Fonetik

el-Muzhir deki fonetik konular• ele almadan önce foneti in kelime anlam•n•, ne

oldu unu aç•klayal•m.

Kelime olarak Fonetik:

Frans•zca kökenli bir sözdür ve asl•nda bir s•fatt•r. “Sesle ilgili” demektir. Bir de “Sesleri bütün özellikleriyle ve ayr•nt•lar•yla gösteren” diye tan•mlanmaktad•r.

Terim olarak fonetik:

Fonetik terimi, konu ulurken dil, g•rtlak, ses telleri, damak, di ler ve dudaklar ile ç•kar•lan sesleri ve bu seslerin dil ile olan ili kilerini tan•mlamak için kullan•lan bir terimdir.

82

Banu Diri, “Dilbiliminin esaslar•”,s.( https://www.ce.yildiz.edu.tr/personal/banud/file/2626/Linguistic+Essentials-2.pdf, Eri im tarihi 18.06.2015.

Dillerde anlam ay•r•c• olarak kullan•lan en küçük ses fondur (phon). Fonetik terimi bu kökten gelmektedir.

Fon kavram• evrensel de ildir ve her dilde farkl• seslere kar •l•k gelir.

Farkl• dillerdeki fonlar•n tek ortak özelli i, ay•r•c• temel sesler olmalar•d•r.

Sesle ifade edilen dili, yani konu may• kaydetmek için yaz• icad edilmi tir.

Baz• dillerde, örne in Türkçe, Fince ve Japonca’da, sesbirimler do rudan harflere kar •l•k gelir ve bu tip dillere fonetik diller denir. ngilizce, Almanca, Frans•zca gibi dillerde ise Fonlar harflere kar •l•k gelmezler. Bu yakla •m•n yerine uluslararas• geçerlili i olan fonetik bir alfabe, ses birimlerini ifade etmek için kullan•l•r.

Fonetik meseleleri inceleyen bir ara t•rmac• el-Muzhir kitab•n•n yirmi sekiz, otuz iki, otuz üç, otuz yedi ve otuz sekizinci bölümlerinde bu konuya dair meseleleri görebilir.

• ttiba

Bu bölüm yirmi sekizinci bölüm olub tam ad• “el- ttiban•n tan•t•m•”d•r. Suyûtî, bu bölümü bn Fâris in (ö.395/1004) es-Sâhibî fî f•khi l-Luga eserinden rivayetiyle ba lam• t•r. bn Fâris mezkûr eserinde: Araplarda ittiba vard•r. Bu bir kelimenin di er kelimeyi vezinle izlemesidir⁸³ demi tir.

Suyûtî, konu ile ilgili Sa leb in (ö.291/914) “Emâlî”, bn Düreyd in (ö.321/933)

Cemhere”, Fârâbî nin (ö.350/961) “Dîvânu l-Edeb”, bn Fâris in (ö.395/1004) “el-ttibâ ”, eyh Taceddin b. Mektûm un (ö.749/1348) “Tezkira” eserinden çok say•da

örnekler vermi tir.

Sonunda bu konuyu bn Dehhân •n (ö.569/1174) “fi l- urra” eserinde “Babû

t-Tevkîd” bölümünde konu hakk•nda u sözleriyle bitirmi tir: Tevkîdin bir türü vard•r,

ittibad•r. Örne in: ”% ) % *“ (at ân nat ân) ifadesi gibi. Birço una göre tevkîd hükmüne girer. Delili ise ilk kelimenin anlam•n•n aç•k olmamas•d•r. Bunun için de mana misaldeki gibi harflerden sonra tekrar edilir: + , + - (hasene besene.)⁸⁴

83

Suyûtî, el-Muzhir, c.1, s. 414.

bn Dehhân (ö.569/1174): “Bu kelimeler benim fikrimce, tekrarla yap•lan tevkîd türündendir” demi tir. Raeytu zeyden zeyden – . / misalinde oldu u gibi”.85

• bdâl

Suyûti konuyla ilgili bn Fâris in (ö.395/1004) görü ünü nakletmi tir.⁸⁶ bn Faris öyle demi tir: “ bdâlu l-hurûf” Araplar•n kulland• • üsluplardand•r. Bu ise kelimedeki bir harfin di erinin yerine geçmesidir. Örne in: + 0 1 2 3 4 5 0 4- 5 Bu cümledeki iki kelime (rifellun ve rifennun) de ayn• anlam• (uzun kuyruk) ifade eder. Bu üslup Arap dilinde çok kullan•lan, me hur bir üsluptur. Birçok âlim bu mevzuda eser telif etmi tir.

Suyûti (ö.911/1505) bu mevzuda bn Sikkît in (ö.244/858) de eseri oldu unu söylemi tir.

Suyûtî, Halîl b. Ahmed el-Ferâhidî den (ö.170/786) de nakilde bulunmu ve onun Kur ân-• Kerîm de “ 678 9 ” ayetinden : kelimesinin kastedildi i görü ünde oldu unu bildirmi tir. Kelimedeki cîm (;) harfi ha ( < ) harfinin yerine geçmi tir.⁸⁷

• Kalb

Suyûtî, bu mevzu hakk•nda bn Fâris’in (ö.395/1004) u sözlerini nakletmi tir: “Araplar•n üsluplar•ndan biri de “el-Kalb”dir. Bu ise bir kelimede veya bir ibarede bulunur. Örnek olarak = 0 >? 0 1@, 3 AB' 0 B?' gibi kelimeleri zikredebiliriz. Bu türden kelimelerin say•s• fazlad•r. Ancak Kur ân da bildi im kadar•yla yoktur”.⁸⁸

Bu konu hakk•nda bn Sikkît (ö.244/858) bir kitap yazm• t•r. bn Düreyd el-Cemhere de Araplar•n kulland•klar• bu kelimelere dair u örnekleri vermi tir:⁸⁹0 C, DAB' 0 B?'

C?) 0 2 & E) D F D GH I 0 G&* I D J K - L "!* = 0 "H5 0 85 Suyûtî, el-Muzhir, c.1, s. 425. 86 Suyûtî, el-Muzhir, c.1, s.460. 87 Suyûti, el-Muzhir, c.1, s, 460. 88 Suyûti, el-Muzhir, c.1, s. 476. 89 Suyûti, el-Muzhir, c.1, s. 476.

• ki ekilde Varit Olan ve Harf Hatas• Oldu u Varsay•lan Kelimelerin Tan•t•m•

Fonetik dil konular•n• içeren di er bir bölüm ise otuz yedinci bölümdür. Bu bölüm ise “ ki ekilde varit olan ve harf hatas• oldu u varsay•lan kelimelerin tan•t•m•” ba l• • alt•ndad•r. Burada A (be) ve M (te) , A (be) ve N (se), M (te) ve N (se) gibi di er benzer harflerle varit olan kelimeleri konu edinmi tir.⁹⁰ Örne in M (te) ve % (nun) harfleri ile varit olan kelimeye örnek verelim;

O $ , 6 & 0 6 * P Q % ,

“Dîvânu l-Edeb”de (kenefe) fiilinin $ (ketefe) fiili oldu u soylenmektedir. Ba ka bir örnek ise N (se) ve % (nun) harfleri ile varit olan kelime için;

% , 0 GRSRS! , < 9 TU

Suyûtî, Fârâbî nin (ö.350/961) “Dîvânu Edeb” ve Se âlibî nin (ö.350/1038) “F•khü

l-Luga” s•ndan UV 0 ,V (dubr) ve (disr) - (çok mal) kelimelerini örnek olarak vermi tir. Te ve Se harfleriyle ilgili : “fi l-Cemhere” eserinden A $ (kuttâb) (çocu u ö retirken kullan•lan küçük bir yay ) ve A S (kussâb) kelimelerini göstermi tir. Konuyla ilgili Se âlibî nin “F•khü l-Luga”! eserindeki (elhethete) .W$W ve (elheshese) XWSW örneklerini de zikretmi tir.

Bu konu hakk•ndaki örnekler ise genel olarak Ebû Amr e - eybânî nin (ö.206/821)

“Nevâdir”, bn Sikkît in (ö.244/858) “Kitâbu l-Esvât” ve! “ bdâl”,! Se âlibî nin

(ö.350/1038) “F•khü l-Luga” ve Ebû Ali el-Gâlî nin (ö.356/967) “el-Emâlî”! kitaplar•ndand•r.

• ki ekilde Varit Olan ve Peltek Biri Okudu unda Önem Verilmeyen Kelimeler

Bu bölümde ise Suyûtî iki ekilde varit olan ve peltek biri okudu unda önem verilmeyen kelimeleri konu edinmi tir. Bunlar (ra) ve Y (gayn), (ra) ve 6 (lâm), (zeyn) ve Z (zel), 2 (sin) ve N (se) harfleridir. Bu bölüm hakk•nda ise Se’âlebî (ö.350/1038) F•khü l-luga da: “Leys, Halil in [ *B kelimesini[ * gibi okudu unu

duymu tur. Baz•lar•ndan bunu duymu olsak ta dilde böyle oldu u için mi; yoksa pelteklik sebebiyle midir bilmiyoruz”⁹¹ demi tir. Di er bir örnekte ise el-Esmâ î (ö.216/831) öyle söylemi tir:

>RI +5 P > '0 >S ' +5 %7 6 &

“Cemhera”da: N (se) ve \ ( în) harfiyle ilgili G * 0 GS* ]/ 5 “imra etun ussetun” ve “ u etun” misallerinde oldu u gibi⁹² ya dilde böyledir, ya da kelime peltek okundu u içindir.⁹³