asgari geçim indirimi uygulanır.

149 _{Akdoğan (I), a.g.e., s. 226.} 150

Budak, a.g.e., s. 128.

151 _{İmdat Türkbay, Asgari geçim İndirimi Uygulaması (İşverenler ve Ücretliler İçin) Uygulamalı El}

Kitabı, Ankara SMMM Odası Yayın no:57, Başak Matbaası, Ankara, Ocak 2008, s.10. Budak. a.g.e.,

s.128

152

Kültürel asgari yaklaşıma göre, en az geçim indirimi, çeşitli toplum kesimlerinde ( işçi, köylü, tacir, bilim adamı, sanayici…) farklı uygulanmalıdır. Sosyal adalet ve vergi adaleti açısından bu durumun olumsuzluklar yaratacağı ortadadır153

. Her bir kesim için farklı indirim uygulanması pek de kolay gözükmemektedir. Medeni asgari yaşam yaklaşımında ise, en az geçim indiriminin sınırı “refah ve beşeri haysiyetin asgari seviyesidir”. Bu yaklaşımın kapalılığı ve sınırının net olmayışı sebebiyle uygulanması zor görünmektedir.

Gerek fizyolojik ve gerekse kültürel ihtiyaçlar bakımından, mükellefler arasında eşitliği bozmayacak, insan olmanın ortak gereklerinin asgarisi dikkate alınarak uygulama gerçekleştirilmelidir. Vergide eşitlik ilkesine uygun bir biçimde ihtiyaçların dikkate alınarak uygulanmasında görüş birliği vardır154

.

En az geçim indirimi üzerine uzun tartışmalar yapılmıştır. İndirim üzerine lehine ve aleyhine görüşler vardır.

Lehindeki görüşlere göre155

;

- En az geçim indirimi, vergi ödeme gücüne ulaşmada en iyi ve gerekli bir tekniktir.

- Vergilendirme esnasında oluşacak masrafın, elde edilecek olan gelirden fazla olması varsayımı altında uygulanacak en az geçim indirimiyle bu maliyete katlanılmamış olunacaktır. Bu durumda tasarruf sağlanmış olacaktır.

- En az geçim indirimiyle seviyenin altında gelir elde edenlerin vergilendirilmemesi vergi idaresinin etkinliğini arttıracaktır.

- İnsanca yaşamanın gerekliliği, devletin anayasal güvencesi olduğundan, bu uygulama ile hedefine ulaşacak ve sosyal sorunların çözümüne sebep olunacaktır.

Aleyhine görüşler de şu şekildedir156

;

- Genellik ilkesi ve verginin kamu giderlerini karşılaması ilkesi gereğine ters düşmektedir. Bu suretle küçük gelir sahipleri vergi ödemeyerek bu ilkeyi zedelemektedir.

153 _{Akdaoğan (I), s. 227.}

154 _{Akdoğan (I), a.g.e., s.227., Budak, a.g.e., s.129.}

155 _{Şentürk, a.g.e., s.52, Akdoğan(I), a.g.e., s.233., Nadaroğlu, s.311.} 156

- En az geçim indirimi vergi verimini azaltmaktadır. Şayet bir ülkedeki nüfusun büyük bir bölümünün geliri seviyenin altındaysa, vergi dışı tutulan bu kesim sebebiyle, verginin verimi azalmış olacaktır.

- Belirlenen indirimin gerçekçi ve keyfiyetçi olma sorunu vardır.

Uygulamanın gelir üzerinden alınan vergiler ve servet vergileri üzerinde etkili olması sebebiyle bunlardan elde edilecek hâsılatın artırılması, dolaylı vergiler payının azaltılması gerekir. Vergi politikasının mükellef ve vergilendirme unsurlarında tarafsızlık sağlanmalı, yalnızca belirli amaçlar doğrultusunda muafiyet ve istisna gibi araçlar kullanılmalıdır157

.