ĠĢçinin Ücreti ve Ücret Ekleri

ĠĢ sözleĢmesi, iki tarafa borç yükleyen bir sözleĢmedir. SözleĢmesel iliĢkide iĢçinin borcu, iĢverenin çalıĢtığı iĢyerinde verdiği görevi, iĢi görme; iĢverenin borcu ise iĢçinin gördüğü iĢ karĢılığında ücret ödemesidir. ĠĢçinin ücretinin ödenmesi iĢveren açısından ana ödevdir. Haklı nedenle bildirimsiz feshi düzenleyen ĠĢ Kanunu‟nun 24. maddesine göre iĢveren tarafından iĢçinin ücreti kanuna veya iĢ sözleĢmesine uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse iĢçi iĢ sözleĢmesini haklı olarak feshedebilir.

Aynı veya benzer iĢte çalıĢan kadın ya da erkek iĢçi arasında ücret açısından herhangi bir ayrım yapılamayacağı ĠĢ Kanunu‟nun 5. maddesinin 4. fıkrasında aynı veya eĢit değerde bir iĢ için cinsiyet nedeniyle daha düĢük ücret kararlaĢtırılamaz Ģeklinde ifade edilmiĢtir. Ayrımcılık yapılması halinde ise iĢçi ayrımcılık tazminatı ve yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilecektir. Kanundaki eĢit davranma ilkesinin temelini doğal hukuktaki eĢitlik ilkesi oluĢturmaktadır282

. ĠĢverenin eĢit davranması ilkesi, keyfi davranıĢlarla gerekçesiz olarak ayırımcılık yapmasını yasaklar.

ĠĢverenin eĢit davranma sorumluluğu283

Uluslararası Hukuka uyum çerçevesinde kanunlaĢmıĢtır. Nitekim ĠĢ Kanunu‟nun 5. madde gerekçesinde de

282 _{ONARAN YÜKSEL, Melek, KarĢılaĢtırmalı Hukuk IĢığında Türk ĠĢ Hukukunda Kadın-Erkek} EĢitliği, Ġstanbul 2000, s.37; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.194; NARMANLIOĞLU, s.324; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.168; KORKMAZ/ ALP, s.174- 175.

283

“EĢit davranma ilkesi tüm hukuk alanında geçerli olup, iĢ hukuku bakımından iĢverene iĢyerinde çalıĢan iĢçiler arasında haklı ve objektif bir neden olmadıkça farklı davranmama borcu yüklemektedir. Bu bakımdan iĢverenin yönetim hakkı sınırlandırılmıĢ durumdadır. BaĢka bir ifadeyle iĢverenin ayrım yapma yasağı iĢyerinde çalıĢan iĢçiler arasında keyfi biçimde ayrım yapılmasını yasaklamaktadır. Bununla birlikte eĢit davranma borcu tüm iĢçilerin hiçbir farklılık gözetilmeksizin aynı duruma getirilmesini gerektirmeyip, eĢit durumdaki iĢçilerin farklı iĢleme tabi tutulmasını önlemeyi amaç edinmiĢtir.

“EĢitlik Ġlkesi” en temel anlamda T.C. Anayasasının 10.uncu ve 55.inci maddelerinde ifade edilmiĢ, 10.uncu maddede “Herkes, dil, renk, cinsiyet, siyasi düĢünce, felsefi inanç, din, mezhep

iĢverenin iĢ sözleĢmesinden doğan eĢit davranma borcu en önemli dayanağını Anayasanın 10. maddesinde bulmaktadır. Ülkemizde çalıĢma Ģartları yönünden cinsiyet ayrımına gidilmemesi çok eskiye giden geleneklerimizden biridir. Bununla beraber, hukuki çerçevenin belirlenmesi de gereklidir. Türkiye Uluslararası ÇalıĢma Örgütünün "EĢit Değerde ĠĢ Ġçin Erkek ve Kadın ĠĢçiler Arasında Ücret EĢitliği Hakkında 100 Sayılı SözleĢmesi"ni onaylamıĢ ve bu hususta 1475 sayılı ĠĢ Kanunu‟na düzenleme getirmiĢ olduğu halde, daha sonra onayladığı BirleĢmiĢ Milletlerin "Kadınlara KarĢı Her Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi SözleĢmesi"ne uyum Kanununu henüz çıkarmamıĢtır. Yeni düzenleme sözleĢmeye uyum sağlamaktadır. Diğer yandan Avrupa Birliği ülkelerinde görülen kadın ve erkek arasında doğrudan ve dolaylı ayırım için iç hukuklarına yansıyan Birlik Adalet Divanının çok sayıda kararları yanında, birincil kaynaklardaki düzenlemelerin gereği olarak tüzük ve Direktifler (75/117, 76/207, 79/7, 86/613, 86/378 sayılı Direktifler gibi) de yürürlüğe konulmuĢtur. Türkiye Avrupa Birliği adaylık süreci aĢamalarını tamamlamak üzere hazırladığı Ulusal Programda kadın ve erkek eĢitliğine kısa vadeli önlemler arasında yer verdiği için, bu hususta gerekli hükümlerin ĠĢ Kanunu‟na alınması gerekli olmuĢtur. Diğer yandan ülkemizde esnek istihdam türleri için belirli iĢ sözleĢmesi türlerine iliĢkin düzenlemeler getirilirken Avrupa Birliği çalıĢma müktesebatı da dikkate alınmıĢ, bunlardan biri olarak maddede belirli ve belirsiz

ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eĢittir” kuralına yer verilmiĢtir. 55.inci maddenin kenar baĢlığı ise “Ücrette Adalet Sağlanması” Ģeklindedir.

Bundan baĢka eĢit davranma ilkesi, Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi, Avrupa Sosyal ġartı, Avrupa Ekonomik Topluluğu AndlaĢması, Uluslararası ÇalıĢma Örgütünün SözleĢme ve Tavsiye Kararlarında da çeĢitli biçimlerde ele alınmıĢtır.

Ġstihdam ve Meslek Konularında Kadın ve Erkeğe EĢit Muamele ve Fırsat EĢitliği Ġlkesinin Uygulanmasına Dair 5 Temmuz 2006 tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2006/54/EC Sayılı Direktifinin “Analık (Doğum) Ġzninden DönüĢ” baĢlıklı 15 inci maddesinde, “doğum iznindeki bir kadının, doğum izninin bitiminden sonra iĢine veya eĢdeğer bir pozisyona kendisi için daha dezavantajlı olmayan koĢul ve Ģartlarda geri dönmeye ve çalıĢma koĢullarında yokluğu sırasında yararlanmıĢ olacağı her türlü iyileĢtirmeden yararlanmaya hakkı vardır” Ģeklinde kurala yer verilerek, doğum iznini kullanan kadın iĢçi yönünden iĢverenin eĢit davranma borcuna vurgu

yapılmıĢtır.”, Y22HD, 14.01.2019, 14877/779,

süreli iĢ sözleĢmeleri ile tam ve kısmi süreli iĢ sözleĢmelerine göre çalıĢmada ayırımı haklı kılan nedenler olmadıkça eĢit davranılması kuralına da yer verilmiĢtir.

Maddede iĢverenin borçlarından biri olan eĢit davranma ilkesi genel olarak belirlendikten sonra, değinilen bazı iĢ sözleĢmelerinde eĢit davranılmasına, arkadan cinsiyet ayırımını engelleyen sınırlamanın temel kurallarına iliĢkin düzenlemeler getirilmiĢtir. EĢit davranma ilkesi ve cinsiyet ayırımı yasağına aykırı davranmanın hukuki yaptırımının da yer aldığı maddeye, Avrupa Birliği'nin konuya iliĢkin ispat yükümlülüğü hakkındaki 97/80/EC Sayılı Cinsiyet Ayrımcılığı Davalarında Ġspat Yüküne ĠliĢkin Direktif284

hükümlerine uyum sağlayan bir düzenleme eklenmiĢtir. Ücret, sosyal düĢünceyle iĢ görülmediği halde ücret ödenmesini gerektiren durumların dıĢında, yapılan bir iĢin karĢılığında, iĢveren veya üçüncü kiĢilerce iĢçiye sağlanan ve para veya parasal değeri bulunan çıkarlardan oluĢan gelir türüdür285

. ĠĢ Kanunu‟nun 32.maddesine göre ise, ücret bir kimseye bir iĢ karĢılığında iĢveren veya üçüncü kiĢiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. Düzenlemeye göre iĢçinin ücretinin para dıĢında bono, kupon veya yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia edilen senet ve her türlü baĢka Ģekilde ödenmesi mümkün değildir. Kanun maddesi iĢçinin ücretinin ödenme yerini, para birimini, Ģeklini ayrıntılı olarak düzenlemiĢtir. Kanuni düzenlemenin ayrıntılı olmasının amacı, iĢ sözleĢmesinin zayıf tarafı olan iĢçinin emeğinin ve emeğinin karĢılı olarak hak ettiği ücretinin korunmasıdır. Kanuni düzenlemenin devamına göre, ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkak kural olarak, Türk parası ile iĢyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkak, yabancı para olarak kararlaĢtırılmıĢ ise ödeme günündeki rayice göre Türk

284 _{KONUK, Bahar, Avrupa Birliği Hukukunda Cinsiyet Ayrımcılığına ĠliĢkin Temel Kavramların} Değerlendirilmesi, s.8 (s.1732) https://journal.yasar.edu.tr/wp-content/uploads/2014/01/20-Bahar- KONUK.pdf, E.T.: 09.05.2019.

285 _{UġAN, s.78; KORMAZ/ ALP, s.155-156; ALPER/ KILKIġ, s.62; NARMANLIOĞLU, s.281;} MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.160; DEMĠRCĠOĞLU/ CENTEL, s.106.

parası ile ödeme yapılabilir. Ancak sosyal ücret kapsamında yakacak yardımı olarak nakit ödeme yapılacağı gibi iĢçiye odun ve kömür de verilebilir286

.

Günümüz ekonomik, ticari koĢulları, geliĢen bankacılık sistemi ve ödenen ücretin ispatı bakımından287

kullanılan banka aracılığıyla ödeme imkânı da kanunda düzenlenmiĢtir. ÇalıĢtırdığı iĢçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan iĢverenler veya üçüncü kiĢiler, iĢçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dıĢında ödeyemezler.288

Düzenlemede ayrıca banka aracılığıyla ödeme yapması zorunlu289

olan iĢyeri ya da iĢletmelerin nasıl belirleneceği de gösterilmiĢtir. ÇalıĢtırılan iĢçilerin ücret,

286

SÜMER, Konya 1991, s.47; DEMĠRCĠOĞLU/ CENTEL, s.108; KORKMAZ/ ALP, s.161; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.167, NARMANLIOĞLU, s.299-300.

287 _{“Esas ücret, a) Günlük veya aylık çıplak ücret, b) ĠĢyerinde sağlanan yemek yardımı, c) Ödenen} her türlü ikramiye ve teĢvik primleri, d) ĠĢe gidiĢ geliĢte sağlanan olanaklar veya yol ücreti, e) Bireysel ve toplu iĢ sözleĢmeleriyle sağlanan giyim, aile, yakacak, ısınma parası gibi süreklilik gösteren haklar, gözetilerek belirlenmelidir. Gerçek ücretin ise iĢçinin imzasının bulunduğu ücret tediye bordrolarından saptanacağı, iĢçinin imzasının bulunmadığı iĢyeri ve sigorta kayıtlarının nazara alınamayacağı, iĢçinin imzasının bulunduğu ücret tediye bordrolarının bulunmaması durumunda iĢçinin yaĢı, kıdemi, mesleki durumu dikkate alınarak, emsal iĢi yapan iĢçilerin aldığı ücret göz önünde tutularak belirlenmesi gerekir.”, Y10HD, 15.02.2016, 19111/1811, https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/, E.T.: 07.05.2019.

288 _{“Kanunun 32/2'nci maddesi ile ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakın kural} olarak Türk parası ile iĢ yerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödeneceği, çalıĢtırdığı iĢçilerin söz konusu alacaklarını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan iĢverenler veya üçüncü kiĢilerin özel olarak açılan banka hesapları dıĢında bu alacakları ödeyemeyeceği belirtilmiĢtir.”, YHGK, 20.12.2018, 1964/1999, https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/, E.T.: 09.05.2019.

289

“21/07/2012 tarihinde yürürlüğe giren Borçlar Kanununda iĢçi tazminatları konusunda yeni bir uygulama getirilerek tüm iĢçi alacakları ile iĢ kazasından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davalarındaki tazminatların banka aracılığıyla ödeme Ģartı getirildiğini, böylece iĢverenin psikolojik baskı yoluyla iĢçiye imzalattırdığı tüm ödeme belgeleri ve ibranamelerin geçersiz hale geldiğini bildirerek beyan ederek kıdem, ihbar, fazla mesai, hafta tatili, ulusla bayram ve genel tatil alacaklarını talep etmiĢtir.”, Y22HD, 26.10.2017, 19915/23163,

prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakının özel olarak açılan banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenmesi hususunda; tabi olduğu vergi mükellefiyeti türü, iĢletme büyüklüğü, çalıĢtırdığı iĢçi sayısı, iĢyerinin bulunduğu il ve benzeri gibi unsurları dikkate alarak iĢverenleri veya üçüncü kiĢileri zorunlu tutmaya, banka hesabına yatırılacak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakının, brüt ya da kanuni kesintiler düĢüldükten sonra kalan net miktar üzerinden olup olmayacağını belirlemeye ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine MüsteĢarlığından sorumlu Devlet Bakanlığı müĢtereken yetkilidir. ĠĢçinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakının özel olarak açılan banka hesaplarına yatırılmak suretiyle ödenmesine iliĢkin diğer usul ve esaslar anılan bakanlıklarca müĢtereken çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

Fakat uygulamada bazı durumlarda iĢveren; sigorta primlerinden kaçınmak, bazı durumlarda ise iĢçi; ücretinden yapılan vergi ve icra gibi kesintiler nedeniyle banka aracılığı ile ödeme yapılma zorunluluğunu aksatmaktadır. ĠĢveren ve iĢçi tarafından yapılan bu uygulamalar ise iĢçinin hak kaybına yol açtığı gibi devletinden prim ve vergi kaybına neden olmaktadır.

Ayrıca iĢçi iĢ sözleĢmesinin feshi ya da iĢyerinin devri gibi örneklerde gerçek ücretin ispatında sorun yaĢayacak ve hak kayıpları ortaya çıkacaktır. Gerçekten de iĢyeri devri halinde devralan iĢveren iĢgücünü iĢ sözleĢmesindeki Ģartlar ile devralacak, devreden iĢveren ile iĢçi arasında yapılan iĢ sözleĢmesi Ģartlarındaki ücretten sorumlu olacaktır. ĠĢçinin gerçekte aldığı ücretin fazla olması ve iĢ sözleĢmesini iĢ Ģartlarında esaslı değiĢiklik nedeniyle haklı fesih etmesi mümkün olmayacaktır.

https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/, E.T.: 09.05.2019; “…ödemelerin banka aracılığıyla yapılmıĢ olması zorunludur. Her ne kadar kararda, davalı Ģirketin devri nedeniyle çalıĢanlardan iĢ akdinin feshine binaen ibraname alındığı, evrakların taĢınması sırasında davacının ibranamesinin kaybolduğu, davacı hakkında açılan kamu davasında bu eylemden ceza aldığı belirtilmiĢ ise de; B.K.nun 420. maddesi gereğince yazılı ve miktar içermesi gereken bir ibranamede belirtilen miktarın banka aracılığıyla ödenmesi zorunluluğu bulunduğundan…”, Y22HD, 06.11.2017, 19337/24212,

2. Ücret Ekleri A. Ġkramiye

Ġkramiye iĢçinin asıl ücretine ek olarak bazı özel zamanlarda ve nedenlerle ödenen bir ücrettir. Ġkramiye iĢ yılının sona ermesi, dini ya da resmi bayramlar gibi nedenlerle ödenebilir. ĠĢverenin iĢin yapılmasından duyduğu memnuniyeti gösterir ve iĢçiyi teĢvik amaçlı nitelik taĢır. Fakat günümüz uygulamasında bu niteliğini istisnalar dıĢında yitirmiĢtir290

.

Ġkramiyeye iliĢkin, Türk Borçlar Kanunu‟nun 405.maddesine göre, iĢveren, bayram, yılbaĢı ve doğum günü gibi belirli günler dolayısıyla iĢçilerine özel ikramiye verebilir. Ancak, iĢçilerin ikramiyeyi istem hakları bu konuda anlaĢmanın veya çalıĢma Ģartının ya da iĢverenin tek taraflı taahhüdünün varlığı hâlinde doğar. Hizmet sözleĢmesi ikramiyenin verildiği dönemden önce sona ermiĢse, ikramiyenin çalıĢtığı süreye yansıyan bölümü ödenir.

ĠĢverence tek taraflı olarak verilen ikramiyeyi iĢçinin talep hakkı olmayacaktır.291

Ancak iĢ sözleĢmesi ya da toplu iĢ sözleĢmesinde kararlaĢtırılmıĢ ise iĢçinin talep hakkı olacaktır. Bazı hallerde de iĢin niteliğine göre ikramiye çalıĢma koĢulu haline gelir ve iĢçinin talep hakkı doğar. Ġkramiye ödemesinin iĢyeri

290 _{ÇELĠK, Ġstanbul 2010, s.147.}

291

“Davacı iĢe girdiğinden beri her dört ayda bir, bir aylık ücret tutarı ikramiye almakta iken davacının muvafakati alınmadan 2008 yılından sonra ikramiye ödenmesi uygulamasına son verildiği iddiasıyla ikramiye alacağı isteğinde bulunmuĢ, mahkemece dinlenen davalı tanıkları davacının ikramiye iddiasını doğrulamıĢlar, davalı tanıkları ise davalı Ģirketin ekonomik krizden etkilenmesi sebebi ile 2009 yılının baĢından itibaren ikramiye ödemesinin kaldırıldığını beyan etmiĢlerdir. ĠĢyerinde davalı iĢverenin ikramiye ödemesine iliĢkin toplu iĢ sözleĢmesi veya bireysel iĢ sözleĢmesi bulunmamaktadır. ĠĢyerindeki ikramiye ödenmesine iliĢkin iĢyeri uygulamasının ise 2008 yılı sonundan itibaren ekonomik kriz sebebi ile davalı iĢveren tarafından kaldırıldığı anlaĢılmaktadır. Davacı, ikramiye uygulamasının kaldırıldığı 2009 yılının baĢından iĢ sözleĢmesini feshettiği 24.09.2011 tarihine kadar çalıĢmasını sürdürmüĢ ve ikramiyenin kaldırılmasına itiraz etmemiĢtir. Bu durumda uzun süre ikramiye ödenmemesinin iĢ koĢulu haline geldiğinin kabulü gerekir.”, ALP, Mustafa, Olumsuz ĠĢyeri Uygulaması Ġle Bir Ġkramiyenin Kaldırılması -Yargıtay Hukuk Genel Kurulu ve 22. Hukuk Dairesi- Kararlarının Ġncelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 16, Özel Sayı 2014, s. 3073-3091 (Basım Yılı: 2015) Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ‟e Armağan, http://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/09/MUSTAFA- ALP.pdf, E.T.: 09.05.2019.

uygulaması olabilmesi için tüm iĢçilere belirli dönemlerde ve belirli miktarlarda ödenmiĢ olması gerekir. Ġkramiye belirli bir koĢulun gerçekleĢmesi halinde de ödenebilir ancak koĢulun gerçekleĢmiĢ olması da ikramiyeyi talep edilebilir hale getirmez.

B. Prim

Prim, iĢçinin ücretine ek olarak üstün çabasını ve gösterdiğini performansı ödüllendirmek, motivasyonunu artırmak amacıyla ödenir. ĠĢçinin tek baĢına ya da bir grup iĢçinin bir araya gelerek gösterdiği baĢarı karĢılığında prim ödenir. ĠĢveren açısından amaç iĢin kalitesini ve miktarını artırmaktır. Diğer yandan amaç iĢçinin daha verimli Ģekilde çalıĢmak için özendirilmesidir. Performansa ve üstün baĢarıya göre ödenmesi nedeniyle, ikramiyeden farklı olarak prim kiĢiye özgü bir nitelik taĢımaktadır. Bunun yanında iĢveren tarafından prim ödemesinde geçerli nedenler olmadığı sürece eĢit davranma borcu söz konusudur. Primin gününde ödenmemesi halinde iĢçi iĢ sözleĢmesini haklı olarak feshedebilir.

Prim ödemesi bireysel ya da toplu iĢ sözleĢmesi ile kararlaĢtırılabilir. ĠĢveren tarafından belirli Ģartlara bağlanan prim ödemesi, sözleĢmede belirlenen Ģartların gerçekleĢmesi durumunda ödenmelidir. Fakat Ģartların gerçekleĢmemesi durumunda iĢverenden prim ödemesi beklenemez. Prim, her ne kadar ikramiyeye benzese de, uygulamada ikramiyeden daha çok görülmektedir. Uygulamada kıdem primi, tehlike primi, Ģantiye primi gibi türleri görülmektedir. Bireysel ya da toplu iĢ sözleĢmesinde kararlaĢtırılmasa dahi düzenli olarak ödenen, iĢyeri uygulaması haline gelen primler iĢveren tarafından ödenmelidir ve bu ödemeler kıdem tazminatı hesabına esas unsur haline gelir.

SatıĢ rakamı gibi unsurlara göre belirlenen prim miktarı değiĢken olsa da kıdem tazminatı hesabında geniĢletilmiĢ ücret kavramı içinde değerlendirilir. Kıdem tazminatına hesabında ĠĢ Kanunu‟nun 32. maddesinde düzenlenen asıl ücrete ek olarak iĢçiye sağlanan para veya para ile ölçülebilen menfaatler ve buna göre devamlılık gösteren prim ödemeleri kıdem tazminatı hesabında esas alınacaktır.

Prim ücret ekidir fakat sadece primle çalıĢan iĢçinin çalıĢma Ģekli uygulamada görülen bir adlandırmadır. Aslında bu çalıĢma Ģeklinde bahsedilen ücrettir, ancak ücret değiĢkenlik göstermektedir.

C. Aracılık Ücreti

Aracılık ücreti veya komisyon iĢverene sağladığı getirinin değeri nispetinde belirli oranda ya da belirli bir sistemle ödenen ücret ekidir292. Örneğin pazarlamacı olarak çalıĢılan iĢyerinden satıĢ bedellerinin belirli bir kısmının ücret olarak ödenmesi293

veya belirli bir ücret belirlenerek çalıĢan iĢçiye yine satıĢ gelirinin bir kısmının komisyon olarak verilmesi294

halinde de aracılık (komisyon) ücreti ödemesi yapılmıĢ olacaktır.

Fakat kimi durumlarda sadece aracılık ücreti ödenmiĢ olması taraflar arasında iĢ sözleĢmesi, iĢ iliĢkisi bulunduğunu ispat etmemektedir.295

Öğretide aracılık

292 _{SÜMER, Ankara 2018, s.78; TUNÇER, s.74; KORMAZ/ ALP, s.160; ALPER/ KILKIġ, s.64;} EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.149-150; BAġBUĞ/ BODUR, s.148; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.163; KARACAN, s.70.

293 _{SÜMER, Ankara 2018, s.78-79; KORKMAZ/ ALP, s.160; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN,} s.149-150; TUNÇER, s.74-75; NARMANLIOĞLU, s.299.

294 _{“…finansal güvence uzmanı olarak çalıĢtığı, baz ücretinin asgari ücret olduğu, ayrıca yapılan} satıĢlar üzerinden bireysel hizmet akdinde belirtilen esaslar ve belli oranlarla komisyon ücreti tahakkuk ettirilip ödendiği…”, Y22HD, 09.07.2018, 34034/17375,

https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/pf/sorgula.xhtml, E.T.: 10.05.2019.

295 _{“Davacı iĢçi, davalının yanında çalıĢtığını ve iĢ sözleĢmesinin haksız feshedildiğini iddia ederek} iĢçilik alacaklarının hüküm altına alınmasını istemiĢtir. Davalı ise dava konusu dönemde davacı ile aralarında iĢ hukuku anlamında bir iliĢki bulunmadığını, davacının komisyon ile çalıĢtığını, alıĢveriĢ merkezindeki iĢyerlerini kiraya vermesi karĢılığı, kiraya verme ve kiracı bulma iĢlemlerini yürütmesi sebebi ile komisyon ücreti ödendiğini, müdür olarak baĢka bir Ģahsın çalıĢtığını savunmuĢtur. Mahkemece davacının iĢyerinde çalıĢtığı kabul edilerek dava konusu tazminat ve alacaklar hüküm altına alınmıĢ ise de, dosya kapsamındaki vergi kaydına göre davacının 02.08.2010-31.12.2010 tarihleri arasında vergi kaydı ve bağkur kaydı bulunması sebebi ile davalı ile davacı arasında bağımlılık unsurunun oluĢmadığı, Ģahit beyanları ve tüm dosya kapsamına göre taraflar arasındaki iĢ iliĢkisinin yeterli ve inandırıcı deliller ile ispatlanamadığı anlaĢılmaktadır. Bu sebeple açılan davanın reddi gerekirken kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiĢtir.”, Y22HD, 18.12.2014, 22883/36089,

ücretinin daha çok bağımsız çalıĢma hallerinde uygulanan ücret ek olduğu ifade edilmektedir.296 Kanımızca da aracılık ücreti veya komisyon ücreti bağımsız iĢlerde daha çok uygulanmaktadır. Uygulamada da en çok görülen durum bağımsız çalıĢmalarda ödenmesidir.

D. ĠĢin Sonucundan Pay Alma

ĠĢin sonucundan pay alma (kârdan alınan pay) iĢ sözleĢmesi ile iĢçiye üretim, ciro veya kârdan verilen paydır297

. ĠĢyerindeki tüm iĢçiler açısından kararlaĢtırılabileceği gibi üretim veya satıĢ gibi bazı birimler içinde iĢin sonucundan pay alma kararlaĢtırılabilir.

Öğretide iĢin sonucundan alınan payın veya kardan alınan payın asıl ücret olarak kararlaĢtırılabileceği298

görüĢünün yanında aksi görüĢle asıl ücret olamayacağı, asıl ücrete ek olarak kararlaĢtırılabileceği görüĢü de vardır299

. Kanımızca aracılık ücreti gibi iĢin sonucundan pay almada asıl ücret olarak kararlaĢtırılabilir fakat bu durumda ödenecek ücretin asgari ücretin altına düĢmesi halinde iĢveren tarafından aradaki farkın tamamlanması gerekecektir.

3. ĠĢyeri Devrinin ĠĢçinin Ücretine ve Ücret Eklerine Etkisi

SözleĢmesel iliĢkide iĢçinin borcu, iĢverenin çalıĢtığı iĢyerinde verdiği görevi, iĢi görme; iĢverenin borcu ise iĢçinin gördüğü iĢ karĢılığında ücret ödemesidir. ĠĢverenin temel ödevi ise iĢ sözleĢmesinde kararlaĢtırılan ücret ve ücret eklerinin

https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/pf/sorgula.xhtml, E.T.: 10.05.2019.

296

MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.163; NARMANLIOĞLU, s.299. 297

SÜMER, Ankara 2018, s.79; TUNÇER, s.75; KORMAZ/ ALP, s.161; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN, s.150; BAġBUĞ/ BODUR, s.148; MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.163; KARACAN, s.71.

298 _{MOLLAMAHMUTOĞLU/ ASTARLI/ BAYSAL, s.163.}

299 _{SÜMER, Ankara 2018, s.79; NARMANLIOĞLU, s.299; EYRENCĠ/ TAġKENT/ ULUCAN,} s.150; ; KORMAZ/ ALP, s.161; TUNÇER, s.75;

ödenmesidir. ĠĢçi haklı fesih hakkını kullanırken Türk Medeni Kanunu 2.maddesine300 göre dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.

Uygulamada iĢçi ve iĢveren tarafından ücretin bir kısmının elden bir kısmının banka aracılığı ile ödenmesi halinde iĢyeri devri gerçekleĢtiğinde devralan iĢveren kanuni kayıtlara göre sorumlu olacak ve iĢçi banka aracılığı ile aldığı ücretine hak