Ferrara, Rönesans Şehri ve Po Deltası, İtalya

Po Nehri üzerindeki sığlıkta kurulan Ferrara ve İtalya'nın Emilia Romagna bölgesinde yer alan antik ve geniş Po Deltası'ndaki bitişik tarım alanları oldukça önemli bir kültürel peyzaj ortaya çıkarmaktadır (WHC/OUV_733, 2014).

Yerleşmenin çekirdeği, 12. yüzyıldaki nehir sığlığına kurulmuş bir kasabaya ve etrafını saran surlara dayanmaktadır. Zamanla kentsel büyümeyle birlikte yerleşmeyi çevreleyen surlar da genişletilmiş, Ortaçağ kentini, San Giorgio Katedrali ve Estense Kalesi'ni çevreler hale gelmiştir. 14. ve 16. yüzyıllar arasında Ferrara'da birçok kentsel planlama çalışması gerçekleştirilmiş, 15. ve 16. yüzyıllarda ise İtalyan Rönesans'ının merkezi olmuştur. Biagio Rossetti'nin 1492'den sonra inşa ettiği mahalleler Hümanizme göre 'İdeal şehir' kavramıyla tanımlanmış, modern şehir planlamasının doğuşu ve gelişimini etkilemiştir. 15. yüzyıldaki Addizione Erculea olarak tanımlanan bu çalışma perspektif fikrine dayandırılmış, açık alan, şehrin ihtiyaçları ve yerel gelenekler dikkate alınmıştır. Böylece Rönesans döneminde ilk kentsel planlama örneği Ferrara kenti, sokak, sur ve yapıların tekil güzelliklerini vurgulamak yerine kentsel perspektiflerin uyumuna öncelik veren, sarayların, kiliselerin, bahçelerin bağlantılı ve genel planın bir parçası olduğu bir anlayışla tasarlanmıştır (WHC/OUV_733, 2014).

14. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar tüm gelişmelerin temelinde, Ferrara'nın karakter ve yapılanmasında iktidardaki Este ailesi yatmaktadır. Aile, Ferrara çevresindeki geniş arazilerin ıslahını sağlamış ve yeni inşaat çalışmaları yapılmasına olanak tanımıştır. Büyük bataklık su alanlarının drenajı, kastazi (mülklerin) kurulması, genel kentsel gelişim planının bir parçası olarak yeni su yolları ve sokakların oluşturulması ve Este ducal konutlarının inşaatı kent imajını şekillendirmiştir. Şehirle çevresindeki kırsal alan bütünleşmesi ve sürekliliği, Rönesans peyzajını 21. yüzyılda hala okunabilir kılmaktadır. Ayrıca Piero della Francesca, Mantegna ve Michelangelo gibi sanatçılar

Este Sarayı'nda çalışmış, sanatçıların desteği ile önemli bir sanat koleksiyonu oluşturulmuştur (WHC/OUV_733, 2014).

Şekil 3.17 : Ferrara'dan hava fotoğrafı (Best Western, 2019).

46,712 ha'lık çekirdek bölgeye sahip Ferrara, Rönesans Şehri ve Po Deltası, ii, iii, iv, v ve vi olmak üzere beş kriterle 1995 yılında listeye kaydolmuştur.

Kriter (ii): Rönesans Ferrara'da ifade edilen kent planlamasındaki gelişmeler, kent tasarım uygulamaları üzerinde derin bir etkiye sahipti ve sonraki yüzyıllar boyunca korumayı planladı. Ferrarese mimarlık okulu (Biagio Rosetti, Girolamo da Carpi, Giambattista Aleotti, vb.), diğer İtalyan ve Avrupa şehirlerinin planlanmasına kentsel tasarım görünümleri ve surlar ve kale gibi unsurlar ihraç etti.

Kriter (iii): Po Delta'daki Este ducal konutları, Rönesans kültürünün doğal peyzaj üzerindeki etkisini istisnai bir şekilde göstermektedir.

Kriter (iv): Ferrara'nın tarihi kenti, bu döneme ait yerleşim düzeni ve yapılı biçimlerin hala görülebildiği ve kent dokusunun neredeyse sağlam olduğu, Rönesans dönemi kent planlamasının istisnai bir örneğidir.

Kriter (v): Po Delta, orijinal biçimini dikkat çekici ölçüde koruyan olağanüstü planlı bir kültürel alandır.

Kriter (vi): Rönesans'ın iki yüzyıl boyunca, Este ailesinin mükemmel sarayı önde gelen sanatçıları, şairleri ve filozofları kendine çekti ve İtalya'da 'yeni hümanizm'in geliştirilmesi ve pratik uygulaması için büyük bir merkez haline geldi.

Ferrara’da 1570 yılında yaşanan depremden sonra 16. yüzyılda ilk koruma çalışmaları gerçekleştirilmiş, 17. yüzyıldan bu yana uzmanlık hizmetleri bu çalışmaları üstlenmiştir. Dekorasyon Sivil Kurulu (1860), Emilia-Romagna Anıtlarını Koruma Bölge Bürosu (20. yüzyıl başı) ve Ferrariae Decus (1906) vb. Kuruluşlar anıt ve şehir dokusunun restorasyonu üzerine yoğun çalışmalar yürütmüştür. 19. ve 20. Yüzyıllar boyunca planlama ofisi tarafından şehrin Ortaçağ ve Rönesans planlamasına dair kapsamlı karşılaştırmalı çalışmalar yürütülmüş, şehrin bütünlük ve özgünlüğünü koruduğu görüşü kabul görmüştür (WHC/PR.1_733, 2006).

Ferrara, 1995 yılında listeye kaydolmuş ancak 1999 yılında varlığa Po Deltası'nı da dahil etmek suretiyle genişletilmiştir. Varlık, ulusal kültürel miras mevzuatı kapsamında korunmaktadır: "Codice dei Beni Culturali e del Paesaggio" (42/2004 sayılı Kanun Hükmünde Kararname). Koruma ve yönetim, ulusal, bölgesel, il ve belediye düzeyinde farklı kamu otoritelerini kapsamaktadır. Mevzuata uygunluğu için izlemeyi Kültür Bakanlığı'nın yerel ofisleri (Bölgesel Eşgüdüm ve Denetim) sürdürmektedir (WHC/OUV_733, 2014).

Bölgesel düzeyde alanların tarihi-kültürel kimliği ve çevresindeki manzarayla ilişkili düzenlemeler yapan Bölgesel Koordinasyon Peyzaj Planı (PTPR), doğal öneme sahip alanları koruyan Po Delta Park Planı, çevre ve kırsal alanın niteliğini korumak şartıyla geleneksel ekonomik faaliyetler ve turizmi geliştirmek için eylemler tanımlayan İl Bölge Planı (PTCP) bölgesel düzeydeki üç planlama sistemi olarak sıralanmaktadır. Yerel düzeyde ise belediye tarafından 1975'ten bu yana uygulanmakta olan onaylı bie Kentsel Planlama tarihi şehrin tamamını kültürel ilgi alanı olarak tanımlamakta, Rönesans surları, suriçi ve dışındaki alanların korunmasını amaçlamaktadır (WHC/OUV_733, 2014).

DMA, PR 1. döngüsü 2006'da, PR 2. döngüsü ise 2014 yılında gerçekleştirilmiştir. PR 1. döngü gerçekleştirildiği sırada henüz bir yürütme kurulu olmadığı, kurula ihtiyaç duyulduğu, buna rağmen yapılanma ve görevlerine henüz karar verilmediği

ve korumaya ilişkin koordinasyon eylemlerinin valilik ve belediye idarelerince üstlenildiği bilgisi verilmiştir (WHC/PR.1_733, 2006).

DMA ve tampon bölgeleri, 141/1990 yasa ve 6/1996 sayılı Bölgesel Yasa ile uyumlu 1997’den bu yana yürürlükte olan İl Koordinasyon Bölgesel Planı kapsamındadır. Ayrıca 431/1988 sayılı kanun tarihi peyzajın korunmasını sağlamakta, il sınırları içerisinde on peyzaj birimini belirlemekte olduğu bildirilmiştir. Planın, 20/2000 Bölge Yasası (bölgelerin korunması) ve tarihi-kültürel mirasın korunmasına ilişkin yeni hükümler uyarınca revize edildiği, 2006 ortasına dek tamamlanmış olacağı ifade edilmiştir. Ferrara kentsel alanının, 1995’te onaylanan ve yürürlükte olan Genel Kentsel Gelişim Planı ve ilgili yönetmelikle düzenlendiği, 20/2000 sayılı Bölge Yasası hükümlerine uygun olarak kurgulanan Belediye Yapısal Planı’nın hazırlık aşamasında olduğu, Yapısal Plan’ın hassas alanları tespit eden ve belli başlı temalar üzerine şekillenmiş bir plan olduğu bilgisi verilmiştir (WHC/PR.1_733, 2006). Mevcut korumanın yeterli olduğu ifade edilirken, diğer yandan varlığın karmaşıklığı nedeniyle devletin yasa koyma ve yönetme yetkinliklerini de içinde barındırdığı, dolayısıyla yasal zeminde plan paydaşlarının ilk etapta belirlenmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Ancak bu aşamadan sonra valilik tarafından koordine edilen ve paydaş temsilcilerinden oluşan bir yürütme kurulu kurulabileceği, kurulun plan hedeflerini gerçekleştirmek adına strateji ve eylemleri yalnızca ana hatlarıyla belirtebileceği, disiplinlerarası ve kurumsal bir çalışma grubu kurabileceği, farklı temalar üzerine yoğunlaşan alt çalışma gruplarını koordine edebileceği bildirilmiştir (WHC/PR.1_733, 2006).

Varlığın yönetiminden çok düzeyli devlet yönetim kademelenmesine sahip yürütme kurulu yıllık yönetim planı hazırlayarak uygulamaktan sorumlu tutulmakta; planın amacı DMA'nın kapsam ve değeri hakkında özellikle yerel sakinler ve çalışanlara bilinç kazandırmak olarak tanımlanmaktadır (WHC/OUV_733, 2014). DMA'nın ''genişletilmiş bölgesi''deki veya arabellek bölgelerdeki değerler nedeniyle, Ferrara ilinin tamamının korunması, tanıtılması, değerlendirilmesi ve ortak politikaların uygulanmasının oldukça önemli olduğu belirtilmektedir. Yönetim planının hazırlık aşamasında olduğu ve yönetime ilişkin uygulamalara 2005'te başlandığı ifade edilmektedir. Plan ile birlikte, değişiklik ve mevcut/planlanan dönüşümler; tehlike riskleri; aktif koruma ve koruma amaçları; peyzaj ve spesifik özelliklerin geri

kazanılmasındaki amaçların tanımlanacağı bildirilmiştir. DMA statüsünün Ferrara için yönetimde daha fazla işbirliği ve daha fazla görünürlük sağladığı, değerlendirme kriterleri için ihtiyaç farkındalığının oluştuğu belirtilmiş ancak yanı sıra varlığın karmaşıklığı, büyüklüğü ve birçok farklı kurumun katılımının homojen bir eylem çerçevesi taslağını zorlaştırdığı vurgulanmıştır (WHC/PR.1_733, 2006).

Finans kaynakları; devlet bütçesi, bölgesel fonlar, Avrupa Bankası olarak sıralanmış ancak kaynakların yetersizliği ifade edilmiştir (WHC/PR.1_733, 2006).

2014'te gerçekleştirilen PR 2. döngüde, PR 1. 'de ''Belediye Yapısal Planı’nın 2006 ortasına dek revize edileceği'' ifadesinin revizyon için yerel yönetimin yetki alanı dışında bir prosedürün işlediği için yanlış bir ifade olduğu bildirilmiş, Ferrara Şehri kentsel alanının 2009 yılında onaylanan ve yürürlükte olan Belediye Yapısal Planı uyarınca düzenlendiği ifade edilmiştir (WHC/PR.2_733, 2014).

Belediye Yapısal Planı'nda tarihi merkez, hassas alanların en başında tanımlanırken merkezin yeniden değerlendirilmesi amacıyla eski yapılar, anıtlar ve açık alanların restorasyonu, bu eserlerin kullanımı, gizli kalmış ve kısıtlı kamu erişimine sahip manzaraların geri kazanımı, şehir dokusu içinde önemi olmayan cadde ve sokakların değerlendirilmesine ilişkin yöntemlerin aktarıldığı bilgisi verilmiştir. Bu güzergahların algılanması zor yeni bölgeleri yeniden keşfetmeye olanak tanıyabileceği, bunun yanı sıra şehrin tarihi ve turistik bölgelerini de birbirine bağlayabileceği vurgulanmıştır (WHC/PR.2_733, 2014).

Kasım 2010'da yönetim planının hazırlandığı, Eylül 2011'de ise alanın yönetiminden sorumlu yerel, bölgesel ve ulusal olmak üzere farklı düzeydeki tüm otoriteler planın uygulanması ve güncellenmesinden sorumlu olacak icra kurulunu ve teknik personeli belirleyen mutabakat protokolünü imzaladığı, ancak yönetim planının henüz DMM'ne gönderilmediği bildirilmiştir (WHC/PR.2_733, 2014).

Yerel toplulukların DMA'nın yönetimiyle ilgili alınan tüm kararlara yani eş yönetime doğrudan katıldıkları, 2012 ve 2013 yıllarında yönetim planı uygulanırken hem DMA’da hem de tampon bölgelerde çalışan çiftçiler ve turizm girişimcilerinde farkındalığı arttırmak için bazı eylemler gerçekleştirildiği, birçok paydaşın bu faaliyetlere dahil olduğu ve sürecin nihai bir sonucu olarak ''Agricoltura e Paesaggio

Culturale'' isimli En İyi Uygulamalar El Kitabının hazırlanmasının sağlandığı bilgisi verilmiştir (WHC/PR.2_733, 2014).

Finansman kaynakları % 10 oranında merkezi, %30 oranında bölgesel, %50 oranında yerel yönetimin bütçe desteğiyle % 5 oranında STK, vakıf vb. yapılanmalardan gelen bağışlar ve % 5 oranında bireysel ziyaretçi (giriş, otopark, kamp vb. giriş) ücretleri olarak sıralanmış, kaynakların sınırlı olduğu ifade edilmiştir (WHC/PR.2_733, 2014).

Taraf Devlet, 2012 yılında olmak üzere DMM'ne yalnızca bir Koruma Durumu Raporu sunmuştur. Bu raporda bahsi geçen tek tehdit ise deprem olarak anılmıştır (WHC/SOC_733, 2018).

Ancak, ÜED Beyanında varlığın mülkün kuzey-güney ekseni boyunca ulusal ve uluslararası düzeyde farklı altyapıların oluşturulmasından etkileneceği, varlığın batı kısmındaki ulaşım altyapılarla doğu kısmındaki ulaşım altyapılarının çakıştığı ve bu değişikliklerin varlığın bütünlük değerini etkileyebileceği, belirlenen baskı ve sonuçlarının PTPR'nin peyzaj bölümünde revizyonla giderilebileceği bildirilmiştir (WHC/OUV_733, 2014).

PR 1. döngüde genel olarak gelişme baskıları, çevresel baskı, doğal afetler ve yeni ana yollar, özel olarak da delta kıyısında Lidi di Ferrara için hidrolik risk; sismik risk; ormanda yangın riski ve deniz turizmi sıralanmakta ve acil durum önlemlerinin alındığı bildirilmektedir (WHC/PR.1_733, 2006).

PR 2. döngüde yapılaşma ve kalkınma, ulaştırma altyapısı, hizmet altyapıları, kirlilik, biyolojik kaynakların kullanımı/modifikasyonu, fiziksel kaynak çıkarma, fiziksel dokuyu etkileyen yerel koşullar, iklim değişikliği ve bazı hava olayları (sel), ani ekolojik ve jeolojik olaylar (deprem), istilacı ve yabancı türler tehdit faktörleri olarak sıralanmaktadır (WHC/PR.2_733, 2014).

Ayrıca, Mayıs 2012 depremlerinden, özellikle şehir surlarında, Estense Kalesi'nde, ortaçağdan kalma katedralde, Stellata'da (bodrum katına) ve birkaç tarihi binada oluşan önemli zararlardan bahsedilmiş, bu zararlara müdahale için yeterli kaynak tahsis edilmesi gerekeceği bildirilmiştir (WHC/OUV_733, 2014).

DMK, DMA ile ilişkili toplam yedi karar almış bulunmaktadır. Kararlar, 1995'te ''Rönesans şehri Ferrara'' listeye kayıt kararı; 1995'te Oturum Raporu genel

kararlarda kayıt bildirimi, 1999'da varlığın ''Ferrara, Rönesans Şehri ve Po Deltası'' olarak genişletilmesi kararı, 1999'da Oturum Raporu genel kararlarda genişletme bildirimi, 2008'de Restrospektif envantere yanıt olarak varlıkların sınır ve ölçülerinin netleştirilmesi kararı, 2012'de Koruma Durumu eğilimlerinin yansıması olarak afet risklerinin azaltılması ve depreme ilişkin karar, 2014'te Retrospektif ÜED Beyanı'nın kabulü kararı olarak sıralanmaktadır (WHC/CD_733, 2018). DMK tarafından alanla ilişkili kayıt ve revize çalışmaları dışında depremle ilgili koruma durumuna ilişkin karar alınmıştır. Ayrıca 2012'de DMM ve danışma organlarınca depremle ilgili misyon raporu hazırlanmıştır.