Franchising Sisteminin Yarar ve Sakıncaları

Franchising hizmet alanında denenmiş ve başarılı olmuş bir ticari markanın veya ürünün dağıtım ya da hizmet sunma hakkının belirli bir süre, belirli koşullar ve sınırlamalarla yasal ve finansal açıdan tamamen bağımsız olan bir diğer tarafa verdiği bir pazarlama ve dağıtım yöntemi olduğunu yukarıda açıklamıştık. Franchising sisteminin ve franchise sözleşmesinin franchisor ve franchisee açısından çeşitli yarar ve sakıncaları bulunmaktadır.

Franchising sisteminin franchisor açısından yararları; franchisee sözleşme gereği franchisor’a bir giriş ödentisi yanı sıra, yıllık bir royalty de ödeyecektir. Franchisor her hangi bir ödeme veya yatırım yapmadan gelir ve karlarını arttıracaktır. Böylelikle en az maliyetle büyüme ve gelişme sağlayacak, büyüme ve iş hacminin artması sonucu verimlilik ve kârlılığı artacaktır. Mal ve hizmetlerin daha fazla satılması franchisor'ın finansal kuruluşlardan kredi bulma imkânını arttıracaktır. Daha hızlı ve etkin bir dağıtım söz konusu olacak, dağıtım sistemi kolaylıkla kontrol edilebilecektir. Franchisee’den pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlanacak, tüm bu yararlar yanı sıra Franchisor bir risk yüklenmeyecektir.

Franchising sisteminin Franchisor açısından sakıncaları ise; franchise sistemine giriş aidatlarının ve/veya Franchisee işletmelere sağlanan donanım, mal ve hizmet bedellerini tahsilinde güçlükle karşılaşılması hâlinde bir risk söz konusu olacaktır. Franchisee’nin sistemin sağlayacağı yararları tek taraflı olarak, franchisor’dan beklemeleri, iş birliği anlayışını zedeleyebilmektedir. Son olarak, başarılı ve kalitesi kanıtlanmış bir marka veya isim franchisee'nin hatalı faaliyetleri sonucu zarar görebilir. Bunun önlenebilmesi için sıkı bir

74 denetim gerekecektir.

Franchising sisteminin franchisee açısından yararlarına gelince; franchisee daha önce denenmiş, başarısı kanıtlanmış ve tanınmış bir marka ile birlikte, işletme sistemleri, teknikleri ve süreçleri kullanacak, marka ile birlikte Ulusal veya Uluslararası standartlara ve kaliteye sahip olacaktır. Tanınmış bir markanın sağladığı sürekli müşteri ve iş yapma imkânı ile gelir ve kazancı artacaktır. Franchisor franchisee'ye eğitim hizmeti ve uzman personel desteği sağlayacaktır. Kaliteli personel bulma, işe alma ve yetiştirme konularında franchisor’un tekniklerinden yararlanılacaktır. Mali, ticari ve idari konularda alınan destekle, teknik işlevlere ağırlık verilip başarı şansı arttırılacaktır. Franchisor ile ortak hareket edilerek küçük işletmelerin karşılaşacakları risk ve işletmecilik sorunları minimize edilecektir.

Franchisor’une mali ve hukuk danışmanlarından ve sürekli olarak yaptığı araştırma ve geliştirme çabalarından yararlanılacaktır. Franchisee işletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel tekniklerin kullanılması ve kuruluş aşamasında leasing vb.

finansal kaynaklardan destek alınması mümkün olmaktadır. Franchising sistemi, böylelikle girişimcinin yalnızlığını ortadan kaldırarak, kendi işini kurmanın getirdiği riskleri azaltmaktadır. Franchisor'a yapılan ödemeler, başlangıçta, yeni bir işin ön yatırımından daha fazla olmasına rağmen, denenmemiş bir iş için yapılacak hata bedellerinin toplamından azdır.

Bu arada, reklam ve tanıtma giderlerinden tasarruf sağlanacak, işletme için standart yönetim, muhasebe, satış ve stok yöntemlerinin kullanılacak, denetim kolaylaşacaktır.

Franchising sisteminin franchisee açısından sakıncaları ise; franchisor'ın koyduğu bir takım kurallara ve kısıtlamalara uyma zorunluluğu nedeniyle franchisee’nin girişimciliği ve yaratıcılığını sınırlanmaktadır. Sözleşme aşamasında yeterli araştırma yapılmadığında, kârın önemli bir kısmı franchisor'a gitmektedir.

Sözleşme konusu ürün ya da hizmetin yaygın kullanımı, giriş aidatlarını yükseltmekte, franchisor'dan alınması zorunlu bazı ürünlerin piyasadan daha ucuza alınması mümkün iken daha yüksek bir bedel ödenmektedir. Franchise sözleşmesinde boşlukların olması durumunda sistem franchisor lehine çalışabilmektedir. Franchisor'un franchisee'ye güvensizliği, sözleşme ile sağlanan hak ve imkânların sınırlı tutulmasına neden olmakta ve bu durumda taraflar arasında sürtüşmeler doğmaktadır.

Ülkemizde ilk franchising deneyimi 1986 yılında Mcdonalds ile başlamış ve çok kısa süre içinde birçok uluslararası işletme farklı dünya markaları ile Türkiye’de franchising’i denemişlerdir. Bunlardan bazıları global işletmeler olmalarına rağmen başarısız olmuşlardır.

Bölgesel koşullar, tüketici alışkanlıkları ve tüketicilerin ekonomik durumları yeteri düzeyde araştırılmadığından, franchisee’lerin konusunda uzman olmayan kişilere veya işletmelere verilmesinden, öngörülen ciro rakamlarına ulaşılamamış, ikame ürün ve hizmetlerin rekabeti ve çok ucuz olması nedeniyle başarıya ulaşamamışlardır. Ancak bu durum günümüzde hem yerli franchisee’lerin artması hem de uluslararası işletmelerin Türkiye pazarını önemli ölçüde tanımalarıyla düzelmiştir. Günümüzde franchise almak için gerekli koşulların sağlanması iş başarısını neredeyse otomatik olarak getirmektedir.

75

Uygulamalar

1. İnternetten bulacağınız bir franchise sözleşmesini inceleyiniz.

76

Uygulama Soruları

1. İncelediğiniz sözleşmede dikkatinizi çeken başlıklar nelerdir?

77

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti

Franchising, birbirinden bağımsız iki taraf arasında oluşturulan sözleşmeye dayalı bir ilişkidir. “Hak sahibine verilen para karşılığında belirli sınai hakları ticari alanda kullanma izni”dir. Franchising sözleşmeleri, bir ürün, bir marka ya da bir hizmeti kapsayabilir. İmtiyaz sahibi tarafın, belirli bir süre şartı ve bazı sınırlamalarla ticari işlerini yürütmek üzere bu hakkı ikinci bir tarafa devretmesi söz konusudur. Franchising’in en önemli tarafı imtiyaz hakkını veren tarafın işin yönetim ve organizasyonu konusunda know-how yani bilgi ve destek sağlıyor olmasıdır. Bu destek her iki tarafın yükümlülüklerini kapsayan bir franchise sözleşmesi ile tanımlanır. Franchise sisteminin franchisor ve franchisee için yarar ve sakıncalarının olduğu açıktır. Taraflar bu yarar ve sakıncaları değerlendirerek her iki tarafında yararına sözleşmeye dayalı bir ortaklık yapabilirler.

78

Bölüm Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi franchisee’yi tanımlar?

a) Bağımsız olarak çalışan kişi veya işletmelere ticari adını, markasını, pazarlama sistemini ve üretimle ilgili teknik haklarını satan işletmedir.

b) Franchise anlaşmasındaki üretici taraftır.

c) Franchise anlaşmasında karşı tarafa sistemlerini kullanma hakkını veren taraftır.

d) Ana firmanın isim ve sistemi çerçevesinde iş yapabilme hakkını kullanan gerçek veya tüzel kişidir.

e) İş yapabilme hakkını veren taraftır.

2. Aşağıdakilerden hangisi franchising anlaşmasının taraflarını içermektedir?

a) Franchisor-franchisee b) Franchise-franchisor c) Franchisor-franchise d) Franchise-franchiseer e) Franchiseer-franchisor

3. Aşağıdakilerden hangisi franchising sisteminin temel özellikleri arasında yer almaz?

a) Ürün veya hizmetin markası ve adı her yerde aynıdır.

b) Üretilen ile satış aynı imaj altında birleşir.

c) Franchising, yasal ve finansal açıdan birbirinden bağımsız, en az iki taraf arasında anlaşmayla yapılır ve taraflar arasında sürekli bir ilişki kurulur.

d) İlk franchise alan, başka firmalara da franchise verme hakkına sahip olamamaktadır.

e) Franchising sözleşmesinde her iki tarafa bazı haklar tanınmaktadır.

4. Aşağıdakilerden hangisi Franchise anlaşmasının girişimci için avantajları arasında yer almaz?

a) Eğitim ve rehberlik

79 b) Bilinen bir marka ismi taşıması

c) Franchisor kontrolü d) Denenmiş yol e) Mali Destekler

5. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de ki franchiseların başarısızlık nedenlerinden biri değildir?

a) Ürünün satılması planlanan tüketicilerin maddi durumlarının yetersiz kalması b) Öngörülen ciro rakamlarının çok altında kalınması

c) İkame malların rekabet kuvveti

d) Konusunda uzman kişilere sorumluluk verilmesi e) Altyapı yetersizlikleri bölgesi için haklarını anlaşma ile alarak uygulayan bağımsız yatırımcılar olarak tanımlanabilir.

a) Doğru b) Yanlış

8. Franchise Sözleşmesinde isim, marka veya sistemi kullanma hakkı karşılığında ödenecek ücrete “Franchising fee” denir.

a) Doğru b) Yanlış

9. Franchise sözleşmesinde yıllık ciro veya kardan yüzde olarak ödenecek olan aidata “Royalty” denir.

a) Doğru

80 b) Yanlış

10. Ürün ve marka franchising’inde Franchisee ve Franchisor arasında sadece ürün, servis ve marka alanında değil, işletme sistemi içerisinde bir bütün olarak pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri içeren bir işbirliği yapılmaktadır.

a) Doğru b) Yanlış

11. Aşağıdakilerden hangisini franchising için söylemek doğru olmaz?

a) Taraflar birbirinden bağımsızdır

b) Belirli bir süre ve sınırlamalar dahilinde verilmiş imtiyaz hakkıdır c) Verilen imtiyaz her bölge için geçerlidir

d) İş ile ilgili bilgi sağlanmaktadır e) İş ile ilgili destek sağlanmaktadır

12. I) Geliştirilmiş bir ürün, fikir veya hizmet veya karışıma sahip olan ve bunları ticari isim, marka altında koruma altına alan işletmeye franchisee denir.

II) Sahip olduğu ürün ya da hizmetin satış dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren işletmeye franchisor denir.

III) Franchising anlaşması franchisor ve franchisee arasında yapılmaktadır.

Yukarıdaki verilenlere göre aşağıdakilerden hangisi/hangileri doğrudur?

a) I b) II c) III d) I ve II e) II ve III

13. Aşağıdakilerden hangisi franchising’in özellikleri arasında sayılamaz?

a) Franchising taraflar arasında imzalanan bir sözleşmedir.

b) Franchising sözleşmesinde her iki tarafa da haklar tanınmaktadır.

c) Tüm franchising sözleşmeleri birbirinin aynıdır.

d) Franchising fee giriş bedeli olarak sayılabilir.

e) Royalty oranları markadan markaya değişmektedir.

14. Aşağıdakilerden hangisi franchise sözleşmelerinin ana başlıkları arasında sayılamaz?

a) Franchisee’ye sunulacak mal ve hizmetler b) Franchisor’un Franchisee’yi satınalma koşulları c) Antlaşmayı yenileme şartları

d) Sözleşmeyi sonlandırma koşulları

e) Franchisee’nin yapacağı ödemelerin şartları

81 15. Aşağıdakilerden hangisi Franchise almak isteyenlerin sorgulaması gereken konular arasında sayılamaz?

a) Ürün veye hizmet ile ilgili konular b) Fiyat ve maliyetler ile ilgili konular c) Yer seçimi ile ilgili konular

d) Master franchise şartları ile ilgili konular e) Kontro ve destekleme ile ilgili konular

Cevaplar

1)d, 2)a, 3)d, 4)c, 5)d, 6)b, 7)b, 8)a, 9)a, 10)b, 11)c, 12)e, 13)c, 14)b, 15)d

82