Eserin De erlendirilmesi

Tam ad• el-Muzhir fî ‘ulumi’l-luga ve envâ‘ihâ olup Arap sözlük bilimi ve metodolijisiyle Arap lengüisti i ve f•khü-l-Luga konusunda kapsaml• ve derli toplu ilk eserdir.²⁹⁴Ayr•ca lugavî malzemenin rivayeti ve ele tirisi hususunda hadis usulü ve terminolojisini teorik ve pratik düzlemde uygulayan ilk teliftir. Suyûtî den önce baz• âlimlerin bu sahadaki çal• malar• s•n•rl• ve da •n•kt•r. el-Muzhir de ise lügat rivayeti ve ele tirisi konusunda zengin örneklerle birlikte geli mi bir yöntem ilk defa ortaya konulmu tur.

lk bak• ta bu eser hakk•nda devrinin sözlüklerinin derlenip toplan•lmas•, yeniden düzenli bir ekilde çal• •lmas•ndan ba ka bir ey olmad• • dü üncesiyle yakla sak ta, eseri iyice inceleyerken asl•nda kitab•n yaln•z bununla s•n•rlanmad• •n• görüyoruz. öyle ki, Suyûtî, lugat rivayeti, raviler, dilin olu umu, isim ve fiillerin yap•s• gibi di er konulara da temas etmi tir.

Bu sebepten dolay• eseri birçok âlim incelemi ve eserdeki mevzulara deyinmi , bunun yan• s•ra eseri ve muazzam Hocay• överek eserin Arap dili grameri ve sözlü ü aç•s•ndan büyük öneme sahip oldu unu vurgulam• lard•r. Örne in; Suyûtî nin dilin olu umu ile ilgili meseleler hakk•nda bahsetti i konulara dair Sübhi Sâlih²⁹⁵ Dirâsâtun fî f•khi’l-Luga isimli kitab•nda de inmi ve Suyûtî nin bn Cinnî den ve bn Düreyd den ses

taklitleri hakk•nda nakletti i görü lerden bahsederek bu görü ün ba ka bir fikir olu turdu unu söylemi tir. Bu fikre esasen, âlimlerin ço u dilin, do al seslerin ç•kmas• sonucunda olu tu u görü ündedirler. Ses taklitlerine örnek olarak insan•n hayvan ve di er do al davran• lar• taklit etti i veya özel heyecanlanma veya tedirginlikler zaman• ç•kard• • sesleri örnek olarak söyleyebiliriz.

Bunlara göre ilk ba lang•çta kelimeler bir heceden olu mu tu. Ayr•ca Sübhi Sâlih, “laf•z ve manas• aras•ndaki ili ki” konusu ile ilgili Suyûtî nin bâd b. Süleyman Seymeri den

294 Süleyman Tülücü, “Muzhir”, D A, stanbul, 2006, c.32, s. 251.

Lübnan’dak• Büyük slam Meclisi’nin ba kan•, Lübnan bilim adamlar• Derne i Genel Sekreteri, Lübnan Ulusal slami Cephesi Genel Sekreteri olmu bir islam dü ünürüdür. Kahire, am, Ba dat ve Fras Krall• • Akademisi Bilimsel Akademilerin üyesidir. 1926 y•l•nda Lübnan’da Trablus’ta do mu ve 1986 y•l•nda ehit dü mü tür. Say•s•z kitaplar• bulunmaktad•r.

nakletti i görü e ek aç•klamada bulunmu ve bu görü ü önemseyerek söylemi tir: “Bu aç•klaman• getiren bâd b. Süleyman Seymeri me hur Mu tezile âlimlerindendir. Ve onun dedi i gibi laf•z ve medlulü aras•nda mucidin (olu turan) telif etmesini belli eden do al bir ili ki ²⁹⁶ vard•r.”²⁹⁷

Sübhi demi tir: “ Abbâd bir grup dil âlimlerini etkilemi ve bunun sonucu olarak onlar laf•z ve medlulü aras•ndaki do al ili kinin mevcut olmas• dü üncesini devam ettirmi lerdir. Belki de, baz•lar• bu ili kinin var olmas• meselesinin ispat• için üstlenmi lerdir. Onlar bu konu hakk•nda di er dillerde kendi sözlerini söylemek için hatta Arap diline özgü do al kanun ve kaidelerden bile uzakla m• lard•r. Onlar•n ba armas• vaktini ise kesin olarak bilmiyoruz.”²⁹⁸

Sübhi Sâlih öyle demi tir: “Baz• ara t•rmac•lar için cumhuru inkâr etmek zor gelmi tir. Bu ayr•lman•n gerçek nedeni gerçekten te ne do al ili kinin varl• •, ne de bunun aksi bir görü ü savunma çabas• de ildir. Aksine, Abbâd’a göre bu tür ili ki görünmeyen, ancak gerek duyulan ve kendili inden olan bir ili kidir. Bazen anlayamasak veya fark•na varamasak bile laf•zla anlam aras•nda bu do al ili kinin var olmas• kaç•n•lmazd•r. Suyûtî, bu ifadesiyle konuya öyle aç•klama getirmi tir: “Arap dil bilginleri laf•zlar ve manalar•n tespiti üzerine anla mak üzereydiler. Fakat onlar•n ve Abbâd •n mezhebi aras•nda fark vard•r. öyle ki, Abbâda göre, onlar•n görü ünün aksine olarak bu ili ki var olmas• vacib olan bir ili kidir. Bu da Mutezilenin Allah•n fiilleri konusunda vacip oldu unu dedikleri gibidir. Sünne ehli ise böyle dü ünmemi tir. Onlara göre, gerçekten Allah (c.c) •slah ediyor, fakat bu Ona (c.c) vacip de ildir.”²⁹⁹

Sübhi Sâlih konuya öyle devam etmi tir: “Suyûtî nin eserinde kapsam• oldu u görü lerden, kendisinden önceki dilcilere mahsus ve birço u zamanla kayb olmu eserlerinden de görünen odur ki, genel olarak dilciler, özellikle de Arap dili bilginleri “laf•zlar ve anlamlar aras•nda var olan do al ili kinin” in tespiti meselesinde anla maya varm• lard•r. böyle oldukta, bizlere de F•khü l-Luga gibi ilim alan•nda önemli fetih say•lan bu dil kanununu kabul etmek dü er.”³⁰⁰

296 Suyûtî, el-Muzhir, c.1, s.47.

297

Sübhi Sâlih, Dirâsetun fî f•khi l-Luga, 16. Bas•m, Beyrut: “ Milyonlar•n ilim evi” kütüphanesi, 2004, s.150.

298

Sâlih, Dirâsetun fî f•khi l-Luga, s.150.

299

Sâlih, Dirâsetun fî f•khi l-Luga, s.151.

Emin Fâhir e³⁰¹ gelince, o Suyûtî ve onun “el-Muzhir” kitab•n• övmü tür. Onun fikrine göre, kitap mühim dil kitaplar•ndan biridir ve hatta bir dil ara t•rmac•s• için zaruri bir kitapt•r. Suyûtî nin bu büyük eserinde daha çok kendi ça • dilci âlimlerin fikir ve görü leriyle yetindi ine i are etse de, kitab•n her halükarda büyük ilgi çeken önem arzeden kitaplardan oldu unu da söylemi tir. Çünkü o, eserlerinin ço u kaybolmu sika (güvenilir) dilcilerden eserinde nakillerde bulunmu tur.

Suyûtî, el-Muzhir de konu ile ilgili yaln•z dilci âlimlerin de il, hem de dilin yan• s•ra f•k•h usulü, felsefe gibi de i ik bilim dallar•nda da ilim sahiplerinin görü ve tercihlerine ba vurarak nakillerde bulunmu tur.

Suyûtî nin bu büyük eserinde me hur müslüman âlimlerinin görü lerine ba vurmas• dikkat çekmektedir. Örneklerle onlardan Câhiz’i, “ hvânu Sefa’y• zikredelim. Câhiz demi tir: Allah (c.c) smail i (a.s) hiç bir ön haz•rl•k veya ö retim olmadan Arap dilinde konu turmu ve o acemi oldu u halde onu Arap k•lm• t•r. Zira Allah (c.c) onun dilini hiç bir telkin ve tertip olmaks•z•n Arap dilinde açm• t•r. Ona her hangi bir pratik ve e itim görmeden fasih Arapça konu may• bah etmi tir ve bunu risaleti ve nübuvveti için delil k•lm• t•r. Ve bununla da smail (a.s) bu hediye ve de ere daha lay•k olmu tur.

Sabur ahin³⁰² “

u H GaR `R*

k- 9 6 _ M $w5

hakk•nda öyle demi tir: Burada Arap dili smail in ( s.a) peygamberli ine delil olmak için Allah (c.c) kat•ndan indirilmi tir. Sonra hoca bu görü le raz• olmad• •n• öyle belirtmi tir: Cahiz gibi bir adamdan böyle bir metafizik tasvir, asl•nda bize dilin olu mas• hakk•nda eski âlimlerin görü lerini yans•tmaktad•r. öyle ki, eski âlimlere göre dilin insanlar taraf•ndan olu turulmas• mümkünsüzdür. Bu ekilde dü ünmelerine sebep ise ilk insanlar•n yüzy•llarla hatta bin y•llar boyunca ettikleri mücadeleleri konusunda eski âlimlerin fikirlerinin eksik olmas•d•r.³⁰³

Hakikaten bu güzel toplu eserde ve dilin geli ti i bu genel abu çevrenin gösteri inde kadimlerin çabalar• ve gayretli çal• malar• sakl•d•r. Onun asr• için bu i s•radan bir i

Kahire universitesinin Arap dili fakültesindeki hocalar•ndan biridir. “Süyûtî ve onun dil konular• çal• malar•” mevzusu hakk•nda dönen bir mühazire esnas•nda bu deyimi kullanm• t•r.

Âlim Sabur ahin 1928 y•l•nda do mu tur. O M•s•rl• slam filosofudur. M•sr ehrinin ve genel olarak slam dünyas•n•n me hur davetçilerinden biri olarak biliniyor. O hem de Amr bin As Ekber mescidinin hatibidir ve mescid hayat•na önce M•s•rda ba lam• t•r. Bir zamanlar Petrol ve Maden Kral Fehd universitesinde Arap dili ve slam ilimleri bölümünde hoca olarak çal• m• t•r. 2010 y•l• 26 eylül’de (h 1431 evval ay•n•n 17 de) Pazar ak am• vefat etmi tir. Bir çok eserin müellifidir.

de ildir. Bu sebebten dolay• Ali brahim Râci³⁰⁴ ara t•rmac•y•, ilmi i lerinde iltimas etmesi - aramas• gereken yerlere, faydalanmas• zaruri olan kaynaklara yöneltmi tir. Sadece bununla bile onun Hocaya verdi i ilmi de eri görebiliriz. Suyûtî nin, Arap dilinin geli mesindeki pay•n• ve Kur ân dilinin kar •s•ndaki hizmetini göz ard• etmeden aç•klam• ve Hocan•n büyük âlimlerden biri oldu unu, hizmetinin önemsenecek kadar büyük oldu unu bildirmi tir.

Ali brahim Râci 1937 y•l•nda Beyrut’ta anadan olmu tur. Bir s•ra ilmi idare merkezlerinde çal• m• t•r: Arap dili bölüm ba kan•, Beyrut’ta Universitette Arap dili ve Edebiyyat fakultelerinde dekan olarak çal• m• t•r. 15-e kadar eseri bulunmaktad•r. Nahiv ve Sarf eserinin muellifidir. Onun hem de bir çok jurnalda ne r olunmu mekaleleri bulunmaktad•r. 2010 y•l•nda 26 nisanda vefat etmi tir.

SONUÇ

“Suyûtî nin el-Muzhir fî ulûmi l-luga ve envâ ihâ isimli eserinin içerik ve metot aç•s•ndan incelenmesi” adl• çal• mam•zda Suyûtî nin, ismi geçen eserini, eserin kapsam•, dil konular•yla ilgili arz etti i bilgileri ve eserde izledi i kendine özgü yöntemini incelemeye ve tezimizde çal• ma a gayret gösterdik.

Bu ba lamda Suyûtî nin hayat• ve ilmi ahsiyeti, konu edindi i dil konular•, eserinde kulland• • yöntem, eserin âlimler taraf•ndan de erlendirilmesi gibi konular• mülahaza ettik.

Eserin, fonetik, morfoloji konular• içermesinin yan• s•ra hem de semantik ve belagat konular•n• da içerdi ini gördük. Semanti in bir konusu olarak ele ald• •m•z slâmî laf•zlar•n bilinmesi mevzusuna temas etti imizde, Suyûtî’nin, slam dininin nüzul etmesi ile Cahiliye devri Araplarda bilinmeyen yeni kelimelerin olu mas•, mevcut olan baz• kelimelere ise yeni anlamlar yüklenmesi ile dilde yeni dinî ve er‘î laf•zlar•n olu mas• gibi önemli meselelere dikkat çekti ini gördük.

Suyûtî’nin, Arapça kökenli kelimelerin yan• s•ra Arapça kökenli olmayan, Arapçaya di er dillerden geçmi - “Arapçala m• ” ( iA c dHe5 ) kelimelere de dikkat çekmesi, bu nevi kelimelerin bilinmesi ve dilin korunmas• aç•s•ndan önem arz etmektedir.

Eseri incelerken Suyûtî’nin, yaln•z dilin korunmas• ve zaman•m•za dek ula mas• gibi konular• de il, ayn• zamanda lügat rivayeti, râviler ve bu râvilerdeki adalet vas•flar• gibi özellikler hakk•nda da konu edindi ini, hadis literatüründe uygulanan di er metot ve üslup özelliklerini de eserinde uygulayarak Hadis - Arap dili terminolojisi ili kisini ortaya koydu unu görüyoruz. Eserde izlenen genel metodun hadis terminolojisi oldu unu varsayarak Arap dilinin Kur ân ve Kur ân ilimleriyle ili kisinin oldu unu, Arap dilinin bir ilim olarak geli mesi ve kaidelerinin yaranmas•nda bu ilimlerin etkisinin büyük oldu unu da dü ünmemek mümkün de ildir.

Suyûtî’nin, istifadede bulundu u âlimleri ve eser isimlerini kitab•nda zikretmesi ve onlar hakk•nda kitab•n son sayfalar•nda bibliyografik bilgi vermesi bizlere onlar hakk•nda bilgi sahibi olma imkân• sa lam• t•r.

Suyûtî’nin, kendine mahsus üslup özelliklerinden biri Arap dilindeki baz• deyim veya ifadelerin ilk kullan•c•lar• hakk•nda kitab•nda bahsetmesi özelli idir.

Kitab•nda itikadi mezhep görü lerine de ba vurmas•, konu ile ilgili fikir veya görü ünü beyan etmemi ten önce di er dil bilginlerinin görü lerini zikrederek konuyu de erlendirmesi de Suyûtî’nin kitapta kulland• • üslup yöntemlerindendir.

Suyûtî’nin hayat•n• ve ilmî de eri büyük olan iki ciltten olu an el-Muzhir adl• önemli eserini tan•tma amac•n• güden bu çal• man•n okuyanlara fayda sa layaca •n• umut ediyoruz.

KAYNAKÇA

Kitaplar

el-AYDERÛSÎ, Târîhu’n-nûri’s-sâfir, t.y.

el-GAZZÎ, Muhammed b. Muhammed, el-Kevâkibü’s-Sâ’ira, Beyrut: Daru’l Kutubu’l

lmiyye, 1997, c.1, s.231.

el-HAZNEDÂR, Ahmed; E - eybânî, Muhammed, brâhim, Delîlü Mahtûtâti’s-Süyûtî

ve Emâkinu Vucûdihâ, Küveyt, Mektebetu bn Teymiyye, 1983.

HAC , Halife, Ke fü z-Zunûn an asami’l-Kutub ve l-Funun, Beyrut, Dâru ihyai’t-turâsi’l-arabiyyi, c. 2. (t.y).

HAMÛDE, Tâhir, Süleyman, Celâluddîn es-Suyûtî Asruhû ve Hayâtuhû, Beyrut,el-Mektebetu’l- slâmiyye, 1989.

bnü’l-‘ MÂD, el-Hanbeli, ezâratü z-zeheb fî ahbâr men zeheb, c.10, thk: Mahmud Arnavuti, Beyrut, Dâru bn Kesir, t.y.

YÂD, Hâlid et-Tebba‘, e mamu Hâfiz Celâleddin es-Süyûtî Me lemetu ulûmi

l-slamiyye, Dime k, Dâru l-Kalem, 1996.

MAKSUTO(LU, Mehmet, Arapça Dilbilgisi, 29. Bask•, Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Yay•nlar•, Ankara, 1969.

MEMMEDEL YEV, Vasim, Kufe Gramer Mektebi,

MUHAMMED, brahim, Abdullah, el- ctizâ u bi Be di l-Kelime, c. 20, 7. Bas•m, Dime k, Mecelletu Câmiatu Dime k, 2004.

MUHAMMED, evkânî, b. Ali, el-Bedru’-tâlî, c.1, Kahire, Dâru l-Kitâbu l- slâm, (t.y).

ÖZEN, ükrü, Mezheplerin Do u u ve çtihad Tart• mas•, stanbul, Beyaz•t, P•nar Yay•nlar•, 2003.

SÂL H, Sübhi, Dirâsetun fî f•khi l-Luga, 16. Bas•m, Beyrut, “ Milyonlar•n lim Evi” Kütüphanesi, 2004.

SEHÂVÎ, ed-Dav’ul-Lâmi, c. 4, Beyrut, Daru l-cil.

es-SEYY D, Bedi’, el- mamü’l-Hâf•z Celâluddîn es-Süyûtî ve Cuhûduhû fi l Hadis ve

Ulûmuhî, 1.Bas•m, Dime k, Dâru Kuteybe, 1994.

SUYÛTÎ, el-Muzhir fî ulumi l-luga ve envâ ihâ, c. 1, thk. Muhammed Câd el-Mevla; Muhammed Ebu l Fazl brâhim ve Ali Muhammed el-Becâvî, 3. Bas•m, Kahire, Mektebetu dâru’t-Turâs, 2008.

et-Tehaddüs bi Ni metillâh, thk: Yazabis Mari Sartin, Kudus, eMetba atu

l-Arabiyyetu l-hadisetu, (t.y).

Bu yetü’l-vuât fî Tabakâti’l-Lü aviyyîn ve’n-Nühât, 2. Bas•m, Daru’l-fikr, c.1, 1979. el-Muncemu fi l-Mu cemi, thk. brahim Bacis, 1.Bas•m, Beyrut, Dâru bn Hazm, 1994. Hüsnü’l-muhâdara, thk. Ebû Fadl brahim, Birinci bas•m, c.1, M•s•r, Dâru ihyâi

kutubu l-arabiyye, (t.y).

Tedrîbü’r-râvî Fî erhi Takrîbü’n-Nevâvî, thk. Abdulvehhâb Abdullatîf, Dâru

ihyâi’s-sünneti’n- nebeviyyeti, 1979.

AH N, Sâbur, Fî ilmi l-lügati l-Âmi, 6. Bas•m, Beyrut, Muessesetu Risâle, 1993.

A RÂNÎ, Ebû Abdurrahman Abdülvehhâb b. Ahmed b. Ali el-M•srî,

et-Tabakâtu’s-Sugrâ, thk. Ahmed Abdurrahim Sayih, Tevfig Ali, 1.Bas•m, Kahire, Mektebetü's

sekafeti’t-diniyye, 2005.

e - EK’A, Mustafa; Celâluddîn es-Süyûtî, M•s•r, Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühü, 1981.

ez-ZERKE , Bedruddin, Muhammed, b. Abdullah, , el-Burhân fî ulûmi l-Kur ân, c. 3, thk: Muhammed Ebu l Fadl brahim, Kahire, Mektebetu Daru Turas, 1985.

Makaleler

“Anlam Bilimi”, (http://tr.wikipedia.org/wiki/Anlam_bilimi), Eri im tarihi 18.06.2015.

“Belagat”, (http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=BELAGAT), Eri im tarihi 18.06.2015.

D R , Banu, “Dilbiliminin esaslar•”

( https://www.ce.yildiz.edu.tr/personal/banud/file/2626/Linguistic+Essentials-2.pdf), Eri im tarihi 18.06.2015.

EK NÇ , Kutbettin, “Bir Hazf Çe idi Olarak htibak•n Analizi”, e - erkiyyat lmi

Ara t•rmalar Dergisi, S. 10, Ankara, 2013, ss. 42-49.

HÂL T, Özkan, “Süyûtî”, D A ,c.38, stanbul, 2010.

KARAHAN, Abdülkadir, “Süyutî”, MEB slam Ansiklopedisi, c. 11, stanbul, Milli E itim Bas•mevi, 1993.

KILIÇ, Hulusi, “Belagat”, D A, c. 5, stanbul, 1992.

MEHREL YEVA, Süsen, “es-Süyûtî nin el-Muzhir Eserinde Gramatik Cinsiyetin Baz• Morfoloji ve Gramatik Özelliklerine Dair”, Bakü Devlet Üniversitesi lahiyat

Fakültesi Dergisi, S. 9, Bakü, 2008, ss. 83-104.

SARI, sa, “Dilbilimin Kollar•: Ses Bilgi, Biçim Bilimi vd”, ( http://www.isa-sari.com/dil-biliminin-kollari-ses-bilgisi-bicim-bilgisi-vd/), Eri im tarihi 18.06.2015.

ENSOY, Sedat, “Süyûtî”, D A, stanbul, 2010, c. 38.

TÜLÜCÜ, Süleyman, “Muzhir”, D A, stanbul, 2006, c. 32.

ÖZGEÇM

Senan UMUYEV, 30.09.1986 tarihinde Azerbaycan’da do du. 2004 y•l•nda liseyi Bakü’de Yusuf AL YEV’in ad•n• ta •yan 195 say•l• okulda tamamlad•. 2012 y•l•nda Bakü Devlet Üniversitesi lahiyat Fakültesi lahiyat Bölümü’nden mezun oldu. Ayn• y•l Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel slam Bilimleri Arap Dili ve Belagati Bilim Dal•’ndaYüksek Lisans çal• malar•na ba lad•.