Güç ve Güç Dengesi

Güç, klasik realistler için en önemli amaç olarak görünürken, yapısal realistler için bazen amaç, çoğunluklaysa araç olarak tarif edilmiştir.118 _Realizmde güvenlik ile güç arasında doğrudan bir bağ vardır ve devlet, ulusal gücü kadar ulusal güvenliğini sağlayabilmektedir; çünkü uluslararası sistemde “kendi kendine yardım sistemi”119 _kuruludur.120 _{Bir diğer deyişle, devlet için, diğer her devlet potansiyel bir} tehdit oluşturduğu ve onları dizginleyebilecek bir üst otorite bulunmadığı için devletin yaşamını sürdürebilmesinin en önemli koşulu güce bağlanmıştır.121 Kendi kendine yardım sistemi, devletleri algıladıkları tehditler için eyleme geçmeye (veya seferber etmeye) sorumlu tutmuş ve uluslararası durumlarını nesnel şekilde görmelerini gerektirmiştir.122 _{Bu durum, anarşik yapının bir sonucudur. İlişkilerdeki} güvensizlik durumu, bu sistemin oluşmasını sağlamıştır ve güvenlik ikileminin bir yansıması gibi yorumlanabilir.

İşbölümü sonucu ortaya çıkan uzmanlaşma, tarafların farklı oranlarda yararına olsa da, kazancının bir kısmını ileride diğer tarafın zararına kullanabilme olasılığı, kimin daha çok kazanç sağladığı, ileriye dönük kaygılar bu bağlamda işbirliği için risk olarak kabul edilmiştir.123 _{Diğer yandan kendi kendine yardım} sistemi, devletleri, güç dengelerini oluşturma yönünde teşvik edici bir özelliğe sahip olarak kabul edilmiştir.124 _{Bu bağlamda, devletlerin anarşik uluslararası alanda} duydukları güvensizliğin, yine kendilerini kısıtlı bir işbirliğine yönlendirdiği sonucuna ulaşılmıştır. İttifaklarda da tarafların genellikle ortak ilgilerinin diğer devletlerden korku olduğunu savunan yapısal realizm, anarşik bir ortamda her şeye

118 _{Davut Ateş, a.g.e., s. 194.}

119 _{Türkçe yazında İngilizce’den alındığı gibi “self – help” şeklinde belirtildiği gibi, “kendine –}

yardım” ve “kendi kendine yeterlilik” şeklinde de ifade edilmiştir.

120 _{Zerrin Ayşe Öztürk, “Uluslararası İlişkilerde Güvenliği Yeniden Düşünmek: Geleneksel ve}

Alternatif Yaklaşımlar”, Postmodern Uluslararası İlişkiler Teorileri 2: Uluslararası İlişkilerde

Eleştirel Yaklaşımlar, Derleyen: Tayyar Arı, Dora, Bursa 2014, s. 152.

121 _{John J. Mearsheimer, “Structural Realism”, International Relations Theories: Discipline and}

Diversity, Derleyenler: Tim Dunne, Milja Kurki, Steve Smith, Oxford University Press, Oxford 2006,

s. 74.

122 _{Brian Rathbun, a.g.m., s. 306.} 123 _{Kenneth N. Waltz, a.g.e., ss. 132-133.} 124 _{Kenneth N. Waltz, a.g.e., s. 149.}

karşın barışın kırılgan olduğunu savunmuştur.125 _{Yani sistem içindeki tehdit olan} devlete veya devletlere karşı, başka devlet veya devletlerle ittifak yapılması tespit edilmiştir.126 _{Yapısal realizm için işbirliğini sürdürmenin zorluğu, devletlerin} kazançlarını rekabetçi ve güvensiz bir ortamda artırmaya çalışmasına bağlanmıştır.127 Güvensizlik koşulunun ise, işbirliğinin veya ittifakın bitirilmesi veya başkasıyla yapılabilmesi yönünde bir zemin oluşturduğu savunulabilir. Bu noktadan hareketle, uluslararası alanda iki kutbun birbirini dengeleme konusunda daha verimli olacağı, daha fazla kutbun belirmesi durumunda kutuplar arası ittifakların görülebileceği düşüncesi ortaya çıkmıştır.128 _{Özetle, devletler karşı güç ve tehdide karşı onu} dengeleme eğilimindedir ve uluslararası politikalarda birbirlerinden işlevsel olarak ayrılmazlar.129 _{Son olarak ABD’nin 1980’li yıllarda Afganistan’da desteklediği} gruplara karşı 2000’de farklı bir tutum sergilemesi ya da SSCB’ye karşı 1972’de Çin ile işbirliği yapılması örneklerinde olduğu gibi akışkan ittifak örnekleri bulunmaktadır ve bu da ittifakların güvenlik ikilemini arttırdığına işarettir.130

Ayrıca devlet kapasitesiyle askeri kapasite genellikle birlikte anılmıştır.131 Böylelikle, askeri gücü artıran devletlerin uluslararası politika belirleyiciliği olduğu, kendi çıkarlarını savunabileceği ve kendini koruyabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Güç kullanımıysa, yeteneklerin, başkasının davranışını kimi yönlerden değiştirmesi yönünde tanımlanmıştır.132 _{Güç dengesizliği, bir devletin bir başkasına dayatma gücü} olmadığı şeklinde tarif edilmiş, gücün eşit dağılmadığı bir durum olarak yorumlanmıştır.133 _{Güç dengesi konusunda realizm tehditlerin algılanmasına}

125 _{Kenneth N. Waltz, “The Origins of War in Neorealist Theory”, The Journal of Interdisciplinary}

History, Cilt: 18, Sayı: 4, Bahar 1988, ss. 620-621.

126 _{Latif Pınar, “Neorealizm Bağlamında Türk Dış Politikası (1945-1965)”, Uluslararası İlişkilerde}

Güvenlik Kuramları ve Sorunlarına Temel Yaklaşımlar, Derleyenler: Sibel Turan, Nergiz Özkural

Köroğlu, Transnational Press London, 2017, s. 23.

127 _{John Baylis, “Uluslararası İlişkilerde Güvenlik Kavramı”, Uluslararası İlişkiler, Cilt: 5, Sayı: 18,}

Yaz 2008, s. 75.

128 _{Kenneth N. Waltz, a.g.e., s. 203.}

129 _{Paul Schroeder, “Historical Reality vs. Neo-Realist Theory”, International Security, Cilt: 19, Sayı:}

1, Yaz 1994, s. 111.

130 _{Joshua S. Goldstein – Jon C. Pevehouse, Uluslararası İlişkiler, Çeviren: Haluk Özdemir, 2. Baskı,}

BB101, 2017, Ankara, s. 107.

131 _{Sibel Turan, “Neorealist Kuram Bağlamında Ukrayna Krizi’nin Değerlendirilmesi”, Uluslararası}

İlişkilerde Teoriden Pratiğe Güncel Yaklaşımlar, Derleyenler: Sibel Turan, Nergiz Özkural Köroğlu,

Dora, Bursa 2015, s. 19.

132 _{Kenneth N. Waltz, a.g.e., s. 239.} 133 _{Davut Ateş, a.g.e., s. 367.}

odaklanırken, yapısal realizm anarşik sistemin içinde olduğunu savunmuştur.134 Yapısal realizm, güç dengesizliğinin hem zayıf, hem de güçlü devletler için bir tehdit olduğunu ileri sürüp devletler arasındaki eşitsizliğin bitirilemeyeceğini savunmuş ve şu sonuca ulaşmıştır:

“Devletlerin eşitsizliği, her ne kadar bir garanti sunmasa da, en

azından barış ve istikrarı mümkün kılar”135

Kısacası büyük devletler arasındaki güç dengesi, uluslararası sistemde barışı sağlayan temel olarak kabul edilmiştir.136 _{Güç dengesinin çıkış noktası ise, 1643 ve} 1715 yılları arasında Fransa Kralı olan 14. Louis’in yayılmacı dış politikasına karşı diğer devletlerin oluşturduğu denge olmuştur.137

Güç dengesinin çıkış noktası ve barış üstündeki etkisine ilişkin yorumlar, başlı başına devleti sistem içinde öne çıkarmıştır. Sistem içinde uluslararası hukuk ve örgütlere özel bir önem vermediği ifade edilen Hans Morgenthau’nun görüşü kısaca şöyle tarif edilmiştir:

“(…) uluslararası politikada kendi ulusal çıkarını maksimum seviyeye getirmeyi, güç elde etmeyi, elde ettiği gücü de korumayı ve artırmayı amaçlayan ve rasyonel hareket ettiği varsayılan devleti birincil aktör olarak gören realizm (…)”138

Yapısal realizmin bakışı da güç ve güvenlik konusunda klasik realizmden çok uzak değildir. Kenneth Waltz’un bununla ilgili görüşü şöyledir:

“(…) Bazı devletler her an kuvvet kullanabileceklerinden, bütün devletler bunu yapmaya hazır olmalıdır. (…) Devletler arasında doğa durumu savaş hâlidir. Burada kastedilen, savaşların durmadan meydana gelmesi değil, kuvvet kullanıp kullanmayacağına her devletin tek başına

134 _{Sibel Turan, a.g.m., s. 22.}

135 _{Kenneth N. Waltz, a.g.e., ss. 166-167.} 136 _{Davut Ateş, a.g.e., s. 63.}

137 _{Oral Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlardan…, s. 101.}

138 _{Özgün Erler Bayır, “Uluslararası İlişkilerde Neorealist Ekolden Neoklasik Realist Ekole”,}

Uluslararası İlişkilerde Teoriden Pratiğe Güncel Yaklaşımlar, Derleyenler: Sibel Turan, Nergiz

karar vermesiyle savaşın her an çıkabileceğidir. (…) çatışan tarafları yöneten ve yönlendiren bir siyasal karar biriminin yokluğunda kuvvet kullanımının her zaman önleneceği umudunu gerçekçi bir biçimde beslemek mümkün değildir.”139

Neoklasik realizm ise, uluslararası sistemin anarşik yapısıyla ilişkilendirdiği güvenlik konusunu, ülkelerin sahip olduğu maddi güçle birlikte anmış ve bunun dış politikayı etkilediğini savunarak, gücü artan ülkenin sınırları dışında da nüfuz elde etme arayışına gideceğini savunmuştur.140 _{Bu noktada iç politikaların, uluslararası} ilişkilerde belirleyici bir rolü olduğu anlamı çıkartılmıştır. Neoklasik realizm, yapısal realizmden farklı olarak “anarşik uluslararası sistemde hayatta kalmak (…) için

takip ettikleri yol ve (…) çabaları dahili dengeleme ve harici dengeleme”141 _şeklinde sınıflandırmıştır.

Güç edinimi genel olarak saldırgan ve savunmacı şeklinde ikiye ayrılmıştır. Savunmacı ve saldırgan şeklinde oluşan ayrım, güç miktarının yeterliliği konusundaki anlaşmazlıktan kaynaklanmıştır.142 _{Saldırgan olanlara göre yaşamını} sürdürmeyi garanti altına almak isteyen devletler, gücünü en üst noktaya çekmeye odaklanmalıdır; ancak savunmacılar için zaten bir devlet fazlasıyla güçlendiğinde dengeleme kendisini gösterecek ve gerekirse ona karşı koalisyonlar kurulacaktır.143 Yani bir diğer ifadeyle savunmacı realistler, sistemi oluşturan devletlerin kendi aralarında içsel bir dengenin olduğunu savunmaktadır.144 _{Saldırgan realizmde gerçek} anlamda işbirliğine kesinlikle inanılmaz ve ayrıca her ülke birbiri için tehdit oluşturduğundan, ittifak kurulabilmesi de olanaksızdır.145 _{Onlara göre “en güçlü olan}

139 _{Kenneth N. Waltz, a.g.e., s. 129.}

140 _{Gideon Rose, “Neoclassical Realism and Theories of Foreign Policy”, World Politics, Cilt: 51,}

Sayı: 1, Ekim 1998, s. 152.

141 _{Eyüp Ersoy, a.g.m., s. 179.}

142 _{Şerife Gözde Yirmibeşoğlu - Fatma Cande Yaşar Dinçer, “Uluslararası Ticaret Bağlamında Klasik}

Realizm, Neo-Realizm ve Neo-Liberalizm”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 3, 2018, s. 121.

143 _{John J. Mearsheimer, “Structural…”, s. 75.}

144 _{Göktürk Tüysüzoğlu, “Savunmacı Realizm ve Saldırgan Realizm Bağlamında Karadeniz}

Havzası’ndaki Çatışma Gerçekliğinin Değerlendirilmesi”, Avrasya Etüdleri, Cilt: 44, Sayı: 2, 2013, s. 69.

145 _{Shiping Tang, “From Offensive to Defensive Realism: A Social Evolutionary Interpretation of}

China’s Security Strategy”, China's Ascent: Power, Security, and the Future of International Politics, Derleyenler: Robert S. Ross, Zhu Feng, Cornell University Press, New York 2008, s. 150.

devletler kendi çıkarlarını koruyabilir ve siyasal varlıklarını garanti”146 _altında tutabilir. Yapısal realistler gibi, neoklasik realistler içinde de saldırgan ve savunmacı ayrışması bulunmuştur. Buna göre, ittifakların dayanıklılığı gibi uluslararası sonuçları inceleyen yapısalcılar da, dış ekonomi politikası gibi devletlerin dışsal davranışını inceleyen neoklasikler de uluslararası sistemin “kesin şartlar altında genişlemeyi teşvik ettiği” ya da “her zaman genişlemeyi teşvik ettiği” görüşü üstüne saldırgan ya da savunmacı olarak ayrışmıştır.147

Uluslararası örgütler ve ittifaklar, realizme göre devletlerin güçlerini kullanabilmek için kullandıkları araçlar olarak tarif edilmiştir.148 _{Bu tip örgütlerin} büyük devletlerce kurulmasındaki bir diğer neden ise, ekonomik çıkarlara dayandırılmış ve daha güçsüz olan devletlerle ilişkilendirilmiştir.149 _Liberal yaklaşımda olduğu gibi uluslararası örgütler, sivil toplum kuruluşları, çokuluslu şirketler doğrudan birer uluslararası siyaset aktörü kabul edilmemiş; ancak devlet için birer araç olarak yorumlanmıştır. Örneğin çokuluslu şirketlerin etkinlikleri farklı devletlerce yönlendirilmeye çalışılsa da, çoğunluğu ABD merkezli olduğu için, bu girişimde ABD yönetiminin etkisi daha yüksek kabul edilmiştir.150 _{Bir diğer ifadeyle} çokuluslu şirketler, merkezlerinin bulunduğu devletin siyasal yönetimince daha kolay yönlendirilebileceğinden, başlı başına bir uluslararası aktör kabul edilmemiştir. Devletler için birer araç olarak kabul edilen ve başka uluslararası ilişkiler kuramlarınca aktör olarak görülen noktalara, ileriki bölümlerde yer verilmiştir.