GEÇERLİLİK ve GÜVENİLİRLİK

Nicel araştırmaların vazgeçilemez ilkelerden olan geçerlilik ve güvenilirlik kavramlarının, nitel araştırmaların rakamsal değerlere dayandırılmaması sebebiyle, aynı şekilde uygulanabilmesi mümkün olmamaktadır. Bununla beraber, nitel çalışmalar değerlendirilirken “ doğru bilim” için geçerli olan temel prensiplerin değişmediği kabul edilmekle ve tekrar tanımlarının gerekliliği vurgulanmaktadır (Strauss ve Corbin, 1990).

Nitel araştırmaların, geçerlilik ve güvenilirlikleri ile ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. Örneğin Stenbacka (2001); güvenilirliğin ölçüm ile ilgili olmasını sebebiyle, nitel araştırmanın kalitesini yargılamada kullanılamayacağını iddia etmektedir. Hatta daha da ileri giderek, güvenilirliğin ölçüldüğü bir çalışmanın iyi bir araştırma olamayacağını belirtmektedir. Lincoln ve Guba (1985), güvenilirlik olmadan, geçerlilikten bahsedilemeyeceğini; dolayısıyla nitel araştırmalarda geçerliliğin mevcut olması durumunda, güvenilirliğin de sağlanabileceğini belirtmektedirler. Patton’a (2001) göre ise; güvenilirlik nitel bir araştırmada geçerliliğin sonucu olarak, araştırmacının yeteneklerinin ve becerilerinin göstergesidir. Genel olarak nitel

yaklaşımların dahil olduğu alanyazında, güvenilirlik konusundan çok geçerliliğin üzerinde durulmaktadır. Şencan’a göre (2005), nitel araştırmanın geçerlilik ve güvenilirliği, topladığı verilerle ve yaptığı çıkarımlar ile sosyal olguyu, kişi veya gurubun “gerçeklerini” açıklayabilme derecesine bağlanmaktadır. Toplanan verilere ait kayıtlar, araştırmacının yaptığı çıkarımlar ve yorumlar gerçeğe uygun ise, geçerli ve sınamalarda aynı ise güvenilir kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra, nitel araştırmalarda, aynı olgunun iki kez ölçülmesi durumunda dahi, aynı sonuca ulaşılması beklenmemektedir.

Tablo 3.1 Nicel ve Nitel Araştırma Geçerlik ve Güvenilirlik

Nicel Araştırmaların

Geleneksel Değerlendirme

Kriterleri

Nitel Araştırmalar için

Alternatif Değerlendirme

Kriterleri

İç geçerlilik İnandırıcılık

Dış geçerlilik Aktarılabilirlik

İç güvenilirlik Tutarlılık

Dış güvenilirlik Teyit edilebilirlik Kaynak: Lincoln ve Guba (1985)

Lincoln ve Guba (1985), nitel araştırmanın doğasına daha uygun olduklarını düşündükleri için, nicel araştırma değerlendirme ölçütlerine karşılık gelebilecek kriterler oluşturmuştur. Tablo 3.1’de de görüldüğü gibi; inandırıcılık, aktarılabilirlik, tutarlılık ve teyit edilebilirlik; nitel araştırmada geçerlilik ve güvenilirlik kavramlarının yerini almaktadır.

3.5.1. İnandırıcılık

İnandırıcılık; uzun süreli etkileşim, derinlik odaklı veri toplama, çeşitleme, uzman incelemesi ve katılımcı teyidi yöntemleri kullanılarak sağlanabilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2005).

Uzun süreli etkileşimi sağlayabilmek için araştırmacının katılımcılar ile belirli bir süre geçirmesi ve yeterli güven ortamının oluşmasını sağlaması gerekmektedir. Ancak

bu süre sonunda, katılımcılar üzerinde araştırmacının ilk başta sebep olduğu yabancılık etkisi azalarak, doğal, samimi ve açık bir ortam yaratılabilmektedir. Alanyazında, bu süre ile ilgili standart bir zaman tanımlanmamasına rağmen; katılımcıların kendilerini, araştırılan olgu ile ilgili, rahat ve samimi ifade edebilmeleri için moderatörün gerekli koşulları sağlaması gerekmektedir.

Uzman incelemesi, araştırılan olgu ve nitel araştırma ile ilgili bilgiye sahip uzman kişiler tarafından yapılan “inandırıcılık” yöntemlerinden sayılmaktadır. Bu amaçla, her iki konuda da uzmanlaşmış olan bir öğretim üyesi tarafından, araştırmacının yaklaşımının geçerliliği değerlendirilmiş ve geri bildirimde bulunulmuştur. Bu eleştiriler doğrultusunda; araştırma deseni, veri toplama, analiz, sonuçlara ulaşma ve yorum aşamalarında, çalışmanın geçerlilik ve tutarlılığı değerlendirilmiştir.

İnandırıcılığın öğelerinden biri de, uygun kayıtların referans olarak gösterilmesidir. Bu amaçla, toplam on bir odak gurup görüşmesi dijital bir ses kayıt cihazı vasıtasıyla kaydedilmiştir.

3.5.2. Aktarılabilirlik

Aktarabilirlik (Erlandson v.d., 1993), nicel araştırmadaki “genellemenin” karşılığı olarak görülmektedir (Lincoln ve Guba, 1985). Aktif seyahatlerde müşteri bağlılığı olgusunun kendine özgü özellikleri düşünüldüğünde, başka seyahat sınıflandırmalarına doğrudan genellenmesi beklenmemektedir. Buna rağmen, bu çalışma konusu olan aktif seyahat müşterileri bağlılığı ile ilgili yapılacak bundan sonraki çalışmalar için aktarılabilir sonuçlara ulaşılmıştır. Bu araştırmadan faydalanacak olan kişiler tarafından, benzer ortamlara ve süreçlere ilişkin bir anlayış oluşturularak, yaptıkları uygulamalara daha deneyimli ve bilinçli yaklaşmaları sağlanabilirse, bu çalışmanın aktarılabilirlik özelliğine sahip olduğu doğrulanmış olacaktır. Aktarılabilirlik, ayrıntılı betimleme, ve amaçlı örnekleme yöntemleri ile sağlanabilmektedir. Ham veriden ulaşılan kavram, temalar ve araştırma olgusunun okuyucuya yorum katmadan, mümkün olduğu kadar nesnel aktarılması beklenmektedir. Sunulan araştırma sonuçları, okuyucunun zihninde canlandırılabilir, kolaylıkla izlenebilir ve kendi sonuçlarına ulaşma ve yorumlamaya izin verirse, ayrıntılı betimleme amacına ulaşmış olacaktır.

Amaçlı örnekleme yöntemine baktığımızda ise, araştırmanın konusu olan aktif seyahat müşteri bağlılığının anlaşılması için, bu tür seyahatleri sıklıkla yapan katılımcıların seçilmesi ile sağlanmıştır.

3.5.3. Tutarlılık

Tutarlılık, nicel araştırmadaki güvenilirlik kavramının yerini almaktadır (Lincoln ve Guba, 1985). Olay ve olguların, ortama ve zamana bağlı olarak geliştikleri düşünüldüğünde, tekrar edilebilmeleri mümkün görülmemektedir. Bu sebeple nitel araştırmada, tutarlılık incelemesi yapılarak olay ve olguların değişkenliğinin araştırmaya tutarlı bir biçimde yansıtılması beklenmektedir. Bunun yanı sıra, başka araştırmacıların verilerin toplanma, kodlanma, kavramsallaştırma ve sonuçların çıkarılma süreçlerindeki tutarlılığı incelenmesi istenmiştir.

3.5.4. Teyit Edilebilirlik

Teyit edilebilirlik, araştırmacının öznel yargılarının, araştırma sonuçlarını etkilemediği ve “nesnelliğini” koruyabildiği durumu temsil etmektedir. Nitel araştırmacıdan beklenen, aynı veri setini inceleyen başka bir araştırmacının, araştırılan olgu ile ilgili benzer açıklamalar sunabilmesidir (Erlandson v.d., 1993). Bu amaçla, başka uzman araştırmacıların okuduğu veri setinden yola çıkarak, aktif seyahat müşteri bağlılığı olgusunu açıklaması beklenmiştir. Çalışmaya katılan diğer araştırmacılara bazı gurup görüşmelerinin metinleri sunulmuştur. İncelemeyi yapmadan önce, diğer araştırmacılara “sizce odak gurup görüşmesi katılımcıları seyahatlerinde neye önem vermektedirler” sorusunun cevabını bulmak amacıyla analiz yaptıkları belirtilmiştir. Bu bağlamda, beş ayrı araştırmacı çalışmaya katkıda bulunmuşlardır. Araştırmacıların benzer sonuçlara ulaşması, bulguların teyit edilebilir olduğunu göstermektedir.

IV. BÖLÜM; BULGULAR