Görsel Materyallerin Tasarımı

Ders kitaplarında en sık kullanılan görsel araçların başında resim gelir. Bu nedenle ders kitaplarında kullanılacak resimlerin tasarımına da özen göstermek gerekir. . Kitapta yer alan görsel malzemelerin, öğrenciler tarafından birer bilgi kaynağı olarak algılanabilmeleri için kuşkusuz, söz konusu resimlerin belli kriterler gözetilerek tasarlanmış olmaları gerekmektedir.

Kitap içerisinde kullanılan süsleyici resimler çocuğun hayal gücünü harekete geçirmeyi ilgisini çekmeyi amaçlaması gerekmektedir. Bu nedenle abartılı, mizahi ya da fantastik olabilirler. Hayat bilgisi ders kitaplarında özellikle kimi kavram ve olguların açıklanmasında; çevre kirliliği ya da yardımseverlik gibi resimler özellikle önem kazanmaktadır. Anlam çözücü resimlerin ilişkili olduğu metinle aynı içeriği taşımaları gerekmektedir. Ayrıca resimler öğrencinin ilgisini çeken ve arttıran görsel şekillerle donatılarak, eserin duygusal yönünü kuvvetlendirebilirler (Köksal, 2001: 29).

Öğrenciler somut işlemler döneminde olduğu için, resimlerle ifade edilen kavramları daha kolay öğrenirler. Eğer resimler özünde konu ile ilgili değilse resimlendirme de anlam yönünden kaybolacaktır (Pitz, 1963, Aktaran: Yılmaz, 2005: 56)

Kitap resimlerinde resmin görevi metnin gerektirdiği ya da izin verdiği ölçüde durumları ve olayları daha belirgin kılmak, olanaklar ölçüsünde metni zenginleştirmek, canlandırmak ve daha geniş boyutlara götürmektir. Resim her şeyden önce çocuğun yaşantılara katılma ve çevresiyle ilişki kurma yeteneğini arttırmalıdır (Baral, 1989, Aktaran: Yılmaz, 2005: 56).

Kullanılan resim ve şekillerin metinle çok yakından ilgili olması, işlevsel olması, iyi ve kolay yorumlanabilmesi; eğiticilik özelliğinin bulunması; sanat değeri taşıması gerekir. Ayrıca, ders kitaplarındaki resimlerin:

• Metinle aynı yüzde, karşılıklı iki sayfada yer alması, • Sayfaya yanlamasına konulmaması

• Metnin okunmasını zorlaştırmaması,

• Renkli olması, öğretim açısından tercih edilir (Ceyhan ve Yiğit, 2004: 46).

Resim ve Metin İlişkisi: Metin ve resim arasındaki ilişki genellikle şu şekilde olabilir: • Metin ve resim genel olarak simetriktir. Yani aynı anlamı içerirler.

• Resim ve metnin bu ilişkisinde resim metne gerekenden fazla bilgi sağlar. Resim metnin anlattığını gösterir, anlamı güçlendirmeye yardım eder.

• Resim metni aydınlatmak için kullanılır. Bu ilişkide resimler konunun bazı yönlerini aydınlatmak için kullanılır. Metinde anlatılan her şey resimde bulunmaz.

• Resim metnin zenginleştirilmesine ve öneminin arttırılmasına yardımcı olur. Bu tip ilişkide asıl hikâye metin tarafından anlatılır. Fakat resimler detaylara işaret ederek metni genişletir ve incelikle işlenmesini sağlar. Ayrıca resimler metinde anlatılanlar hakkında yeni çağrışımlar getirme görevini de üstlenmektedir.

• Temel konu metin tarafından anlatılır. Resim seçilmiş yönlere hitap eder. Bu tip resim-metin ilişkisinde resim metindeki bir olayı veya detayı yansıtacaktır. Böylece resim metnin seçilmiş yönlerini sunar.

• Resim, resmin bazı yönlerini anlatan metinle asıl hikâyeyi yansıtır. Bu tür ilişkide hikâye asıl olarak resim aracılığıyla sunulur. Metin resmin seçilmiş bazı yönlerini anlatmak için kullanılır (Golden, 1990, Aktaran: Yılmaz, 2005: 58).

2.6.3.1. Ders Kitabı Resimleri:

Ders kitaplarında yer alan resimler üç biçimde sınıflanmaktadır. Bunlar; süsleyici resimler, metni tamamlayıcı, açıklayıcı resimlerdir (Nolen ve Goetz, Aktaran: Yılmaz, 2005: 58).

Süsleyici Resimler: Konunun açıklanmasına yardımcı olmaktan çok, onun sembolik yönünü belirtmeye yarar. Ders kitaplarında uygun yerlerde bu tür resimlere yer verilebilir. Süsleyici resimler:

• Hayal gücünün artmasında

• Estetik duygunun gelişmesinde yararlı olmaktadır.

Metni Tamamlayıcı Resimler: Resimler bazen sözcüklerin yerini tutarak, bazen de yorumlama görevini yerine getirerek yapılacak işleri gösterebilir. Bu yolla da ilgili metni yorumlayan çocukta, yaratıcılık yetilerinin ve görsel algılamanın zihinsel gelişmeye olan katkısının devamında son derece yararlı gelişmeler olacaktır. Bu resimler sayesinde konu çocuk zihninde kalıcı olacaktır. Bu tür resimlemeler kavram geliştirmesi için kullanılabilir. Ancak kavram geliştirmede sade, açık, kolay anlaşılır resimlerle, hızlı ve kalıcı sonuç alınabilir.

Çünkü çocuğun görsel ve zihinsel algılamalarında kargaşaya neden olabilir. Resimler çocuğun yaş ve ilgi seviyesine uygun olmalıdır. Metni tamamlayıcı resimleme sayesinde öğretici, eğlendirici, eğitici resimlerle pek çok yeni kavram çocuklara tanıtılabilir .

Metni Açıklayıcı Resimler: Bu tür resimlemeler, yazıyla anlatılması zor olan, ayrıntılı ve karmaşık nesnelerin ve olayların kolayca kavranmasını sağlamak amacıyla tasarlanabileceği gibi bazı doğal ve teknik olayları açıklamada da kullanılabilir.

İlköğretim çağı, bireylerin bilgi ve estetik algılama çağının en önemli dönemlerinden biridir. Çocukların gelişiminde sanat ve estetiğin rolü oldukça önemlidir. Çünkü sanatsal algılamaların, çocukların dünyasının genişlemesine ve zenginleşmesine önemli katkıları olur (Doyran, 1997: 80).

Ders kitaplarında öğretim etkinliklerinin görsel malzemelere dayanarak tasarlanması ve öğrencilerin değişik yeteneklerinin bu yönle geliştirilebilmesi mümkündür (Köksal, 2001: 29). İşte bu amaçla hazırlanabilecek resimleri şöyle sıralayabiliriz:

Konsantrasyon Resimleri: Her hangi bir konuya ya da konunun herhangi bir özel noktasına öğrencilerin dikkatini çekmeye ya da konunun bütününe yönelik olarak dikkatlerini yoğunlaştırmalarına yardım olmak amacıyla hazırlanmış detaylı resimlerdir(Köksal, 2001: 30).

Durumsal Resimler: Herhangi kavram ya da olguyu bütünüyle içeren resimlerdir. Öğretmenin konuya girerken ya da onu özetlerken kullanabileceği bu resimlerin içeriği, konudan ne eksik ne de fazla olmalıdır(Yılmaz, 2005: 58).

Problem Resimleri: Öğrencilerin, herhangi bir problemi çözmelerinden çok, fark etmelerini sağlayan resimlerdir. Bu tür resimlerin ana özelliği, problemin nedenlerini ve sonuçlarını sembolize edebilmeleridir. Öğrencilerin resimlerdeki belirgin neden-sonuç ilişkisini ya da ilişkilerini fark edebilmesi gerekir(Köksal, 2001: 30).

Yaratıcı Resimler: Hayat bilgisi ders kitaplarında kullanılması önerilecek bir resim türü de, öğretmenin öğrenciden, resim üzerinde kimi işlemler yaparak, onun yaratıcılık denemelerinde bulunmasını isteyebileceği türden resimlerdir. Resimlerde kimi önemli noktalar, çizilmemiş ya da boyanmamış olabilir ve bu eksikliklerin öğrencilerce tamamlanması istenebilir. Örneğin, öğrencinin sadece nedenlerin çizildiği bir resim üzerinde düşünerek, karar verme, beklenen sonuçları tahmin etme, alışılmamış sorular sorma becerilerinin gelişmesi amaçlanabilir(Yılmaz, 2005: 59).

Hareketli Resimler: Hayat bilgisi ders kitaplarında herhangi bir kavram ya da olguyu, bir tek resimle ifade etmek zorunlu ya da mümkün olmayabilir. Öğrenciler aynı kavram ya da

olgunun farklı yönlerini içeren küçük resimleri birleştirebilir ve bütüne ulaşabilirler. Rastgele dizilmiş numaralı resimleri doğru sıraya koyabilir ve bu sıralamayı öyküleştirebilir.

Eleştirici Resimler: Eleştirici resimler, çelişik olguların, nesnelerin ya da olayların yer aldığı resimler olarak tasarlanabilir. Bu tür resimler, öğrencilerin bildiği ya da yakın çevresinde gözlediği olay, nesne ya da olguları içermelidir(Köksal, 2001: 31).

Önce-Sonra Resimleri: Olayların arasında neden sonuç ilişkileri olduğu kadar öncelik sonralık ilişkisi de vardır. Genellikle birbirleri ile neden sonuç ilişkisiyle bağlı iki olaydan önce olanı neden, sonra olanı sonuçtur. Yanlış sıralanmış ardışık resimlerin öğrencilerce sıraya konulması ya da birbirini izleyen olayların yer aldığı bir resmin öğrencilerce, öncelik sonralık sırasına göre öykülenmesi, bu tür resimlerin kullanılmasına örnek olabilir(Köksal, 2001: 32).

Sungu’ya göre, ders kitaplarında yer alan görsel bir malzemenin kullanışlı olabilmesi için; bir konuyu özetlemesi, mekanın belirgin olması, kişi ya da nesnelerin ana özelliklerinin belirgin olması gerekmektedir (Köksal, 2001: 28-32).