Finansal Araç Tanımı

Finansal piyasada fon fazlası olan tasarruf sahiplerinin kaynak aktardıkları fon karşılığında, fon talebinde bulunanlardan aldıkları varlıklardır.

Finansal araç, ihraç eden tarafta “yükümlük” olurken satın alan tarafta ise “varlık” niteliğini taşımaktadır. (Gündoğdu, 2017, s. 92)

Finansal yatırım araçlarının çeşitlenmesi ve işlevsel olması ekonominin gelişmesini destekleyen en temel unsurlardır. Finansal piyasanın gelişmesiyle birlikte ulusal ve uluslararası platformda daha çok yatırımcının katılmasını sağlayarak rekabetin artmasına sebep olmuştur. Bu durumda, yatırımcının beklentisini karşılamak amacıyla piyasada her geçen gün yeni yatırım araçlarının yer alması söz konusu olacaktır. (Alp, 2002)

Piyasaya yeni finansal yatırım araçlarının çıkması, ekonominin gelişimi hız kazanmasını sağlamaktadır. Finansal araçların çeşitlenmesi yatırımcıların riskini minimize ederek, daha yüksek kazanç elde etmek amaçlanmıştır.

Piyasada, her yeni finansal yatırım araçları bir ekonomik duruma bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Aşağıdaki Tablo 2‘ de finansal araçlar ve ortaya çıkış nedenleri gösterilmiştir;

18

Tablo 2:

Finansal Araçlar ve Ortaya Çıkış Nedenleri

FİNANSAL ARAÇLAR ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ

Çift Yönlü Para Piyasası Fonları

1974 yılında para piyasasında yaşanan oranların artmasıyla beraber ortaya çıkmıştır.

6 Aylık Vadeli Para Piyasası Sertifikaları

1978 yılında para piyasasında yaşanan yüksek fiyatlamalara karşı ortaya çıkmıştır.

Serbest Vadeli Sertifikaları 1981 yılında bireysel tasarrufların artmasına yönelik teşvik olarak ortaya çıkarılmıştır.

İpotek ve Tüketici Kredisi 1970 yılında piyasada borçlu kesimi dalgalı faiz haddinden korunma amacıyla çıkarılmıştır

İpotek Havuzları ile İkincil İpotek Piyasaları

İpotekte likiditeyi arttırmayı amacıyla ikincil ipotek piyasası ortaya çıkarılmıştır.

Şirketler İçin Banka Borçlanması

Yabancı bankalarla yaşanan artan fiyat rekabeti ve ekonomideki dalgalı faiz oranları sebebiyle çıkarılmıştır.

Banka Leasing İşlemleri ve Uluslararası Banka Faaliyeti

Uluslararası ticaret yapan işletmelerin yabancı bankalar ile etkin çalışması adına işletmelerin kaynak ihtiyacını karşılamak için çıkarılmıştır.

Hazine Teminatları ve Değişken Oranlı Tasarruf Bonolar

Yatırımcılara eski sabit fiyatlı bonoların daha tercih edilmesini sağlamak için yüksek ve dalgalı faize dayalı hazine teminatları ve değişken oranlı bonolar çıkarılmıştır

Şirket Bonoları Piyasadaki faiz ve döviz fiyatlamalarının volatilitesi sebep olmuştur

19

Futures ve Opsiyon Piyasası Ekonomide yaşanan faiz ve döviz volatilitesinden korunmak amacıyla futures ve opsiyon ürünler çıkarılmıştır.

Kaynak: (Kutukız, 2003, s. 3)

Finansal piyasada yer alan finansal yatırım araçları para ve sermaye piyasası araçları olarak ikiye ayrılmıştır ve aşağıdaki şekilde gruplandırılmıştır. (Karan, 2004, s. 23) Para Piyasası Araçları

• Hazine Bonoları • Repo

• Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (VDMK) • Mevduat Sertifikaları

• Finansman Bonoları • Eurodolar

Sermaye Piyasası Araçları • Devlet Tahvili

• Özel Sektör Tahvili • Hisse Senedi

Para piyasası araçlarından olan Hazine bonolarının vadesi bir yıldan kısa devlet borçlanma senedi niteliğini taşımaktadır.

Repo, belli bir faiz oranıyla belirlenmiş bir sürede geri satın alma vaadi ile varlığın satış işlemini oluşturmaktadır.

Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (VDMK), çeşitli finansal kurumların alacakları karşılığında çıkardıkları finansal varlıkları oluşturur.

Mevduat sertifikaları, yatırımcının bankaya yatırdığı mevduatı temsil eden ve mevduat sahibine ait düzenlenmiş hamiline olan vadeli hesaplara karşılık verilen sertifika olarak tanımlanır.

Finansman bonosu, kısa vadeli fon ihtiyacı olan işletmelerin bankalar ve diğer finansal kurumlar aracılığıyla çıkardıkları borç senedi olarak tanımlanır.

Eurodollar ise Amerika Birleşik Devletleri (ABD) dışındaki bankalarda veya ABD bankalarının yurtdışı şubelerinde bulunan ABD doları cinsinden mevduatları içermektedir. (Karan, 2004, s. 28-30)

Sermaye piyasasında yer alan devlet tahvillerinin vadesi 1-30 yıl olarak ihraç edilmektedir. Devlet tahvilleri, sabit getirili ve devlet garantili risksiz yatırım araçlarıdır.

20

Özel sektör tahvilleri uzun vadeli faizli enstrüman olmakla birlikte faizleri, derecelendirme sonucunda alınan puanlar belirler.

Hisse senetleri ise sermaye piyasasını riskli menkul kıymeti olarak tanımlanır. (Karan, 2004, s. 28-30)

2.4.1.1.Finansal Araçların Özellikleri:

İsim; Finansal araçların en temel özelliği, piyasada isimle nitelendirilmiş olmasıdır. Benzer finansal araçlar aynı isimle tanımlanırken, farklı özellikte olan finansal araçlar farklı isimle tanımlanmaktadır. Finansal aracın bu özelliği, varlığı ihraç eden kuruluşların, finansal aracın vade yapısı, hak ve hükümlülükleri olarak adlandırılır. Hak ve yükümlülük: Finansal araca sahip olan kişi elinde bulundurduğu varlığın türüne göre ,alacaklılık hakkı ,ortaklık hakkı vb. haklara sahip olmaktadır.

Vade; Finansal araçta vade yapısı, aracı ihraç edenin yükümlülüğünü yerine getireceği, varlık sahibi tarafın ise finansal aracın geri iade edeceği süreyi kapsamaktadır.

Fakat bazı finansal araçların belirli vadesi olmayıp sonsuz vade özelliğine sahip olmaktadır. Örneğin: Tahvil, Bono finansal araçların vadeleri belirli olan borçlanma senedi olup geri ödenme tarihleri üzerinde belirtilmiştir.

Pay senedi, Yatırım Fonu Katılma belgesi vade belirli olmayıp sınırsızdır.

Finansal araçlar, vade yapısına göre gruplandırılır. Bir yıldan kısa vadeli Hazine Bonosu, Repo, Mevduat Sertifikaları vb. varlıklar Para Piyasası Araçlarında yer alırken, bir yıldan uzun vadeli Tahvil, Pay senetleri ise Sermaye Piyasasında yer almaktadır.

Risk: Finansal araçlar taraflardan birine hak sağlarken, ihraç eden karşı tarafa yükümlülük verdiği için bu yükümlülüğün yerine getirmeme olasılığı risk oluşturur.

Likidite; Herhangi finansal varlığın istenildiği zaman nakde dönüştürülme özelliğini oluşturmaktadır. Bir finansal varlığın likit olma özelliği yatırımcıya kısa vadede düşük maliyetle nakite çevrilme imkanı sunmaktadır.

Para Birimi: Farklı ülkelerin para birimleri cinsinden finansal araçlar çıkarılabilmektedir. Vergi Yükümlülüğü : Finansal araçlar yatırım ürünü kapsamında sahip olan tarafa gelir sağlarken bu kazanç vergilenmektedir. Bu kapsamda vergilendirme sistemi ülkelere göre değişim göstermektedir. Bazı ülkeler bazı finansal araçlardan elde edinilen gelire vergi muafiyeti getirmekte ya da düşük oran ile vergilendirmektedir. (Gündoğdu, 2017, s. 92-93)