Gürcistan’ın ekonomik göstergelerine, Türkiye ile olan ve sürekli gelişmekte olan olumlu ilişkilerine ve ayrıca işgücü piyasasının özelliklerine de değinmek gerekmektedir.
2.4.1. Gürcistan’ın Ekonomik Göstergeleri ve Türkiye ile İlişkileri
SSCB’nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanan Gürcistan, yeni şartlar altında politik ve ekonomik alandaki dönüşümünü sağlamada başarılı olamamıştır. Diğer Doğu Bloku ülkelerinde olduğu gibi Gürcistan’da da sosyalist sistemin dağılması ekonomide önemli kaosların sebebi olmuş, geniş kitleleri yoksullukla tanıştırmıştı (Ulukan ve Ulukan, 2011a). Eski Sovyet Cumhuriyetleri ve onların kuruluşları ile ekonomik bağlantıların aniden kesilmesi ve endüstrinin hızlı şekilde yapısızlaşması gibi dramatik ve çalkantılı olaylar; eski Sovyet pazarlarına erişimin kesilmesi, hiperenflasyon, iki bölgedeki (Güney Osetya ve Abhazya) etnik-politik çatışmalar da dahil olmak üzere ülke içinde sivil ve siyasi karışıklıkların eşlik ettiği karmaşa neticesinde Sovyet Rublesi bölgesinden aniden ayrılınması ülke bağımsızlığından hemen sonra trajik çöküşe neden olmuştur. Öyle ki Post-sosyalist ülkelerle karşılaştırıldığında Gürcistan, ekonominin en dramatik ve yoğun gerilemesine maruz kalmıştır. Örneğin kişi başına düşen GSYİH’si 1994’te 500 dolara kadar gerilemişken bu hasıla SSCB’nin dağılmasından önceki duruma göre yaklaşık 6000 dolar daha düşüktür. Bu hasılası ile Gürcistan, SSCB yıkılmadan önceki SSCB Cumhuriyetleri arasındaki en yüksek hasılaya sahipti. Sayılan sosyo-ekonomik koşullar, demografik yapıda da önemli etkiler bırakmıştır. Nüfus ve doğumların sayısı önemli düzeyde azalmış, ölüm oranları yükselmiş, yaşlanan nüfusun yoğunluğu artmış; ülkeden göç, ciddi boyutlara ulaşmış ve 2004’e kadar kronik şekilde devam etmiştir (Salukvadze ve Meladze, 2014: 150-152).131 Aynı zamanda sınırlı istihdam olanakları ise Gürcistan
130 TÜİK, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/ üzerinden elde edilmiştir (Erişim: 04.01.2017). Kemalpaşa
ilçesine bağlanan 13 köy de toplam ilçe nüfusuna dahil edildiğinde toplam nüfus sırasıyla 8.385 ve 8.743’tür.
131 Uluslararası Gürcü işgücü arzının yoğun olmasının olumlu ve olumsuz yanları bulunmaktadır.
Badurashvili’nin (2012c: 5) tespitine göre öncelikle bu arzın fazlalığı, Gürcistan işgücü piyasasındaki gerginliği hafifletmektedir. Aynı zamanda yabancı ülkeye giden işçi, uluslararası işbölümünde kendine bir alan bulmakta ve geri döndüğü varsayımıyla yeni bir işgücü kültürünün geliştirilmesine katkı
işgücü piyasasının işlevini yerine getirememesinde temel etken olmuştur (UGÖ, 2003: 15).
Gürcistan’ın kuruluşundan bu yana geçen süreçte Gürcistan ile Türkiye siyasi, ekonomik ve sosyal alanda her zaman olumlu ilişkiler içerisinde bulunmuştur. Ekonomik bağlar, SSCB’nin yıkılmasına kadar uzanarak dönemin siyasi temsilcisi Turgut Özal döneminde başlamış; onun ardından Süleyman Demirel’le devam etmiştir. En nihayetinde iktidara gelen Adalet ve Kalkınma Partisi (2002) ve Gül Devrimi (2003) neticesinde Gürcistan’da iktidarın el değiştirmesiyle de bu olumlu gelişmeler devam etmiştir. Türkiye’nin Gürcistan’daki ticaret ve (telekomünikasyon, inşaat, enerji, havacılık, tarım, tekstil gibi alanlarda) yatırım payı özellikle 2000’lerin ikinci yarısından itibaren oldukça artmıştır. Bu yatırım artışlarının altında nüfusun serbest dolaşımına ve serbest ticaretine destek verilmesi yatmaktadır (Chkhikvadze, 2011: 2-6).
Gürcistan’ın kuruluşunun hemen ardından 1992’de imzalanan protokol ile karşılıklı olarak konsolosluklar açılmıştır. İleri düzeydeki siyasi ilişkiler dolayısıyla Türkiye, Güney Osetya ve Abhazya’yı tanımamakta; Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne destek olmaktadır. Türkiye 2007’den beri Gürcistan’ın en büyük ticaret ortağı iken Gürcistan’a yatırım yapan ülkeler arasında Türkiye’nin önemli bir yeri bulunmaktadır.132 2016’da Gürcistan’a yönelen doğrudan sermaye yatırımında133 Azerbaycan’ın ardından Türkiye gelmektedir. Gürcistan’ın ithalat verilerinde de Türkiye önemli farkla birinci sırada yer almaktadır. Gürcistan Ulusal Bankası’nın 2014- 2015 dönemini kapsayan raporunda (NBG, 2016: 28 ve 26) Türkiye’nin açık ara farkla en büyük ithalatçısı; ihracatta da ilk üç ülke içerisinde olduğu görülmektedir.
sağlamaktadır. Olumsuz açıdan bakıldığında ise işgücü arzının fazla olması, ulusal nüfusun azalmasına yol açmaktadır. Öte yandan işgücü potansiyelinin ve mesleki işgücü becerilerinin de azalmasına neden olmaktadır. Son olarak düzensiz göçmenliğin yoğun olduğu düşünüldüğünde bu işçilerin yüksek ayrımcılığa maruz kalması kaçınılmaz olmaktadır (USAID ve IOM, 2011: 9-10).
132 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-gurcistan-siyasi-iliskileri.tr.mfa, (Erişim:
22.01.2018).
133 Gürcistan Ulusal İstatistik Ofisi, http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2231&lang=eng
Tablo 8. Türkiye ve Gürcistan’ın Ekonomik Göstergeleri (1990-2016)
Türkiye Gürcistan
Yıllar 1990 2000 2010 2016 1990 2000 2010 2016
Nüfus Toplamı (milyon) 53.92 63.24 72.33 79.51 4.80 4.42 3.93 3.72
Nüfus Artış Oranı (%) 1,7 1.5 1.4 1.6 0.0 -0.8 -1.3 0.1
Ulusal Yoksulluk Oranı
(Nüfus İçerisindeki %) …
30.3 3.7 1.6 … 32.6 36.1 21.3
Yoksulluk Oranı (2011 Satın Alma Gücü Paritesine Göre Günlük 1,90$ Sınırı; Nüfus
İçerisindeki %)
1.6 1.7 0.8 0.3 … 21.0 19.6 8.3
GSMH, Atlas Metodu (cari $) (milyar)
124.38 271.63 754.13 892.97 3.67 3.30 11.78 14.26
Kişi Başına Düşen GSMH, Atlas Metodu (cari $)
2,310 4,300 10,430 11,230 750 750 3,000 3,830
En Düşük Gelire Sahip %20'nin Gelirden Aldığı Pay
5.9 5.8 5.9 5.8 … 5.4 5.0 6.1
GSYİH (cari $) (milyar) 150.68 272.98 771.88 863.71 7.75 3.06 11.64 14.38
GSYİH Artışı (yıllık %) 9.3 6.6 8.5 3.2 -14.8 1.8 6.2 2.8
Enflasyon, GSYİH Deflatörü (yıllık %) 58.2 49.3 7.0 8.1 22.2 4.7 8.5 4.2
Tarımın GSYİH İçerisindeki Payı (%) 18 11 10 7 32 22 8 9
Sanayinin GSYİH İçerisindeki Payı (%) 32 30 28 32 33 22 22 25
Hizmetler vd. GSYİH İçerisindeki Payı (%) 50 59 62 61 35 56 69 66
Kişisel Havaleler, Alınan (cari $) (milyon) 3,246 4,560 1,819 1,186 … 206 1,184 1,521
Kaynak: World Bank, Country Profile134
Türkiye’nin sürekli nüfus artışının aksine Gürcistan’ın nüfus azalışına yönelik bir trende sahip olduğu görülmektedir (Tablo 8). Yine iki ülke arasındaki yoksulluk verileri Gürcistan’ı anlamlandırabilmek açısından önem arz etmektedir. 2016’da Türkiye’deki ulusal yoksulluk oranı %1,6 iken bu oran komşu ülke Gürcistan’da %21,6’dır. 2000’deki veriler özellikle iki ülkenin birbirine yakın olduğunu göstermekte; ancak Gürcistan’ın yoksulluğu gidermede daha az başarılı olduğu söylenebilir. Benzer şekilde 2016’da kişi başına düşen GSMH’de Gürcistan, Türkiye’nin yaklaşık üçte biri kadarlık bir miktara sahiptir. Bununla birlikte aynı yılda Gürcistan’ın enflasyon verilerinin de Türkiye’nin yarısı kadar olduğu görülmektedir. Gürcistan’ın resmi istatistiklerine135 göre ise işsizlik oranı 2016 yılında %11,8 iken aylık ortalama nominal kazanç136 940 Lari olup Gini katsayısı137 iki ülkede 0,39 olarak eşittir. Gürcistan’ın hizmet ve tarım sektörlerinin GSYİH içerisindeki payı Türkiye’ninkinden yüksek iken Türkiye’de de sanayi sektörünün payı yüksektir.
134 Veriler ülke bazında edinilip karşılaştırmaya konu edebilmek açısından bir tabloda birleştirilmiştir.
Dünya Bankası,
http://databank.worldbank.org/data/Views/Reports/ReportWidgetCustom.aspx?Report_Name=CountryPr ofile&Id=b450fd57&tbar=y&dd=y&inf=n&zm=n (Erişim: 24.12.2017).
135 Gürcistan İstatistik Ofisi, http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=146&lang=eng
(Erişim: 04.03.2018).
136 Gürcistan İstatistik Ofisi, http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=149&lang=eng
(Erişim: 04.03.2018).
137 Gürcistan verisi için Gürcistan İstatistik Ofisi,
http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=188&lang=eng ;
Gürcistan’ın GSMH’sinde kişisel havalelerin önemli bir payı bulunmaktadır. 2016 verisiyle 1.521 milyon $ olan bu tutar, aynı yılda Türkiye’ye yönelen para havalesini aşmıştır (Tablo 8). Dünya Bankası’nın (2016) Göç ve Havaleler (Migration and Remittances) adlı raporunda 2014 verileriyle GSMH içerisindeki yabancı devletlerden gelen havalelerin payının en yüksek olduğu ülkeler arasında Gürcistan, 21. sırada yer almakta ve bu oran %12 olarak belirtilmektedir. Bu sıralama Avrupa ve Merkez Asya içerisinde yapıldığında ise Gürcistan; Tacikistan (%41,7), Kırgızistan (%30,3), Moldova (%26,2), Ermenistan (%17,9) ve Kosova’nın (16,1) ardından 6. sırada bulunmaktadır. Gürcistan Ulusal Bankası’nın verilerine138 göre de 2016 yılında Gürcistan’a transfer edilen paraların menşe ülkelerinde Türkiye; 87.067,00 (bin) $ ile Rusya Federasyonu, ABD, Yunanistan ve İtalya’nın ardından 5. sırada gelmektedir.
2013 yılının saha verilerine dayanarak hazırlanan bir raporda Almanya (Berlin), Yunanistan (Atina) ve Türkiye’de (İstanbul) Gürcistan’dan giden göçmenler ve bu hedef ülkelerdeki Gürcü diasporası hakkında veriler toplanmış; Gürcistan’a düzenli olarak para havalesi gerçekleştirme oranı en yüksek oranla Türkiye’deki (%67) göçmenler çıkmıştır. Düzensiz havalelerde Türkiye’nin oranı %25’te kalırken; Almanya ve Yunanistan verileri sırasıyla %42 ve %38’dir. Öte yandan Türkiye ve Almanya’daki göçmenler para göndermede çoğunlukla arkadaş ve aile fertlerini tercih ederken Yunanistan’daki göçmenler banka kanalını tercih etmektedir (UGPGM, 2014: 38-39). Araştırmanın Türkiye’deki katılımcılarının %43’ü yılda 100-500 Euro; %38’i ise 1000 Euro’dan fazla parayı ülkelerine göndermekte iken bu katılımcıların %58’i ayda 500 Euro’nun altında kazanmaktadır (UGPGM, 2014: 93).
2.4.2. Gürcistan İşgücü Piyasasının Özellikleri
Gürcistan’dan Türkiye’ye yönelen emeğin coğrafi hareketliliğinde gerek göç veren ülke olan Gürcistan’ın gerekse göç alan ülke olan Türkiye’nin ekonomik faktörleri ciddi anlamda etkili olmaktadır. Bununla birlikte işgücü göçünü, yalnızca göç veren ve göç alan ülkenin ekonomik faktörleriyle açıklamak yeterli değildir. Göçmenin hali hazırda bulunduğu işgücü piyasasındaki konumu ve bu piyasanın özellikleri de göçün önemli unsurlarındandır. Bu açıdan düşünüldüğünde Gürcistan işgücü
138 Gürcistan Merkez Bankası, https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=340&newsid=3211&lng=eng
(Erişim: 04.03.2018). Veriler 2016 yılı aylık para transferlerinin toplanmasıyla elde edilmiştir. İstatistiksel veriler, Gürcistan-Türkiye arasındaki sınır geçirgenliğinin kolay olması ve coğrafi yakınlık dolayısıyla para havalelerinin bireylerin giriş-çıkış yaparak bireysel olarak da gerçekleştirdikleri yadsınmamalıdır. Türkiye’de elde edilen kazancın önemli bölümü yine sınır geçilerek arkada bırakılan ailelere teslim edilebilmektedir.
piyasasının özellikleri de yaşanan uluslararası göçün sebep ve sonuçlarını da doğrudan etkileyecektir. Zira göçün öznesi konumundaki işgücünün karakteristiğini anlamak, göç etme kararı almaya ilişkin eğilimleri de anlamaya yardımcı olacaktır.
Gürcistan genelini kapsayan bir araştırmada (USAID ve IOM, 2010: 5) Gürcü işgücü piyasası kimi özellikleriyle karakterize edilmiştir: Öncelikle işgücü piyasasında düşük istihdam ve yüksek işsizlik (spesifik olarak uzun süreli işsizliğin; genç ve eğitimli işsizlerin yüksek oranları) söz konusudur. Gürcistan’da birincil işgücü piyasasının aksine ikincil işgücü piyasası hakim konumdadır. Yine düşük ücretler, yetersiz hukuki düzenlemeler, işgücü arz ve talebi arasındaki keskin dengesizlik, yetersiz esneklik gibi özellikleri Gürcü işgücü piyasasının temel özelliklerini oluşturmaktadır. Benzer şekilde Dünya Bankası’nın raporunda (DB, 2013: 1) Gürcü işgücü piyasasının temel olarak üç sorununun bulunduğu belirtilmektedir. Bu sorunlar; işgücü kaynağının yetersiz kullanımı,139 ücret eşitsizliği ve beceri ile işin gereksinimlerinin uyuşmamasıdır. İşsizliğin yüksek oranlarda olmasıyla birlikte düşük verimliliğe sahip işgücü, bu özellikleriyle ülkedeki yoksulluğun da temel sonuçlarına katlanmak zorunda kalmaktadır. Yoksullar arasında ise işsizlerden sonra en büyük kesimi düşük ücretli kesim oluşturmaktadır.
Son 10 yıldaki göreli ekonomik toparlanmaya rağmen Gürcü işgücü, bir dizi yapısal sorunla yüz yüzedir. Bunların başında ekonomik toparlanmanın istihdam artışı yaratmaması; kendi hesabına çalışmanın -özellikle de kırsal alanlardaki geçimlik tarım sektöründe- piyasada çok yoğun bulunması ve kentsel alanda işsizlik oranlarının çok yüksek olmasıdır (AEV, 2017: 7). Bununla birlikte işveren ve işgücü arasındaki çıkar çatışmasında önemli olan kimi hususlar daha işe alma aşamasında yaşanmaktadır. Gürcistan Çalışma, Sağlık ve Sosyal İşler Bakanlığı, ilk kez hazırlanan Gürcü işgücü piyasasının taleplerini içeren kapsamlı raporunda şirketlerin işgücünün becerileri ile işin gereksinimlerinin uyuşmaması, yetersiz iş başvuruları ve yüksek ücret talepleri; işe almadaki en temel engeller olarak belirtmektedir (Ministry of Labour, Health and Social Affairs of Georgia, 2015: 16).
Tablo 9. Yıllara Göre Gürcistan İşgücü Piyasasının Göstergeleri (2012-2017) YILLAR
2012 2013 2014 2015 2016 2017 Aktif Nüfus (işgücü),
Bin kişi 2004,5 1978,6 1984,6 2018,0 1996,2 1983,1 İstihdam Edilen Sayısı,
Bin kişi 1659,4 1643,4 1694,4 1733,8 1717,3 1706,6 İşsiz Sayısı, Bin kişi 345,1 335,2 290,2 284,2 278,9 276,4
İşsizlik Oranı (İO) (%) 17,2 16,9 14,6 14,1 14,0 13,9
Kırsal Alandaki İO (%) 7,2 6,7 5,7 4,9 5,2 5,1
Kentsel Alandaki İO (%) 26,8 26,8 23,4 22,7 22,3 22,8
Kadın İO (%) 16,1 14,6 12,3 12,4 10,9 12,7
Erkek İO (%) 18,2 19,0 16,6 15,6 16,6 15,0
İstihdam Oranı (İSO) (%) 54,3 54,1 55,9 57,4 57,1 56,7
Kırsal Alandaki İSO (%) 68,6 69,0 70,8 71,8 71,5 72,3
Kentsel Alandaki İSO (%) 43,4 42,7 44,5 46,6 46,3 44,8
Kadın İSO (%) 46,9 47,3 49,0 50,7 50,6 50,8
Erkek İSO (%) 63,3 62,1 63,9 65,2 64,5 63,4
Kadın Ekonomik Aktiflik Oranı (%)
55,9 55,4 55,9 57,9 56,7 58,2
Erkek Ekonomik Aktiflik
Oranı (%) 77,3 76,6 76,6 77,2 77,4 74,6
İstihdam Edilenlerin Ekonomik Faaliyetlere Göre Dağılımı (nace. rev. 1.1.) İçerisinde En Yoğun
Gruplar,140 Bin kişi
- - - - -
Tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık: 736,5 Toptan ve perakende ticaret, motorlu taşıtlar ve
kişisel eşya ve ev eşyalarının onarımı: 174,1
Eğitim: 151,5 Sanayi: 137,5
İstihdam Edilenlerin Mesleklere Göre Dağılımı
(ISCO88),141 Bin kişi
- - - - -
Tarım ve balıkçılık: 715,0 Profesyoneller: 209,6 El işiyle ilgili işler yapan,
tesis-makine operatörleri ve montajcıları: 195,9
Kaynak: Gürcistan Ulusal İstatistik Ofisi tablolarından yararlanılarak oluşturulmuştur,
http://www.geostat.ge/index.php?action=0&lang=eng (Erişim: 06.07.2018).
Gürcistan Ulusal İstatistik Ofisi’nin son 6 yıldaki verileri incelendiğinde Gürcistan’daki aktif nüfusun ve istihdam edilen nüfusun yıllar itibariyle dalgalandığı görülmektedir (Tablo 9). Bununla birlikte işsizlik oranları sürekli bir azalış trendi gösterse de halen yüksek düzeyde seyretmektedir. İşsizlik oranları cinsiyet ve kır-kent
140 İstihdam edilenler içerisinde yüz bin kişiden düşük olan ekonomik faaliyetler tabloya eklenmemiştir.
2017 öncesine dair bir veri bulunmamaktadır.
141 İstihdam edilenler içerisinde ilk üçe giren meslek grupları tabloya eklenmiştir. 2017 öncesine dair bir
özelinde oldukça farklılık göstermektedir.142 Kadınlar işgücü piyasasına çok daha düşük oranlarla katılmaktaysa da işsizlik oranları her dönemde erkek işsizlik oranının altındadır. Buradan çıkarılması gereken sonuç, işgücü piyasasına dahil olan kadın işgücü oranı düşük olsa da kadınlar daha yüksek oranlarda iş bulmaktadırlar. Öte yandan kentsel alandaki işsizlik oranı, kırsal alandaki işsizlik oranının neredeyse 4 katıdır. Yine bu çalışma açısından en önemli hususlardan bir diğeri istihdam edilenlerin ekonomik faaliyet ve mesleklere göre dağılımıdır. Buna göre 2017 yılında istihdam edilen 1.706.600 kişinin 736.500’ü, yani %43,16’sı, “tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık” ekonomik faaliyetinde istihdam edilmektedir.143 Yani istihdam edilenlerin neredeyse yarısı tarım, vb. faaliyetlerde çalışmaktadır. Mesleklere göre dağılımlara bakıldığında da tarım ve balıkçılıkta istihdam edilen sayısının 715.000 kişi olduğu ve bunun da istihdam edilenlerin %41,90’ına denk gelmesi dikkat çekici bir veridir (Tablo 9). Dolayısıyla Gürcistan’dan göç etmeye neden olan unsurların başında ülkenin ekonomik sorunları gelse de Gürcü işgücünün yapısı da göçü kolaylaştıracak bir unsur olarak düşünülmelidir. Gürcü işçilerin kendi ülkelerinde de yüksek oranlarda tarımsal faaliyetlerde bulunmaları,144 Türkiye’de de mevsimlik tarım işinde çalışmalarına etkide bulunmaktadır. Erkek işgücünün işsizlik oranının yüksek olması ve işgücünün tarım sektöründe istihdam edilmesi birlikte düşünüldüğünde bu göstergelerin mevsimlik tarım göçünde birer etken olabileceği yadsınmamalıdır.
Araştırmanın konusu özelinde değinilmesi gereken bir diğer husus çocuk işçiliktir. Mevsimlik işlerde gezici tarım işçilerinin aileleriyle birlikte hareket ettikleri ve çalışma çağında olmayan çocuklarının da, özellikle ücretsiz aile işçisi olarak, işgücü piyasasına dahil olduğu bilinmektedir. Benzer şekilde bu dezavantajlı gruba dair hazırlanan bir rapora (UÇÖ ve Gürcistan Ulusal İstatistik Ofisi, 2016) göre 2015 yılında Gürcistan’da 5-17 yaş arasındaki çocuk işçi sayısı 33,7 bindir.145 Bu da toplam çocukların %5,8’ine denk gelmektedir. Çocuk işçiler, diğer çocuklara nispeten düşük
142 Bununla birlikte coğrafi bölgeler arasında da ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin 2017 yılında
Kakheti, Guria ve Samtskhe-Javakheti bölgeleri sırasıyla %3,7; %2,7 ve %5,9 en düşük işsizlik oranlarına sahip bölgeler iken başkent Tiflis en yüksek işsizlik oranına (%24,7) sahip bölgedir. Batum’un içerisinde bulunduğu Adjara A/R bölgesi ise %10,9 işsizlik oranıyla Gürcistan’ın genel işsizlik oranının (%13,9) altında yer almaktadır.
143 Gürcistan Ulusal İstatistik Ofisi’nin (2016: 18) kentleşme istatistiklerine göre 1979’da kentte yaşayan
nüfus oranının %51 olduğu ve bu oranın 2016 yılı geldiğinde %57,2’ye yavaş yavaş yükseldiği görülmektedir. Bu bağlamda aradan geçen 35 yılı aşkın sürede Gürcistan kırsal alanda bir dönüşüm gerçekleştirememiş, kır nüfusu görece yoğunluğunu devam ettirmektedir.
144 Buna rağmen ekonomik sektörlerin GSYİH içerisindeki payına bakıldığında tarım sektörü en düşük
orana sahiptir (Bkz. Tablo 8). Yani istihdamın çoğu tarım sektöründe gerçekleşse de bu sektörün elde ettiği kazanç çok düşüktür.
eğitim düzeyine sahip iken çocuk işçiliğin temel gerekçeleri yoksulluk ve düşük gelirdir. Ülke genelini kapsayan bu rapora göre 10-17 yaş arasında çalışan her çocuk işçinin yaklaşık onda sekizi -özellikle aile çiftliklerine/şirketlerine146 yardım etmek üzere- tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Öte yandan diğer bir önemli husus, yaş yükseldikçe çocukların istihdam edildikleri piyasanın artık tarımdan koparak sanayiye doğru kaymasıdır. Çocuklar, yaşlarının ilerlemesiyle alternatif piyasalar yaratmak amacıyla yeni beceriler geliştirmektedir. Rapora göre 10-17 yaş aralığındaki çocuk işçilerin haftalık ortalama çalışma saatleri 11,8 saat iken kentsel alanlarda çalışma saatleri (14,7 saat) kırsal alanlarınkine (11,7 saat) göre çok daha yüksektir. Tarım özelinde ise çocuk işçilerin haftalık ortalama çalışma saatleri 10,2 saat olarak genel ortalamanın altındadır. Buna karşılık tarım sektöründe yoğun olarak çalışmanın da bir yansıması olarak tehlikeli işlere147 maruz kalan çocukların %73,1’i tarım sektöründe istihdam edilmektedir.
Yukarıdaki verilerden de anlaşılacağı üzere Gürcistan işgücü piyasası, geleneksel bir istihdam yapısına sahiptir. Tarım sektörünün istihdam içerisindeki göreli yüksekliği, çocuk işçilerin de bu piyasayla iç içe olmasının bir sebebidir. Dolayısıyla işgücü piyasası hem çocuk işçilik hem de genel işgücü açısından tarım sektörüne doğrudan doğruya bağlıdır.
Çalışmanın bu bölümünde Gürcistan’dan Türkiye’ye yönelen işgücü göçüne dair saha çalışmalarının bulguları Gürcü işgücü göçünün tarihi, boyutu ve temel özellikleri ile farklı meslek ve sektörlerdeki konumu, toplumsal ağlar, toplumsal cinsiyet rolleri gibi konulara değinilerek ele alınmıştır. Mevsimlik işgücü göçüne dair bulgular ise bu araştırmanın var olan çalışmalar karşısındaki durumunu değerlendirmek ve kıyaslamak açısından özel olarak anlatılmıştır. Son olarak Gürcistan’ın ekonomik göstergeleri, Türkiye ile olan ilişkileri ve işgücü piyasasının özellikleri yaşanan bu göçü anlamlandırmak için irdelenmiştir. Araştırmanın son bölümünde bu çalışmanın amacı doğrultusunda araştırmacı tarafından Gürcü mevsimlik işçiler ve Türk çaylık sahipleri
146 Öyle ki aile şirketinde/çiftliğinde çalışan çocuk işçiler, bağımlı olarak çalışan çocuk işçilerden 8 kat
daha fazladır. Yine tarımda çalışan 10-17 yaş arasındaki çocuk işçilerin %63’ü çalışmalarının ailelerine yardım etmek amacıyla olduğu belirtmişlerdir (UÇÖ ve Gürcistan Ulusal İstatistik Ofisi, 2016). Ülkede istihdamın genellikle bağımsız çalışmaya dayanması ve işgücünün çoğunlukla tarım sektöründe istihdam edilmesi çocuk işçilerin aile çiftliklerinde/şirketlerinde çalışmalarıyla anlamlıdır.
147 Araştırmada tehlikeli iş niteliği ve gerçekleştirildiği koşullar nedeniyle çocukların sağlığına,
güvenliğine, ahlakına zarar veren veya eğitimine devam etmesini engelleyecek etkileri olan, vb. işler olarak tanımlanmıştır. Bunun için de kimi kriterler belirlenmiştir: tehlikeli meslek veya endüstride çalışma, sağlıksız çevre ve şartlar, uzun çalışma saatleri, gece çalışması, ağır yüklerde el kullanımı, tehlikeli makine, ekipman ve aletlerle çalışmadır. Eğer çocuk bu riskleri taşıyan bir işte çalışıyorsa tehlikeli iş yapmaktadır.
(işveren) ile gerçekleştirilen görüşmelere ve gözlemlere dayanan saha araştırmasının bulguları çalışmanın değerlendirmesi ele alınacaktır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YEŞİL ALTININ MEVSİMLİK GÖÇMEN İŞÇİLERİ:
ARTVİN ÖRNEĞİ
Artvin ilinin sınıra açılan bir kapı konumunda olması, ülkeye girişte çoğunlukla karayolunu tercih eden Gürcü göçmen işgücünün ilk durağı niteliğinde olmasını beraberinde getirmektedir. Artvin’in sahil şeridindeki bölge ekonomisinin uzun yıllardır çay hasadına dayanması ve görece yüksek kazanç sağlaması dolayısıyla çay, yeşil altın olarak adlandırılmakta; bu yeşil altın ise mevsimlik Gürcü göçmen işgücünün emeğiyle hasat edilmektedir.
Çalışmanın bu bölümünde Gürcistan’dan Artvin’in sahil ilçelerine yönelen mevsimlik Gürcü işgücü göçüne dair yapılan saha çalışmasının bulguları analiz edilmektedir. Mülakat ve gözlemlerle sağlanan bulgulardan hareketle yaşanan düzensiz ve/veya döngüsel göç hareketinin düzenli bir hale getirilmesi ihtiyacından bahsedilmekte; buna ilişkin üç taraflı kazanım önerilerinde bulunulmaktadır.
3.1. Araştırmanın Amacı, Sorunsalı ve Önemi
Bu araştırmanın hedefi, içgöç veren Artvin ilinde çay işçiliğinde neden ve ne zamandır yabancı işgücüne ihtiyaç duyulduğu ve Gürcü işgücünün bu ikame işgücü ihtiyacını karşılamadaki rolünün ne olduğunu tespit etmektir. Artvin’de mevsimlik çay işinde yabancı işgücüne olan ihtiyacın iki taraf ülke vatandaşlarının birbirini besleyen, karşılıklı bir ekonomik bağımlılık içinde olması araştırmanın temel savıdır. Bu bağımlılık, Gürcistan açısından SSCB sonrası ekonomik toparlanmanın tam manasıyla gerçekleşememiş olması; Türkiye açısından ise bölgenin içgöçle nüfus kaybetmesi, miras paylaşımı dolayısıyla çaylık arazilerin bölünmesi, nüfusun yaşlanması ve