Gasp, Eşkiyalık ve Darb Davaları

Sözlükte bir kimsenin üstüne gelmek, bir şeyi zorla almak mânâsına gelen gasp kelimesi, hukuki anlamda Ebu Yusûf ve Ebu Hanefiye göre, bir malı sahibinden veya yetkili kimsenin izni olmadan açıkça ve zorla alarak maliki zilyedliğini gidermek ve yerine haksız yere ziyedlik kurmaktır.467

Gasbın hukuki bir zemin oluşturması konusunda İslâm hukukçuları - hatta Hanefi hukukçularının- kendi aralarında tartışmaları mevcuttur. Bir şeyin gasp olabilmesi için herhangi birisinin malına kendi malı gibi el koyarak tasarruf etmek(yed-i muhikka) ve gasp edilen şeyin ispatıdır(ısbât-ı yed-i muptıla). Bu iki fiil bir arada tahakkuk ederse bu fiil ittifakla gasbın gerçekleştiği mânâsına gelmektedir. “İmamı Âzam ve Ebu Yusuf gasp için bu iki rüknün bulunmasını şart koşar. İmam Muhammed'e göre, yalnız yed'i muhikkanın izalesiyle gasp tahakkuk eder. Öbür üç mezhebe göre, gasp da yalnız yed'i muptileyi ısbat kâfidir. Mecelle tatbikatı birinci rey üzerine gitmiştir.”468

Gasp ta'zir suçları arasında yer almaktadır. Suçun uygulanış biçimini devlet yöneticiler ve hâkim karar veridi. Gasp edilen malın misli ile gasp edilen kişiye iadesi gerekmektedir. İslam hukukçuları malın durumuna göre, gasp edilen mala ilişkin yorumlar getirmişlerdir. Eğer malda herhangi bir değişiklik söz konusu değil ise mal aynı şekilde sahibine iade edilir. Mal sahibi mal yerine başka bir mal yahut değerli bir eşya(para gibi) talep edemezdi. Ancak malın maiyeti değişmiş ise (gasp edilen buğdayın un yapılması gibi) bu durumda tazmin söz konusu olurdu. Bir mal fazla değişikliğe uğramamışsa(gasp edilen bir mobilyanın başka bir renge boyanması gibi) malın sahibi dilerse malı o şekilde alabilir, dilerse de malın değerinin tazmin edilmesini isteyebilirdi.469

Bozulus Mukataası Ciyan Türkmânından, Larende Kazası'na tabi Dikili Köyü'nden Cennet Hatun, Karaaman vâlisi mübaşeretiyle 8 ay önce köye gelen el-Hâc Osman bin Veli'nin yüz kuruş kıymetli devesini fuzûlî aldığını söyledi ancak mahkemede kanıt

466 _{KŞS. 56 / 160-3.}

467_{Mehmet Âkif Aydın, “Gasp”, DİA, C.13, İstanbul 1996, s. 387.}

468_{Sabri Şakir Ansay, Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, 2. Baskı, Ankara 1953, s. 190.} 469_{Aydın, “Gasp” s.389-390.}

66

sunamadı. Osman, devenin Cennete ait olmadığını söylemesiyle, Cennet men edildi.470

Başka bir davada Aklan Mahallesi'den Hasan bin Mustafa Karaman Vâlisi mübaşeretiyle, İbrahim bin Musa'nın 20 gün önce Ayşe bin Musa istemlide yataken İbrahim'in sokak kapısını açarak avluda bağlı olan merkebi aldığını ve Ayşe'nin çok korkması sonrası olaydan 18 gün sonra çocuğunu düşüğrdüğünü söyledi. Mahkeme gerekli incelemleri yaptıktan sonra İbrahime tazir cezası verdi.471

_{Başka bir dava Mehmed bin Ebubekir, Seyyîd Mehmed bin Ömer ve Üveys bin Hâcı}

Ali Karguz Çavuş zevcesi Havva ve oğlu Seyyîd Ömer'in hukuksuz zulmen 650 guruşlarını aldıklarını söyledi mahkemeden tahsili tanzim edilmesi yönünde karar çıktı.472

Diğer bir konu ise yağmalama suçuna ait Eşkiyalık kayıtlarıdır Eşkiylar toplumun düzenin bozduğu gibi yaptıkları yağmalarla halka büyük maddi sıkıntılar çıkarabiliyordu. Yağmalama ve eşkiyalık faliyetlerinin cezai yükümlüğüne İslam Hukuku'nda Kur‘an-ı Kerim'deki Mâide Suresi'nin otuzüçüncü ve otuzdördüncü ayetine göre açıklanmıştır.473 _{Konya'da İncelediğimiz dönemde Eşkiyalık faaliyeti mevcuttur. Bu eşiyaların en}

ünlülerinden birisi Bekçi Halil Bölükbaşı'dır. Nitekim bekçinin adamlarından bir olan Abdulkerim bin Ali hırsızlık sonrası yakalanarak. Mahallelininde daha önceki hadiseleri anlatması üzere astırılmıştır.474

Yine başka bir kayıtta Hasan Bey ibn el-Hâc Süleyman'ın eşkiya tarafından kuruşun dolu tüfenkle sol böğründen vurularak öldüğü bilinmektedir.475 _{Bunların dışında merkezden}

gönderilen bir fermânda, ,Humbaracı Ahmeddenile eşkiyanın ve adamlarının yakalanması istenilmiştir.476_{Başka bir fermâda eşikiyaların ve haramzâdelerin üzerine gidilmesi}

yönündendir.477

_{Darp davasına konu olan davaları incelediğimizde, Bu davalarda genelde darp konu}

olan alet ve adevatın isimleri verilmektedir. Darba uğrayanların büyük bir bölümü dişlerinin ihraç olduğundan yakınarak mahkemeye başvurmuştur. Bu dönemde Tüfenk ve bıçağın darp davalarında karşımıza çıktığını görmekteyiz. Cezai yaptırım olarak, bir davadan anladığımız üzere habs cezası uygulanmaktadır diğer bir ceaziyi uygulamada da darp edenin, darba

470_{KŞS. 56 / 37-3.}

471_{KŞS. 56 / 69-2.} 472_{KŞS. 56 / 91-3.}

473_{Allah'a ve Resûlüne savaş açanların ve yeryüzünde bozgunculuk çıkarmaya çalışanların cezası; ancak}

öldürülmeleri yahut asılmaları veya ellerinin ve ayaklarının çaprazlama kesilmesi yahut o yerden sürülmeleridir. Bu cezalar onlar için dünyadaki bir rezilliktir. Ahirette de onlara büyük bir azap vardır. Ancak onları ele geçirmenizden önce tövbe edenler bunun dışındadırlar. Artık Allah'ın çok bağışlayıcı, çok merhamet edici olduğunu bilin. Mâide 5/33-34

474_{KŞS 56 / 196-2.} 475_{KŞS. 56 / 2 5-2.} 476_{KŞS. 56 / 257-1.} 477_{KŞS. 56 / 269-1.}

67

uğrayana diyet ödemesidir. Bunun dışında kayıtlarda kanıtlanamayan darp iddiaları mevuttur. Bunlardan birkaç tane örnek gösterecek olrusak Civar Mahallesi'den Havva bint Hâcı Abdullah 6 ay önce Hamza bin Mustafa ile bir konuda anlaşamadıklarını, Hamza'nın kendini kürekle darp ederek sol taraftan bir alt dişini ihraç ettiğini söyledi. Ancak kanıtlayamadı. Hamza'nın yemin etmesi üzere dava düştü.478

Poladlar Mahallesi'ndeki bir kayıtta 6 yıl önce Ayşe ile Molla Mustafa arasında geçen bir anlaşmazlık sonrası Mustafa Ayşeyi darp etti. Ayşe'nin sakatlanması üzerine, Konya mütesellimi İsmail, Mustafa'yı habs etti. Mustafa daha sonra 200 kuruş ödemesi sonucu serbest bırakıldı.479 _{Başka bir davada da, Dedemoğlu Mahallesi'nden Molla Osman ve}

Mehmed bir birlerini darp ederek mahkemeye başvurduklar. Mahkeme ikisinede tazir cezası verince davalarından vazgeçtiler.480