Kapak ve Cilt

Okul öncesi dönemde çocuklara verilecek kitapların sağlam olması gerekir. Kapağın hazırlanması incelik ve yaratıcılık gerektiren bir iştir. Çocuğun ilgisini çekerek aralarındaki ilişkiyi kuracak olan unsur kapaktır. Canlı, renkli ve resimli olmalıdır. Kitabı satan kapağıdır (Tuncer, 2016, s. 33). Kapak tasarımının ilgi çekici olmaması, yanlış ya da abartılı olması kitabı itici hale getirir (Karatay, 2011, s. 90). Ayrıca kitap tasarımı ve resimleme kitabın içeriği hakkında bilgi vermelidir (Sever, 2011, s. 58). Dış kapak veya iç kapakta yazar ve çizerin adının, yayım kodunun ve tarihinin belirtilmesi gerekir (Güleç ve Geçgel, 2006). Çocuk kitaplarında ciltlemenin en iyi yolu dikiş ve yapıştırma yönteminin bir arada kullanılmasıyla olandır. Çocuklar için yapılan ciltlemede kalın kapağa ek olarak sağlığa uygun plastik ile kaplanması gerekir. Dağılmış ve sayfaları kopmuş kitaplar çocukların kitaba olan ilgisini azaltır. Bu nedenle çocuklar için alınacak kitaplarda kapak ve ciltlemenin sağlamlığına dikkat edilmelidir (Ersoy, Avcı ve Turla, 2006).

2.8.1.6. Resimler

Okul öncesi dönem çocuklarına yönelik kitaplarda resimleme büyük önem taşımaktadır. Resimler bu yaş grubundaki çocukların okuma bilmemesinden dolayı öykünün anlaşılmasını ve çocuğun kitaptan zevk almasını sağlar. İnsanlar farklı olan ve etkilendiği görüntüleri kolaylıkla hatırlarlar bu nedenle çocuklar resimlerinden etkilendiği, sevdiği kitapları ömür boyu unutmazlar (Alkan-Ersoy ve Bayraktar, 2017, s. 13).

Çocuk kitaplarında metin ve resmin aynı sayfada olması resmin metine uygun olması önemlidir (Tuncer, 2016, s. 33). Çocuk kitapları resimsiz düşünülemez çünkü resimler çocuklar için metinde geçen soyut kavramları somut hale getirir (Aygün, 2014, s. 24). Ayrıca

resimlerin çocuğun yaşına, psikolojilerine ve kitabın konusuna uygun olması da önemlidir (Civaroğlu, 2000).

Çocuk kitaplarında resimler çocuklarda görsel ve işitsel algıyı geliştirirken yeni duygu ve düşünce üretmelerini sağlar. Çocuklar tekdüze resimlerden oluşmuş kitaplardan uzak tutmak gerekmektedir (Sever, 2011, s. 60). Resimlemede renklerde önemli bir yer tutar. İlgi çekici renklerin kullanılması, renkler arasında uyumun olması gerekmektedir. Çocuk resimler sayesinde estetik ve sanat duygusunu kazanır (Aygün, 2014, s. 25). Çocuk kitaplarında çizgilerin yuvarlak ve sevimli olması, çizerin kitaba çocuğun gözüyle bakması, resimlerde mum boya, yağlı boya ya da pastel boya gibi farklı boya çeşitleri kullanılması ve gölgeleme, detaylandırma, karalama gibi değişik resim tekniklerinin kullanılması çocuğun kitaba olan ilgisini artırırken kitabı tek düzelikten kurtarır (Sawyer, 2009).

Yapılan bir araştırmada çocuklara otuz kitap resmi gösterilmiş resimleri sevip sevmediği sorulmuştur. Çocukların beğendikleri resimlerin tanıdık ve yakın çevrelerinde olan resimler olduğu tespit edilmiştir. Tanımadıkları ve karmaşık buldukları resimlerden kaçındıkları görülmüştür (Carolyn ve Rule, 2005).

2.8.2. İçeriksel Özellikler

Çocuk edebiyatı ürünlerinin var olmasını kitabın içeriksel özellikleri sağlamaktadır. Her ne kadar ilk bakışta kitapta fiziksel özellikler göze çarpsa da kitabın içeriksel özellikleri de en az fiziksel özellikleri kadar önemlidir (Dirican,2013, s. 40). Çocuk edebiyatı ürünlerinin her birinde içeriğe göre farklılık gösterse de; kitabın dili ve üslubu, konusu, teması ve karakterleri içeriksel özellikleri oluşturmaktadır (Başeğmez-Tığlı, 2014, s. 13).

2.8.2.1. Dil ve Üslup

İyi bir çocuk kitabını belirleyen başlıca unsur kitabın dili ve nasıl anlatıldığıdır. Kitapta kullanılan dil çocuğun yaşına uygun olmalıdır (Alkan Ersoy ve Bayraktar, 2017). Nitekim Yalçın ve Aytaş’a göre ‘çocuk edebiyatını yetişkin edebiyatından ayıran en önemli özellik, anlatımın hedef kitlenin anlayacağı biçimde sunulmasıdır (Başeğmez Tığlı, 2014, s. 19). Çocukların yalın ve duru anlatımı sevdikleri, karmaşık paragraflardan sıkıldıkları, günlük dilde kullanılmayan sözcük ve deyimleri anlamadıkları, yersiz benzetmelerden sıkıldıkları görülmektedir. Çocuğa okunan öykülerin yalın, basit ve kulağa hoş gelen bir havasının

olması gerekmektedir. Kitapta geçen kelimelerin çocuğun yaş ve kavram düzeyine uygun olması gerekir. Çocuk kitaplarında uzun tasvirlerden, ruh çözümlemelerinden kaçınılması ve hareketli olaylara, kısa konuşmalara yer verilmesi son derece önemlidir. Aynı zamanda gramer bakımından düzgün cümleler kurulması gerekir (Alkan Ersoy ve Bayraktar, 2017). Ayrıca çok fazla ses tekrarlarından kaçınılması ve yabancı sözcükler kitapta yer alıyorsa çocuğa okunmadan önce açıklanması önemlidir. Yabancı deyim ve atasözleri Türkçeye çevrilmelidir (Tuncer, 2016, s. 35). Deyim ve atasözleri kullanılırken çocuğun henüz soyut kavramları algılayacak düzeyde olmadığını dikkate almak gerekmektedir. Soyut kavramlar içeren deyim ve atasözleri okul öncesi dönem için uygun değildir. Argo, mecaz anlatımlar, hayali tasvirler ve kelime oyunlarından da uzak durulması gerekmektedir (Sever, 2008, s.145).

Anlatımda geri dönüşler, olayların yarıda bırakılıp bir başka olaya geçme tarzındaki teknikler günümüzde televizyon ve film izleme alışkanlığı olan çocukların yadırgamayacağı bir tekniktir. Bu tekniğin çocuk kitaplarının anlatımında kullanılması çocuğun algılama ve anlatım gücünü geliştirmektedir (Yalçın ve Aytaş, 2005, s. 47-48). Yazım yanlışları olan, çocuğun daha önce karşılaşmadığı yabancı kelimelerin bulunduğu, sonu olmayan metinler çocuk kitaplarının başlıca kusurlarıdır. Ayrıca kitabın kurgusunda, giriş gelişme sonuç bölümlerinin kesinlikle bulunması gerekmektedir (Sever, 2008, s.145).

2.8.2.2. Konu

Konu, bir kitap okunduğunda veya bir resme bakıldığında algılanan dış reaksiyondur. Ciravoğlu’na (2000) göre konu edebi yapıtların düşünce, durum ve olaylarından oluşan iskeletidir. Çocuklar için yazılan kitaplarda konu, genellikle kendi yerini bulma, üvey ebeveyni kabul etme, kendi kişiliğini bulma, sevginin arkadaşlığın önemi, yaşama ayak uydurma gibi genel durumlardan seçilir (Tuncer, 2016).

Çocuk kitaplarında önemli olan neler yazılacağı değil nasıl yazılacağıdır, yani konunun çocuğa göre yazılması gerekmektedir. Çocukların kavrama ve hayal gücünü aşan konular çocuğun ilgisini çekmeyebilir. Çocuk kitapları için seçilen konuların, çocukları düşünmeye yöneltmesini ve onların birtakım alışkanlıklar kazanmalarını sağlayan özellikler içermesi gerekir (Alkan Ersoy ve Bayraktar, 2017). Bunula birlikte çocuklar için kabul edilmesi zor olan boşanma, ölüm gibi konular ele alınırken bu tarz konuların çocukları duygusal yönden olumsuz yönde etkileyebileceği düşünülerek çok dikkatli davranılması gerekir (Ural, 2015).

Ayrıca çocuk kitaplarında doğrudan öğüt veren içerikler değil bunu kitabın tamamına serpiştiren konular daha başarılı olur. Bu bağlamda çocuğa eleştirel düşünmeye sevk edici, problem çözme kabiliyetini artırıcı, sorumluluk duygusu ve kişilik gelişimine katkı sağlayan konuların tercih edilmesi gerekir (Başeğmez Tığlı, 2014, s. 15).

2.8.2.3 Tema

Konu ile tema farklı kavramlardır. Tema çocukta sergilenmesi beklenen davranışın temel adıdır (Kıbrıs, 2006). Nitelikli bir kitapta tema çok önemlidir ancak kitabın temasının didaktik olması uygun değildir (Donoghue, 2009). Kitaplarda birkaç temanın bir arada verilmeye çalışılması yazarın çocuğa ulaşmasını zorlaştırır. Ayrıca kitapta verilen temanın çocukların kafa karıştıracak özellikler taşımaması ve her çocuğun aynı sonuca varabilmesini sağlayacak özellikler içermesi gerekir (Alkan Ersoy ve Bayraktar, 2017).

Temada önemli olan husus bir duyguyu aşılamaya çalışmamaktır. Çocuk kitaplarında yer alan temalarda çocuğa kazandırılması amaçlanan davranışın açıkça belirtilmesi gerekir (Tuncer, 2016, s. 36). Çocuk kitaplarında çocuğu olumsuz davranışlara yönlendirecek öç alma, kin, nefret gibi duyguları açığa çıkaracak temalar yerine hoşgörü, sevgi, saygı, yardımlaşma gibi temalar tercih edilmelidir (Alkan Ersoy ve Bayraktar, 2017).

2.8.2.4. Karakter

Çocuk kitaplarında yer alan kişilere karakter denir. Karakterler genellikle gerçek hayattan veya gerçek hayata uygun tiplerden seçilmelidir (Tuncer, 2016, s. 36). Çocuk kitaplarındaki kahramanların çok fazla sayıda olmaması hatta üçü aşmaması önemlidir. Kitapta çok sayıda karakterin olması çocuğun o karakteri model almasını güçleştirir. Aynı zamanda karakterin kim veya ne olduğundan çok ne kadar gerçekçi olduğu önemlidir. Çocuk kahramanla duygusal bir bağ kurarsa kendini karakterle özdeşleştirir.

Okul öncesi dönemde çocuklar özellikle hayvan karakterlerine büyük ilgi gösterir. Hayvan karakterleri, giyinme konuşma gibi insani özellikler verilerek çocuk edebiyatının vazgeçilmez bir öğesi haline gelirler (Sawyer, 2009). Ancak dikkat edilmesi gereken en önemli unsur, kitapta yer alan karakterlerin tek boyutlu, her zaman mükemmel, inandırıcı, mantıklı olmayan davranışlar sergileyen tarzda olmamasıdır (Alkan Ersoy ve Bayraktar, 2017).

Sever, çocuk edebiyatında ele alınan karakterleri kapalı (geliştirilmemiş) ve açık (geliştirilmiş) olarak iki grupta ele almaktadır. Kapalı karakter okurun çok fazla tanımadığı, kitaba az katkısı olan karakterken açık karakter okurun tanıdığı, iyi bildiği varlıktır (Sever, 2008, s. 104-105). Ayrıca karakterler çocuklarda acıma duygusu yaratıp onların duygusal gelişimlerini olumsuz etkileyecek tarzda olmamalıdır (Dilidüzgün, 1994, s. 155).