Günümüz iĢletmelerinin çok kapsamlı üretim aĢamaları ve iĢletmelerin boyutları iĢverenler açısından farklı tüzel kiĢiler arasında geçici süreli iĢ iliĢkisi kurulması halini ortaya çıkarmıĢtır. Geçici iĢ iliĢkisi, iĢverenin iĢ sözleĢmesiyle himayesinde çalıĢan iĢçiden talep etme hakkı olan, iĢçi tarafından iĢin görülmesi borcunu, geçici süreyle ve iĢçinin de rızasını alarak baĢka bir iĢverene devretmesidir109. Özellikle büyük holdingler ve Ģirket toplulukları açısından geçici iĢ iliĢkisi ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır. Gerçekten de büyük ölçekli Ģirketlerde nitelikli iĢ gücü ihtiyacının karĢılanması için geçici iĢ iliĢkisi kurumuna
106
SÜMER, Ankara 2016, s.83; NARMANLIOĞLU, s.154; KORKMAZ/ ALP, s.92; AKYĠĞĠT, s.62; BAġBUĞ/ BODUR, s.106; ANDAÇ, s.699-70; SÜMER, Ankara 2018, s.26; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.54.
107 MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI, s.247.
108 SÜMER, Ankara 2016, s.83; AKYĠĞĠT, s.62; ÖZKARACA, s.353-354; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.58.
109 ÖZKARACA, s.103; NARMANLIOĞLU, s.257; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.40; BAġBUĞ/ BODUR, s.94; ALPER/ KILKIġ, s.47.
baĢvurulmaktadır110
. Geçici iĢ iliĢkisinde iĢçi, iĢi geçici iĢvereni adına yapmaktadır. ĠĢçinin iĢi önceki iĢvereni adına yapması halinde ise geçici iĢ iliĢkisi söz konusu olmayacaktır. Nitekim geçici iĢ iliĢkisinde üç taraf bulunmaktadır. ĠĢçi elbette üçlü iliĢkinin kurulabilmesi açısından en önemli taraftır. ĠĢçinin bağlı olduğu, aralarında iĢ sözleĢmesi bulunan ve geçici olarak iĢini görme edimini yüklendiği iĢverenler de geçici iĢ iliĢkisinin diğer taraflarıdır.
Geçici iĢ iliĢkisi iki türde ortaya çıkmaktadır. Ġlk tür ĠĢ Kanunu‟nun 7. maddesinde düzenlendiği haliyle, meslek edinilmemiĢ biçimde geçici iĢ iliĢkisidir. Bu türde, iĢçi kendi iĢvereni tarafından yanında çalıĢmak üzere iĢe alınmakta ve fakat istisnai olarak geçici süreyle baĢka bir iĢverene gönderilmektedir. Mesleki anlamda geçici iĢ iliĢkisinde ise, iĢçi zaten en baĢından baĢka bir iĢveren nezdine geçici iĢ iliĢkisi kapsamında gönderilmek üzere iĢe alınmaktadır.111
ĠĢ Kanunu‟nda ifade edilen her iki tür geçici iĢ iliĢkisi uygulamada görülmektedir. ĠĢ Kanunu‟nun amacı geçici iĢ iliĢkisi kapsamında çalıĢan iĢçilerin haklarını koruma altına almaktır.
Özel Ġstihdam bürosu aracılığıyla geçici iĢ iliĢkisi kurulması da mümkündür. Bu tür geçici iĢ iliĢkisinde, Türkiye ĠĢ Kurumunca izin verilen özel istihdam bürosunun bir iĢverenle geçici iĢçi sağlama sözleĢmesi yaparak bir iĢçisini geçici olarak bu iĢverene devri ile ĠĢ Kanunu‟nun 7. maddesinde belirlenen Ģartlar çerçevesinde kurulabilir. Öğretide bu tür geçici iĢ iliĢkisinin yazılı olarak kurulması
110 “Geçici ĠĢ ĠliĢkisi (Ödünç ĠĢ ĠliĢkisi), 4857 sayılı ĠĢ Kanunu ile getirilen yeni bir sözleĢme türüdür. Üçlü bir Ģekilde ortaya çıkar, Ģirket topluluklarında veya holdinglerde vasıflı iĢgücü ihtiyacının karĢılanmasına yöneliktir. Buna göre, iĢveren devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir iĢçiyi holding bünyesi içinde veya aynı Ģirketler topluluğuna bağlı baĢka bir iĢyerinde veya yapmakta olduğu iĢe benzer iĢlerde çalıĢtırılması koĢuluyla baĢka bir iĢverene iĢ görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak devrettiğinde geçici iĢ iliĢkisi gerçekleĢmiĢ olur.” Y9HD, 11.07.2005, 18996/24710,
https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/pf/sorgula.xhtml, E.T.:18.04.2019.
111 ÖZKARACA, s.105; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.131; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.123; ALPER/ KILKIġ, s.47; KORKMAZ/ ALP, s.126; BAġBUĞ/ BODUR, s.93.
gerektiği belirtilmektedir112
. Ancak aksi görüĢle geçici iĢ iliĢkisinde ödünç alan iĢverenle iĢçi arasında iĢ sözleĢmesi iliĢkisi bulunmadığı, fiili bir sözleĢme benzeri iliĢkinin olduğu da savunulmaktadır113
.
Özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iĢ iliĢkisi ancak Türkiye ĠĢ Kurumunca izin verilen bürolar tarafından kurulabilir. Özel istihdam büroları bu amaçla kurulmuĢ ve kendi iĢçisini geçici iĢ iliĢkisi çerçevesinde baĢka bir iĢverenin iĢyerinde görevlendirebilirler114
. Özel istihdam bürosu ile iĢçi arasında bir iĢ iliĢkisi kurulur. Ancak iĢçi, büronun kuruluĢ amacı ve sözleĢme gereği iĢ görme borcunu geçici iĢ iliĢkisi kapsamında baĢka bir iĢveren yanında yerine getirir.
Geçici iĢ iliĢkisinin kurulmasında iĢveren iĢin görülmesini talep hakkını baĢka bir iĢverene devretmektedir. Elbette kanuni düzenleme gereği iĢçinin rızasının da alınması gerekecektir. Gerçekten de sürekli iĢveren ile iĢçi arasındaki iĢ sözleĢmesi devam etmekte115, geçici iĢ iliĢkisinin kurulması ile iĢçi, iĢ sözleĢmesiyle iĢverene karĢı iĢ görme borcunu ise artık geçici iĢ iliĢkisiyle bağlı olduğu iĢverene karĢı yerine getirecektir. Geçici olarak çalıĢan iĢçinin ücretinin ödenmesi borcu devreden iĢveren açısından devam edecektir. Fakat geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢveren de devreden iĢverenle birlikte sorumlu olacaktır.
ĠĢ Kanunu geçici iĢ sözleĢmesine iliĢkin düzenlemede de iĢ sözleĢmesinin zayıf tarafı olan iĢçiyi korumayı amaçlamıĢtır. Gerçekten de kanuni düzenlemede süreler, kurulma ve yenileme Ģartları ayrıntılı olarak açıklanmıĢtır. Kanuni düzenlemeye göre, geçici iĢ iliĢki, yazılı olarak altı ayı geçmemek üzere kurulabilir ve en fazla iki defa yenilenebilir. Geçici iĢçilerin hak ve alacaklarını korumayı amaçlayan kanun, geçici iĢçinin, geçici iĢçiyi çalıĢtıran iĢverenin iĢyerindeki çalıĢma
112
EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.132; ÇELĠK, CANĠKLĠOĞLU, CANBOLAT, Ankara 2017, s.210; BAġBUĞ/ BODUR, s.94; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.123; AKYĠĞĠT, s184.
113
NARMANLIOĞLU, s.259.
114 ALPER/ KILKIġ, s.49; AKYĠĞĠT, s.164; BAġBUĞ/ BODUR, s.94; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.132; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.123.
115 Kanunun 7.madde gerekçesi, “ĠĢçinin iĢ sözleĢmesiyle bağlı olduğu iĢverenle (ödünç veren) arasındaki sözleĢme sona ermemekte, ödünç veren iĢveren iĢçiden olan iĢin görülmesini talep hakkını geçici bir süre için diğer iĢverene (ödünç alan) devretmektedir.”.
süresince temel çalıĢma koĢulları, bu iĢçilerin aynı iĢveren tarafından aynı iĢ için doğrudan istihdamı hâlinde sağlanacak koĢulların altında olamayacağını da hüküm altına almıĢtır. Geçici iĢçi çalıĢtıran iĢveren, iĢ sözleĢmesi feshedilen iĢçisini fesih tarihinden itibaren altı ay geçmeden geçici iĢ iliĢkisi kapsamında çalıĢtıramayacağına dair kanuni kısıtlama da iĢçinin hakkını korumaya ve geçici iĢ iliĢkisinin kalıcı bir istihdam Ģekli olarak görülmesini engellemeye yöneliktir.
2. ĠĢyeri Devri ile KarĢılaĢtırılması
ĠĢyeri veya iĢyerinin bir bölümünün hukukî bir iĢleme dayalı olarak baĢka birine devredilmesi halinde devir tarihinde iĢyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iĢ sözleĢmelerinin bütün hak ve borçları ile birlikte devralana geçeceği kanunda düzenlenmiĢtir. ĠĢyeri devri halinde iĢ sözleĢmesi, kanuni bir sınır olmadan devredilmektedir. Geçici iĢ iliĢkisi ise altı ayı geçmemek üzere kurulabilecek ve en fazla iki defa yenilenebilecektir. Yani geçici iliĢkisi en fazla 18 ay süreyle kurulabilecektir116.
ĠĢyeri devri düzenlemesinde iĢçinin rızasının alınması ve hatta bilgilendirilme yükümlülüğü dahi yoktur. Yani iĢyerini ya da bir bölümünü devretmek isteyen iĢveren iĢçinin rızasına gerek duymayacaktır. Fakat geçici iĢ iliĢkisinin kurulması halinde kanunun emredici hükmü gereği iĢçinin yazılı rızasının alınması zorunlu olacaktır117
. Aksi durum ise geçici iĢ iliĢkisinin kurulmasına engel teĢkil edecektir. ĠĢyeri devri halinde iĢ sözleĢmesi, iĢyerinin ya da bir bölümünün devri ile kendiliğinden devralan iĢverene geçer. Geçici iĢ iliĢkisinde ise iĢçi ile geçici iĢçi veren iĢveren arasındaki iĢ sözleĢmesi devam etmektedir. Bu nedenle iĢyeri devri halinde iĢçinin ekleriyle birlikte ücretini ödeme borcu ve devir anında muaccel olan alacakları ödeme borcu devralan iĢverene geçmektedir. Bu halde geçici iĢveren sadece kendi iĢyerinde çalıĢılan süreyle sınırlı olarak iĢçilik alacaklarından sorumlu
116 BAġBUĞ/ BODUR, s.95; NARMANLIOĞLU, s.261; KARACAN, s.49; AKYĠĞĠT, s184; ALPER/ KILKIġ, s.48; ÖZKARACA, s.109; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.128.
117 NARMANLIOĞLU, s.258; BAġBUĞ/ BODUR, s.94; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.125; AKYĠĞĠT, s184.
olacaktır118
. Yani iĢyerini ya da bir bölümünü devreden iĢveren, iĢ sözleĢmesinde taraflığı ve iĢveren sıfatını kaybetmektedir, geçici iĢ iliĢkisi halinde ise iĢçisini geçiĢi süreyle devreden iĢveren, iĢçisiyle var olan iĢ sözleĢmesinin devam etmesi sonucunda iĢveren sıfatını yitirmemektedir.
IV. ĠĢ SözleĢmesinin Devri