15.1 SEANS ÖNCESİ İŞLEMLER
08:30-09:10 arasında, seans açılışı öncesi süreç aşağıdaki gibidir:
Sistem açılır.
Dayanak varlık aralık fiyatına (son n dakikadaki spot fiyat ağırlıklı ortalama fiyatı) ve minimum kullanım fiyatı sayısına göre işleme açılacak sözleşmeler aktive edilir.
Risk durumu değişen saklama hesaplarının risk durumları, Takasbank tarafından gönderilen mesajlarla Borsa İstanbul VİOP sisteminde de güncellenir.
Üyeler tarafından sorgulamalar yapılabilir ve toplu emir dosyaları hazırlanabilir.
Veri yayın şirketleri günbaşı verilerini yayınlamaya başlarlar.
Takasbank tarafından kar ve nema dağıtımı ile nakit dışı teminatların değerlemeleriyle teminatlar hesap bazında güncellenir.
Takasbank tarafından gün içi nakit ve nakit dışı teminat yatırma/çekme işlemleri açılır.
15.2 SEANS İŞLEMLER İ
09:10 – 17:40 arasında pay vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri için, 09:10-17:45 arasında ise pay vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri haricindeki sözleşmeler için yapılacak normal seans sürecine ilişkin iş akışı aşağıdaki gibidir:
Seans başlar.
Takasbank, opsiyon kullanım taleplerini kabul etmeye başlar.
Seans süresince açılış, fiyat sabitleme ve kapanış seansları da mevcut kurallar çerçevesinde kullanılabilir.
12:30-13:55 saatleri arasında döviz, altın ve elektrik sözleşmeleri dışındaki sözleşmelerde işlemlere ara verilir.
Pay Piyasası ve Borçlanma Araçları Piyasasından dayanak varlıklara ait veriler (son, alış, satış, seans ortalama ve önceki aralık ağırlıklı ortalama fiyatı) belirli aralıklarla alınır.
Dayanak varlıkların spot piyasa işlemleri durdurulduğunda veya vadeli işlem sözleşmeleri için otomatik durdurma (circuit breaker) çalıştığında, ilgili vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlemleri de otomatik olarak durdurulur.
Gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak Takasbank tarafından çekilir. Her iki kurum da işlemlerden pozisyon üreterek pozisyonları takip eder.
137
Takasbank tarafından, Borsa İstanbul’dan alınan işlem bilgileri sonrasında ilgili saklama hesaplarının SPAN yükümlülükleri hesaplanır. Bir hesap için henüz SPAN çalıştırılmamışken, o hesaba ilişkin başka işlemler Takasbanka gelirse, zaman kazanma ve performans açısından bu işlemlerin sonucunda oluşan pozisyonlar hep birlikte SPAN’e gönderilir. Hesapların SPAN yükümlülükleri ve fiziki teslimat teminat tutarı kullanılarak hesaplanan bulunması gereken teminat, hesabın mevcut teminatları ile karşılaştırılır. Hesabın risk durumu (farklı risk seviyeleri belirlenebilir) değiştiğinde Borsaya bildirilir.
Piyasa sisteminde saklama hesabının risk durumu güncellenir ve riskli hale gelen saklama hesaplarına bağlı işlem hesaplarının sistemde bekleyen açık emirleri iptal edilir.
Riskli saklama hesaplarına bağlı işlem hesaplarından emir verilmesi durumunda, emir farklı bir durum kodu ile sisteme alınır ve eşleşmeye gönderilmez; emir risk azaltıcı olup olmadığının kontrolü için Takasbank’a gönderilir. Riski artırmayan emirler Takasbank’tan gelen onay doğrultusunda işlem sistemine kabul edilir, aksi takdirde reddedilir. Kabul edilirse, durum kodu düzeltilip -onaylanmış emir gibi- eşleşmeye gönderilir.
Saklama hesabının riskli durumdan çıktığının Takasbank tarafından bildirilmesi üzerine saklama hesabının risk durumu Borsa tarafında da güncellenir.
Gün içinde, Borsa tarafından belirlenecek aralıklarla, işlem gören sözleşmeler için geçici uzlaşma fiyatları hesaplanır ve Takasbank tarafına bu bilgiler aktarılır.
Seans kapanır.
15.3 SEANS SONRASI İŞLEMLER
17:45 itibariyle tüm pazarların normal seanslarının tamamlanmasını takiben iş akışı aşağıdaki gibidir:
İşlem gören sözleşmeler için hesaplanabiliyorsa (geçici vs.) günlük uzlaşma fiyatı hesaplanır.
Borsa tarafında işlemlerin tamamlandığına dair bir mesaj oluşturulur ve bu mesaj sonrasında Borsada oluşan uzlaşma fiyatları Takasbank tarafından çekilir.
Uzlaşma fiyatı hesaplanamayan (yeterli işlem gerçekleşmeyen) sözleşmeler için Takasbank teorik uzlaşma fiyatı hesaplar. Takasbank, seans sonu uzlaşma fiyatlarını değiştirmek istediği sözleşmelere ilişkin yeni fiyat bilgisini ilan edilmek üzere Borsaya bildirir (Takasbank, Borsa tarafından işlem gören sözleşmeler için hesaplanan geçici seans sonu uzlaşma fiyatlarını belirlenecek kurallar çerçevesinde değiştirebilir). Takasbank’ın uzlaşma fiyatı bildirmediği sözleşmeler için sistemde
138 hesaplanacak olan uzlaşma fiyatları kullanılır. Bu fiyatlar Borsa tarafından işlem sisteminde ve günlük bültenlerde yayınlanır.
Devreye alındığında kapanış fiyatından (KAP) emirler nihai uzlaşma fiyatları üzerinden eşleşir.
Kapanış işlemleri de daha önceki işlemler gibi Takasbank tarafından alınır, ilgili hesapların risk durumu hesaplanır ve durumu değişen hesaplar Borsaya bildirilir.
Belirli bir saatte durdurulan opsiyon erken kullanım taleplerinin kullanım limitleri dahilinde olup olmadığı Takasbank tarafından kontrol edilir. Belirlenecek limitten daha fazla kullanım talebi geldiğinde, hangi kullanım taleplerinin işleme konulacağı Takasbank tarafından belirlenecek yöntemle tespit edilir ve her bir uzun pozisyon için kısa opsiyon sahipleri arasından, uygun bir seçim yöntemi ile karşı taraf belirlenir.
Kullanım işlemleri nedeniyle ilgili hesapların pozisyonları Borsa tarafında da güncellenir.
Özsermaye halleri kaydı var ise;
i) Sözleşmelerde fiyat ve/veya sözleşme büyüklüğüne ilişkin uyarlamalar yapılır.
ii) Pozisyon olan sözleşmeler için yeni N tipi sözleşmeler yaratılır ve mevcut pozisyonlar bu sözleşmelere aktarılır.
iii) Eski standart sözleşmeler itfa edilir, açık olan emirler iptal edilir.
Vadesi gelen sözleşmeler itfa edilir.
Yeni vadeler ve kullanım fiyatları için sözleşmeler yaratılır.
Pozisyon ve emir taşımayan N tipi sözleşmeler işleme kapatılır.
Pozisyon ve emir taşımayan maksimum kullanım fiyatı dışında kalan S tipi opsiyon sözleşmeleri durdurulur.
İtfa olan ve yeni oluşturulan sözleşmeler Takasbank’a gönderilir.
Özsermaye haline ilişkin bilgiler (dayanak varlık ve sözleşme tipi bazında eski sözleşme, yeni sözleşme, eski uzlaşma fiyatı, yeni uzlaşma fiyatı, uyarlama katsayısı ve varsa, fark ödemesi tutarı) ilan edilir.
Takasbank tarafından kar/zararlar hesaplanır ve zararlar netleştirilir.
Takasbank tarafından günsonu uzlaşma fiyatları ile yeni SPAN parametre dosyası oluşturulur. Tüm hesaplar için teminat yükümlülüğü hesaplanarak teminat tamamlama çağrısı yapılması gereken hesaplar tespit edilir ve ilgili üyelere gerekli bildirimler yapılır.
Takasbank tarafından piyasa ve sicil bazındaki pozisyonların limitler dahilinde olup olmadığı gün sonunda kontrol edilir. Piyasa veya sicil bazında pozisyon limitlerinin aşılması durumunda Borsaya ve ilgili üyelere bildirimde bulunulur.
139
Takasbank gün içinde açılan hesapları ve hesap güncellemelerini Borsa İstanbul’a bildirir. (veri tabanına aktarır.)