YEŞİL VADİ SOLUCAN GÜBRESİ ÜRETİM TESİSLERİ GÖZLEMLERİ Yeşil Vadi Üretim Tesisleri 2017 yılında Tekirdağ Kapaklı ilçesi Karlı Köy’de

1,800 m²’ ye yakın alanda, içerisinde katı üretim, sıvı üretim, depolama, solucan yemi hazırlama ve fermente etme bölümleri dahil olmak üzere toplamda 4000 m2

alan üzerinde kurulmuştur.

Aylık 50 ton katı solucan gübresi üretimi kapasiteli, yıllık 900 ton sıvı üretim kapasiteli olup ürün için lisans, tescil ve organik sertifika bulunmaktadır. Katı üretim aşamasında solucanlara verilmek üzere hiçbir katkı maddesi kullanmadan sadece hayvansal gübre kullanılmakta olup, sıvı üretiminde ise hiçbir kimyasal katkı, bağlayıcı veya çözücü katılmamaktadır. Sıvı üretim aşamasında kullanılan makinelerin üretimi ve tasarımı firmaya aittir. Sıvı solucan gübresi konsantre formda olması sebebiyle 1 dekar bir alana 330 cc konsantre solucan gübresi yeterli gelmektedir.

Siyah Altın adlı firma ise gerek kullanılan makine ve ekipmanların üretimi konusunda ve gerekse solucan gübresi üretiminde kişi ya da kurumlara danışmanlık hizmetleri vermektedir. Solucan gübresinin gelişmesi ve daha çok kitlelere hitap etmesi, bilinirliğinin artması için çalışmalar yapmaktadır. Firmaların bünyesinde Siyah Altın K40 ve Yeşil Vadi olarak iki marka ile hizmet vermeye devam etmektedir. Siyah Altın sıvı solucan gübresini kullanarak toprak ve ürünlerinde ciddi iyileşme gören ve halen kompost gübre kullanımına devam eden bazı üretici ya da firmaların isimleri aşağıda verilmiştir.

•Babacan Tarım, Antalya Demre • Erkut Kaya, Antalya Demre •İbrahim Atıcı, Antalya Kumluca • Ramazan Özbek, Antalya Elmalı • Gülçin Güleç Antik, Antalya Konyaaltı •Mahşuk Karademir, Antalya Konyaaltı • Atıl Yapıcı, Çanakkale Çardak

• Cem Botanik, Gültekin Boduroğlu, İstanbul Beykoz

Yeşil Vadi Solucan Gübresi tesislerindeki bazı gözlemlere ve üretim uygulamaları aşağıda yer almaktadır.

Resim-1 Gerçek Bir Sıvı Solucan Gübre Görüntüsü

Resim-2 Sahte Sıvı Solucan Gübre Görüntüsü

Gerçek solucan gübresi ile sahtesi arasındaki farkı doğal rengi olan kahverengi tonundan ayırt etmek mümkündür. Sahte olarak piyasaya sürülenlerde ise daha siyah bir renk ortaya koymaktadır. Pekmez, ve melas gibi bir takım katkıların konulması ile oluşmaktadır. Gerçek solucan gübresi kokusuzdur. Sahte olarak satılanlarda katkı maddesi olarak kullanılan ürünün kokusu belirgin olarak fark edilmektedir.⁷⁰ Yeşil Vadi Sıvı Solucan gübresi örneklerine dair içerik analiz sonuçları Tablo-5’de ve Ek-1’de sunulmuştur.

70

Tablo-5 Yeşil Vadi Solucan Tesisleri Üretilen Solucan Gübresine Ait Analiz Sonucu (Bakınız: Ek-1)

Analiz Sonuç

Bakır (Cu) 242.8 mg/L

Organik Azot % 0,15

Suda Çözünür Potasyum Oksit (K2O) %2,25 Toplam Fosforpentaoksit(P2O5) %1,5 Humik Asit % 4 Fulvik Asit % 2,9 Toplam Azot % 0,262 pH 7,8 Organik Madde %35,00 Çinko (Zn) 87.940 mg/L

Yeşil Vadi tesislerinde üretilen solucan gübresi kullanımı ile pestisit kalıntılarının giderilmesine etkisi değerlendirilmiştir. İki farklı bölgede yapılmış iki ayrı deney sonucu ele alınmıştır. İki deneyde de solucan gübresi kullanılan ve kullanılmayan parsellerde yapılan bitki analizi sonucu pestisit kalıntı miktarları ölçülmüştür. Analiz sonuçlarını içeren belgeler Ek-2 ve Ek-3.’de yer almaktadır.

3.2.1. Domates ve Kabakta Pestisit Kalıntısı Ölçümü

Bu analiz Küçük kum Mahallesi Kömürlük Caddesi No:34 Demre/Antalya bölgesinde yan yana parsellerde yetişen domates ve kabak sebzelerinde pestisit kalıntıları incelenmiştir. Birincil bitkisel ürün numunesi, sahibinin bilgisi dahilinde, (Tarih: 29.04.2020) yapılmış olup numune alma usulüne uygun olarak alınmıştır. İşlem, kontrol görevlileri tarafından hasat öncesi yapılmıştır. Numune 2 kg’lık mühürlü poşet ile ambalajlanıp laboratuvara teslim edilmiştir. Domates yetiştirilen ve kabak yetiştirilen parsele uygulanmıştır. (Uygulanan analiz metodu: QuEChERS -Quick Easy Cheap Efficient Rugged Safe. AOAC 2007.01.⁷¹

71

Resim-3 Sıvı Kromatografi-Kütle Spektrometresi (LC-MS, Marka: Shimadzu Model: LCMS-8050, altta) ve Gaz Kromatografi Kütle Spektrometresi (GC-MS, Marka:

Shimadzu, Model: GCMS QP2010 Ultra üstte) cihazları (Tokat Gaziosmanpaşa

Üniversitesi Merkez Araştırma Laboratuvarı)72

Analizler sıvı kromatografi kütle spektrometresi (LC-MS) ile yapılmıştır. Bir sıvı kromatografi-kütle spektrometresi (LC-MS) Resim-3’de görülmektedir. Sıvı (LC-MS) ‘soldaki’ çoklu analit tespitinde, hassas miktar belirleme ve kanfirmasyonu için kullanılır. Meyve, sebze, süt, et v.b gıda numunelerinde pestisit ve metabolitlerinin, suda karbamatlı pestisit, hormon ve metabolitlerinin değerlendirilmesi bu cihazla yapılmaktadır. Gaz kromatografi (GC-MS) gazların ve uçucu maddelerin

72

Tokat GOP. Üniv. Bil. Ve Tek. Arş. Uyg. Merkezi, https://gubitam.gop.edu.tr (Erişim Tarihi 20.12.2020)

ayrılmasının beraberinde alkoloidler, terpenler, steroidler, ilaçlar, pestisitler, gıda ve petrol ürünlerinde nitel ve nicel analiz yapılmaktadır.

Yapılan muayene ve analizlere göre elde edilen sonuçlar Tablo-6 ve Tablo- 7’de topluca verilmiştir.

Tablo-6 Domateste Pestisit Kalıntı Değerleri

Analizler Sonuç(mg/kg) Raporlama

Limiti EU MRL(mg/kg Cihaz Acetamiprid*(mg/kg) 0,013 0,010 0,5 LC-MS/MS Fenhexamid*(mg/kg) 0,093 0,010 2 LC-MS/MS Methoxyfenozide*(mg/kg) 0,026 0,010 2 LC-MS/MS

Tablo-7 Kabakta Pestisit Kalıntı Değerleri

Analizler Sonuç(mg/kg) Raporlama

Limiti

EU MRL(mg/kg Cihaz

Pestisit Tespit Edilemedi LC-MS/MS

3.2.2. Şeftalide Pestisit Kalıntı Ölçümü

Bu analizde İznik-Bursa’da bulunan, 50. ada 8. parselde bulunan bahçede bulunan şeftali meyvelerinde pestisit kalıntısı incelenmiştir. Ölçüm işlemi, numune, pestisit analizi amacı ile birincil üretim yeri sahibinin bilgisi dahilinde 05.08.2019 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Numuneler hasat önces kontrol görevlileri tarafından usulüne uygun olarak alınmıştır. Numune 2 kg’lık mühürlü poşet ile ambalajlanıp laboratuvara teslim edilmiştir. Uygulanan analiz metodu adı: AOAC 2007.01’. Bu analizde sıvı kromatografi (LC) Yanında gaz kromatografi (GC) metodu da kullanılmıştır. Bu parselde solucan gübresi kullanılmamıştır. Yapılan analiz sonucu elde edilen veriler aşağıda Tablo- 8’ de yer almaktadır.

Tablo-8 Şeftalide Pestisit Kalıntı Değerleri

Analizler Sonuç(mg/kg) Raporlama Limiti Cihaz

Malathion 0,18 0,01 GC-MS/MS

Imidacloprid 0,32 0,01 LC-MS/MS

Numune analiz sonuçları pestisit uygulaması yapılmış olan ürünlerde insan sağlığı ve çevre için zararlı olan Acetamiprid (% 30), Fenhexamid (% 830) ve Methoxyfenozide (% 260) kabul edilebilir değerlerinin üzerinde görülmektedir (Tablo- 6). Aynı şekilde Malathion (% 1700) ve Imidacloprid (% 3100) değerleri, yine kabul edilebilir değerlerin üzerinde görülmektedir (Tablo- 8). Buna karşılık olarak Tablo- 7’de görüldü gibi solucan gübresi uygulanan parsellerden alınan numunelerin analiz sonuçları herhangi bir pestisit kalıntısı göstermemektedir.

Pestisitler ve Özellikleri

Acetamiprid: Genelde yaprak biti, yaprak piresi, beyazsinek ve patates böceği gibi zararlılarla mücadelede kullanılan insektisitlerin etken maddesidir. Arılar için tehlike arzetmektedir. Arılarda koloniler halinde ölümlere neden olduğu iddia edilmektedir. Fenhexamid: Spesifik ve koruyucu etkili bir fungusit etken maddesidir. Kurşuni küf hastalığına karşı kullanılır. Balıklar için zehirli olduğu bilinmektedir. Yer altı ve yer üstü sularına bulaştırılmamalıdır.

Methoxyfenozid: Tarım ilaçlarında, pamuk ve yaprak kurdu, yeşil kurt, salkım güvesi, elma içi kurdu gibi zararlılara karşı kullanılan bir insektisit etken maddesidir. Arılara zehirliliği ispatlanmıştır. Özellikle arıların aktif polen topladığı dönemde uygulanırsa koloni halinde ölümlere yol açar.

Malathion: meyve ağaçlarında kiraz sülüğü, şeftali filiz güvesi, meyve testereli arıları, tomurcuk tırtılları, zeytin kabuklu biti, altın kelebek gibi pek çok zararlıya karşı kullanılan insektisitlerin etken maddesidir. Fakat faydalı böceklerin de ölümüne neden olmaktadır.

İmidacloprid: Pamukta yaprak biti ve yaprak piresi, armut psillidi, şeftali yaprak biti, bağ tripsleri, ve domates tel kurtları için kullanılan insektisitlerin etken maddesidir. Özellikle çocuklar için risk oluşturmaktadır. Gıda ve hayvan yemlerinden uzak tutulması gerekmektedir.

3.2.3. Solucan Gübresi Üretiminde Bir Yanlış Uygulama Örneği

Ülkemizde yaygın tipik yanlış uygulamaların bir örneği şu şekilde icra edilmektedir: Basit bir karıştırıcı sistemle 800 litrelik bir tank içerisine, 80 kg katı gübre ve üzerine belli miktarlarda potasyum hidroksit (KOH) konulmaktadır ve ısının 60 dereceye çıkarılması ile katı gübrenin tamamen çözülmesi sağlanmaktadır. Su ile birleşimin tamamlandıktan sonra bu malzeme, sıvı solucan gübresi adı altında satılmaktadır. KOH (potasyum hidroksit) adlı kuvvetli baz, ortamın pH sını yükselterek solucan gübresinde tüm mikrobiyal canlılığı yok etmektedir. Sonuçta bakteriyeler etkiler de böylece yok olmaktadır. İçerisine şeker pancarı melası, humik asit konularak da parlak görsellik sağlanması neticeyi değiştirmemektedir.

Halbuki doğru solucan maması, doğru solucan cinsi, doğru üretim teknikleri ile birleştirilmelidir. Bu işlemlerin yanında solucan gübresinin olgunlaşması için de belli bir süre dinlendirilme ihtiyacı göz ardı edilmemelidir. Bekletilme aşamasında ayrıştırılamamış gübrede kalan kokonlar, yani solucan yumurtalarından yavru solucanlar çıkmaktadır. Yavru kokonlar gübredeki humusu tüketmeye devam ederek, humus oranını azaltıp solucan gübresi oranını arttırmaya vesile olmaktır. Böylece kalite üst seviyelere çıkmaktadır.

Doğru sıvı solucan gübresi üretiminde katı kompost gübre materyali bir yıl ve üzeri sürelerde dinlendirilir, müteakiben makinelere sadece su konularak ve belirli süre aktive edilip parçalama–öğütme işlemi yapılır. Ardından üç aşamalı filtrasyon sisteminden geçirilir. Böylece mikron boyutlarına kadar küçültülmesi sağlanır ve şişelenir. Katı gübreden kalan artıklar, yani solucan tarafından işlenmemiş olan malzemeler ise filtre edilip ayrıştırılarak dinlenme tanklarına alınır.

Eksik-yanlış işlemler uygulandığında, bazı basamaklar atlandığında “doğru ürün” çıkmadığından kullanıcıda hayal kırıklıkları yaşanmakta, solucan gübresine olan güven sarsılmaktadır. Yanlışlığın gübreden değil, üretimdeki yanlış işlem basamaklarından kaynaklandığını bilmeyen kullanıcı suçlu olarak solucan gübresini görmektedir.

3.2.4. Köylerde ve Kırsal Kesimde Solucan Gübresi Üretimi İçin Uygulama Örneği

Üretim işlemlerinin ve iyi örneklerin bilimsel temellere ve uzmanlar eli ile tanıtılması halinde doğru çözüm yolları kendini gösterecektir. Aksi halde, meydan konuyu suiistimal edenlerin elinde kalabilir ve kalmaktadır.

Solucan gübresi kullanımını kırsal kesimde halka indirecek ve yaygınlaştıracak bir uygulama örneği şu şekilde geliştirilebilir: Organik ve bitkisel olan her şey, tarlada

kalanlar ve ahırda gelenler bir merkezde birleştirilirse bu merkez, o köy ve civarı için yeterli bir organik gübre fabrikası haline gelecektir.

Öncelikle her köy kendi içinde (ya da yetersiz ise çevredeki köylerle) ortaklaşa kullanacağı bir alan belirleyecekler. Köylüler anlaşarak hayvan gübre atıklarını ve diğer uygun organik atıkları bir yerde toplayacaklardır. Bu merkezde organik ve biyolojik hayvansal atıklar kompost hale getirilip pastörizasyon işleminden geçirilecek; yani solucanlarla arıtılması sağlanacaktır.

Böylece her köy kendi kompostunu üretmek süreti ile dışarıya bağımlı olmaktan kurtulacak; kendi gübresini üretebildiği bir potansiyel ve imkan ortaya çıkacaktır. Her köyün ortaklaşa kullanacağı alanda organik ve biyolojik hayvansal atıkların solucanlarla kompost hale getirilmesi yolunun açılması ile organik tarımda basit ama etkili ve uygulanabilir bir çözüm yolu ortaya çıkmaktadır.

Tarımsal ve hayvani üretimin olmadığı ya da yaygın bulunmadığı şehirlerde ortaya çıkan organik atıkların değerlendirilmesi için şöyle bir çözüm yolu uygulanabilir: Mahallelerde (büyük sitelerde) ihtiyaç adedince, geri dönüşüm için kompost çukurları açılır. Bu merkezlerde toplanan bütün organik atıkların kompost halini alması sağlanır. 20-30 metrekarelik bu çukurlarda sitelerin yeşil atıkları, çim atıkları ve diğer organik atıklar bu amaçla açılmış sandviç panel veya izoleli çadırlarda toplanır. Bu anlattığımız yöntem Avrupa’da ve bir çok ülkede yaygın olarak uygulanmaktadır.

3.3. SİVAS ORGANİK SOLUCAN GÜBRESİ A.Ş (SORTAŞ) ÜRETİM