Güney Osetya Sorunu

Osetler (Asetinler), Orta Asya kökenli ve İran dilli İskit, Sarmat, Alan kavimlerinin Kuzey Kafkasya’nın yerli halkı ile kaynaşması sonucu oluşan halktır. Bizans kaynaklarında “Alanlar”, Gürcü kaynaklarında “Ovslar”, Rus kaynaklarında “Asetinler” olarak adlandırılmıştır. Asetinler kendilerini doğuda İron, batıda ise Digor şeklinde adlandırmaktadırlar. Asetinler bugün büyük çoğunluğuyla Rusya Federasyonuna bağlı özerk cumhuriyet olan Kuzey Osetya Cumhuriyeti’nde yaşamaktadırlar. 2005 verilerine göre Kuzey Osetya’da 450.000, Güney Osetya’da ise 80.000 Asetin nüfusu yaşamaktadır (Konak, 2007:16, 19).

Güney Osetya sorununun temelinde Gürcistan’a bağlı iken bağımsızlığını ilan eden Güney Osetya Cumhuriyetinin Gürcistan’dan ayrılarak Kuzey Osetya Özerk Cumhuriyeti ile birleşme ve Oset birliğini gerçekleştirme isteği bulunmaktadır. Gürcistan tarafı da toprak bütünlüğü gerekçesiyle bu talebi reddetmektedir (Yapıcı, 2007:71-72). İki taraf arasındaki sorun 2008’de Gürcistan’ın Güney Osetya’ya müdahale etmesiyle savaşa dönüşmüştür. Sorun bir yönüyle ulusal olduğu kadar bölgesel, uluslararası boyutu olan ayrılıkçı bölge sorunudur.

Güney Osetya, 19. yüzyıl ortalarından itibaren Rus işgalinden sonra Gürcistan’a bağlanmıştır. Osetler, 1918 yılından sonra Sovyetlerin yanında yer alarak Gürcistan’la savaşmıştır. Gürcistan da buna karşılık olarak 1919 yılında Osetler’in yerel meclislerini kapatmıştır. Sovyetler Birliği’nin 25 Şubat 1921’de Gürcistan’a girmesiyle Güney Osetya’daki Gürcü hâkimiyeti sona erdi. 1922 yılında Sovyet yönetimi Kuzey Oseyta ve Güney Osetya’ya iki ayrı statü verdi. Güney Oseyta, 20 Nisan 1922’de “Güney Oseyta Özerk Bölgesi” kurularak Gürcistan’a bağlandı. Kuzey Oseyta özerk cumhuriyet statüsü ile Sovyetler Birliği’nde kaldı (Yapıcı, 2007:73-74; Özbay, 2008).

SSCB döneminde Güney Osetya’da ayrılıkçı hareketler görülmedi. SSCB’nin dağılma sürecine girmesiyle bölgede bağımsızlık hareketleri canlanmaya başladı. Bu süreçte Güney Oseyta ile Gürcistan arasında gerginlik artmaya başladı. Gerginliğin tırmanmasında Gürcistan’ın merkeziyetçi ve “gürcüleştirme” politikaları da etkili oldu. Güney Oseyta, Gürcistan’ın bağımsızlığı ile kendisini Kuzey Osetya’dan kopmuş olarak görmeye başladı (Özbay, 2008). Hem Gürcistan’ın sert yaklaşımı hem de Güney Osetya’nın Kuzey Oseyta ile birleşme isteği Güney Osetya’nın bağımsızlık faaliyetlerini hızlandırmasına yol açtı.

Gürcistan yönetimi Haziran 1990’da Güney Osetya’nın siyasi özerkliğinin teminatı olan anayasa maddelerini askıya aldı. Rusya Federasyonu’na bağlı Kuzey Osetya ile birleşme amacı güden Güney Oseyta ise 20 Eylül 1990 tarihinden itibaren kendisini “Güney Osetya Özerk Bölgesi” yerine “Demokratik Güney Osetya Sovyet Cumhuriyeti” olarak tanımladığını ilan etti. Gürcistan, tepki olarak 11 Aralık 1990’da Güney Osetya’nın özerk statüsünü kaldırdığını açıkladı (Özbay, 2008).

Bu gelişmelerden sonra Ocak 1991’de Gürcü-Oset çatışması başladı. Haziran 1992’ye kadar aralıklarla süren çatışmalar sonunda Rusya, Gürcistan, Kuzey Oseyta, Güney Osetya taraflarının bir araya gelmesi sonucunda ateşkes ilan edildi. Taraflar ayrıca Gürcistan-Güney Osetya sınırında barış gücü görevlendirilmesi üzerinde anlaşmaya vardırlar. Bu barış gücünü amacı yeni çatışmaların önlenmesi ve göç edenlerin geri dönüşünü sağlamak olarak belirlendi. 14 Temmuz 1992’de 4.000 kişilik barış gücü bölgeye girerek göreve başladı (Yapıcı, 2007:77-78; Özbay, 2008).

Ateşkesin ilan edilmesinden sonra AGİT barış süreçlerinin yürütülmesi için devreye girdi. Aralık 1992’de AGİT misyonu başlatıldı. Ekim 1995’te Gürcistan ile Güney

Osetya arasında görüşme süreci başladı. 16 Mayıs 1996 tarihinde Güney Osetya, Gürcistan, Kuzey Osetya, Rusya arasındaki ekonomik ilişkilerin yeniden kurulması, güven arttırıcı önlemler, çatışmaların barışçı yollarla çözülmesine dönük memorandum imzalandı. 1997’de başlayan ve belirli aralıklarla tekrarlanan bölgenin siyasi statüsü ile ilgili görüşmelerde ise sonuca ulaşılamamıştır (Yapıcı, 2007:77-78; Özbay, 2008). 2004 yılında Saakaşvili’nin “Gül Devrimi” ile iktidara gelmesinden sonra Gürcistan geçmişe nazaran daha katı Batı yanlısı politikalar izlemeye başladı. Gürcistan’ın nihai hedefi olan Batı güvenlik kurumlarının şemsiyesi altına girme stratejisinin başarısı NATO’ya ve Avrupa Birliği’ne üyelikten geçiyordu. Bu hedeflere ulaşabilmek içinde ülke içinde istikrarsızlık kaynaklarını ortadan kaldırmak gerekiyordu. Ayrılıkçı Abhazya ve Güney Osetya Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne yönelen en önemli tehditlerdendi. Acaristan sorunun halleden Saakaşvili, sıranın Güney Osetya ve Abhazya’ya geldiğini söylüyordu. Saakaşvili’nin merkeziyetçi politikalarından kaygılanan Güney Osetya yeniden Kuzey Osetya’ya birleşme taleplerini dillendirme başladı. Bu gelişmeler Gürcü-Oset gerginliğini tırmandırdı.

Gürcistan Batı’ya yaklaştıkça Güney Osetya Rusya’ya daha da yakınlaşmıştır. Gürcistan’ın askeri tehdidinden de çekinen Güney Oseyta, 9 Haziran 2004’te Rusya ile birleşme kararı alarak Rusya’ya resmi başvuruda bulunmuştur. Rusya tarafı ise uluslararası duyarlılıkları dikkate alarak Gürcistan’ın içişlerine karışmayacağını ifade etmiştir. Ancak, Rus barış gücünün Güney Osetya’da bulunması Gürcistan tarafında rahatsızlığa neden oluyordu. Rusya’nın Oset tarafının talepleri çerçevesinde barış gücünü takviye etmesi Gürcistan’ın tepkisine neden oldu. Gürcistan Rusya’ya nota vererek askeri birliğini geri çekmesini istedi. Rusya tarafı ise Gürcistan’ın Abhazya ve Güney Osetya’ya müdahale edebileceğine dair endişelerin bulunduğunu ifade etmiştir. Gürcistan, Rus askeri gücünün çekilmesini ve yerine uluslararası gücün yerleştirilmesini istiyordu. Buna karşın Güney Osetya tarafı ise kendi güvenlikleri için bir garantör olarak Rus barış gücünü görüyorlardı (Özbay, 2008).

Acaristan’a karşı kan dökmeden başarıya ulaşan Gürcistan Cumhurbaşkanı Saakaşvili, Güney Osetya’ya da baskı yapmaya başladı. Ancak, özellikle Rusya’nın tepkisinden çekinerek daha sert tedbirler alma yoluna gidemedi. Çünkü Güney Osetya’nın Kuzey Osetya Cumhuriyeti ve dolayısıyla Rusya ile kara sınırı olması bölgeyi çevrelemeyi ve

abluka uygulamayı zorlaştırıyordu. Saakaşvili Rusya’yı bölgede en önemli engel olarak görüyor, bölgedeki gerginliğin Gürcistan’daki ağırlığını devam ettirmek isteyen Rusya’dan kaynaklandığını ifade ediyordu. “Saakaşvili’ye göre, Rusya Osetlere silah sağlıyor, pasaport veriyor, Gürcistan’dan ayrılarak Rusya’ya katılabilecekleri konusunda cesaretlendirmeye çalışıyordu.” (Özbay, 2008).

Güney Osetya’da 12 Kasım 2006’da hem devlet başkanlığı hem de bağımsızlık için referandum yapıldı. Referandumda Güney Osetya halkının %99’u bağımsızlık yönünde oy kullandı. Birlikte yapılan başkanlık seçimimi %98 oy oranıyla kazanan Eduvard Kokoyti, hedeflerinin bağımsızlığın tescili ve Rusya ile birleşmek olduğunu söyledi. Güney Osetya, Kosova’nın 17 Şubat 2008 tarihinde bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ise bağımsızlığının tanınması için Rusya Federasyonu, BDT, BM ve AB’ye çağrılarda bulundu (Özbay, 2008; Özkan, 2008; Yenigün ve Bolat; 2010: 466). Gül Devrimi’nden sonra Gürcistan konusunda daha aktif politika izlemeye başlayan Rusya, Güney Osetya’daki gelişmelerdeki ağırlığını artırdı. 2008 Ağustos ayı başında Rusya askeri birliklerini Güney Osetya’ya gönderdi. Bu gelişmeden sonra Gürcistan, Güney Osetya’ya karşı harekete geçti. 7 Ağustos’ta başlayan Gürcistan saldırısına karşı Rusya, bölgedeki Rus vatandaşlarının güvenliği ve Rus barış gücüne yönelik muhtemel saldırıyı engellemek maksadıyla Gürcistan’a sert karşılık verdi. 7-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında yaşanan çatışmalar sonucunda Gürcistan birlikleri Abhazya ve Güney Osetya’dan çekilmek zorunda kaldı. Fransa’nın arabuluculuğunda yapılan ateşkes anlaşması çerçevesinde Rusya Gürcistan’dan askerlerini çekti. Ancak, Rusya’nın Abhazya ve Güney Osetya’daki askeri varlığını devam etmektedir (Öztürk, 2009:8-9). Rusya ayrıca uluslararası toplumun uyarılarını dikkate almayarak 26 Ağustos 2008’de Abhazya ve Güney Osetya’nın tek yanlı bağımsızlık ilanını tanıdı. Gürcistan böylece Güney Osetya’da az olan kontrolünü de kaybetti.