Antalya Kaleiçi, Türkiye

Antik kentin kuruluşundan önce Bergama Krallığı'nın hakimiyeti, sonrasında korsanların yönetiminde bir yerleşimken, Roma idaresindeyken donanma üssü,

Bizans idaresinde psikoposluk olmuş ve Attalos Yurdu olarak adlandırılan Antalya, Türk'lerin idaresine geçtikten sonra büyük bir gelişme göstermiştir. Limanın hemen arkasında gelişen Attaleia antik şehri, M.Ö. 2. yüzyıldan günümüze dek sürekliliğini koruyan bir yerleşim yeri olmuştur. Şehrin, antik yerleşme üzerinde kurulması nedeniyle mendireğin bir kısmı, limanı çevreleyen sur ve Hadrian Kapısı dışında yüzeyde antik çağ döneminden kalıntıya rastlanmamaktadır.

Antik şehrin sınırlarını ifade eden surlar, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı devirleri olmak üzere farklı birçok dönemde eklentiler ve onarımlarla çok katmanlı bir yapıya dönüşmüştür. Büyük bir bölümü yıkılmış olan surlar üzerinde 80 burcun yanı sıra sur içinde yerleşim birimlerini ayıran duvarlar, birçok anıt eser ve bölgenin mimari dokusunu yansıtan 3000 civarında kiremit çatılı ev bulunmaktadır (Antalya KTB, 2019)

Günümüzde bir kısmı ayakta kalabilmiş olan surlar, batıda deniz yönünde, kuzeyde ve doğuda ana caddeler yönünde uzanmaktadır. Böylece Kaleiçi'nin sınırlarını belirlenmiş ve bu belirgin sınırlar nedeniyle özgün geleneksel doku kimliğini şehir merkezindeki çok katlı yapılaşmadan koruyabilmiştir. Tarihi şehir merkezini sur ve çevresi olarak kabul eden belediye, Kaleiçi, Yat Limanı, Kalekapısı, Balbey, Haşim İşcan Mahallelerini bir bütün olarak ele almaktadır.

2.051 km2'lik yüzölçüme sahip Kaleiçi yerleşmesinin özgün dokusunu belirleyen önemli bir unsur (Kaleiçi Old Town, 2019). Cami Sokak ve Hıdırlık Sokak boyunca uzanan orta sur duvarıdır. Bu duvar, Cumhuriyet Caddesi ile sura dek olan sokaklar arasındaki alanın topografya ve sur duvarlarına uygun olarak organik bir yapıda gelişmesine neden olmuştur.Yapı adaları geometrik olarak düzenli formlara sahip değil, büyüklük ve uzunlukları değişken haldedir. Orta sur duvarından Karaalioğlu yeşil alanı ve Hıdırlık Kulesi'ne dek olan sokaklar ise grid plan düzeninde, yapı adaları düzgün dikdörtgen formdadır. Konutların ön cepheleri sokağa, arka cepheleri ise bahçelerine açılmaktadır. Zemin katlar sokağın sınırlarına uygun planlanırken, birinci katlar çıkmalarla birlikte düzenlenerek planlanmıştır. İç mekanda düzgün geometrik formların oluşmasını sağlayan çıkmalar, dış mekanda ise hareketlilik ve ritm katmakta ve aynı zamanda sokak keşisim noktalarında ya da meydanlarda açık alanın formunu belirlemektedir (Antalya KTB, 2019).

Şekil 3.19 : Antalya Kaleiçi'nden genel bir görüntü (Dalarslan, 2016).

Kat adetleri iki veya üç katla sınırlı olan konutların alt katları, taşlık ve avludan oluşan servis mekanları; ara katları depo veya kışlık odalar; son katları ise ortak bir sofaya açılan günlük yaşamın sürdüğü odalardan oluşmaktadır (Antalya KTB, 2019). Kaleiçi'nde geleneksel dokunun yanı sıra farklı dönemlere tarihlenen birçok anıt eser yeralmaktadır. Günümüze ulaşabilmiş Roma dönemine ait olan Hadrian Kapısı'nın sur duvarlarının genişletildiği bir dönemde kapatılarak sur içinde kalmasıyla beraber korunmuş olabileceği düşünülmektedir. Antik çağdan kalma bir başka yapı ise kara surları güney başlangıcında yer alan Hıdırlık Kulesi'dir. Türk dönemi eseri olan Kesik Minare Camii yapı elemanlarına ilişkin bulgular antik bir tapınak üzerine yapıldığını göstermektedir. Selçuklu mimari uslübunda yapılardan oluşan Yivli Minare Külliyesi, Yivli Minare, Yivli Camii, Gıyaseddin Keyhüsrev Medresesi, Selçuklu Medresesi, Mevlevihane, Zincirkıran Türbesi ve Nigar Hatun Türbesi'ni içinde barındırmaktadır. Bunların yanı sıra Karatay Medresesi, İskele Camii, Tekeli Mahmut Paşa Camii Kaleiçi'nde yer alan önemli anıt eserlerden sadece bazılarıdır (Antalya KTB, 2019).

Tarihi şehir merkezi geleneksel dokusu nedeniyle 1972'de sit bölgesi ilan edilerek koruma altına alınmış, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın yürüttüğü "Antalya- Kaleiçi

Kompleksi Restorasyon Çalışmaları'' nedeniyle 1984'te uluslararası bir ödül almıştır (Antalya KTB, 2019).

Antalya Büyükşehir Belediyesi, ''Tarihi Kültürel Merkez Projesi''; Kent Meydanı ve Valilik Binası, Kale Kapısı Kent Merkezi Yenileme ve Sokak Sağlıklaştırma Uygulama Projesi; Vakıf İşhanı, Sobacılar Çarşısı Mimari ve Mühendislik Uygulama Projeleri; Okullar Bölgesi Mimarlık ve Mühendislik Uygulama Projeleri; Doğu Garajı ve Halk Pazarı Alanı Düzenlemesi ve Kaleiçi Düzenlemesi adıyla kültür varlıkları ve kentsel koruma özelinde birçok çalışma yürütmüştür. Ayrıca Yat Limanı, Kent Surları, Balbey ve Haşim İşcan Mahalleleri üzerine çalışmalar yapılmış, bu çalışmaların ortak akılla yürütülebilmesi için Antalya Mimarlar Odası ve Belediye tarafından protokol imzalanmıştır. Protokol kapsamında yerelde oda temsilcileri ve meslek insanlarından, ulusalda ise uzmanlardan oluşan komisyon ve komitelerin kurulmasıyla çalışmalar yürütülmüştür. Koruma Amaçlı İmar Planı ve proje hazırlıkları sırasında komisyon ve komitelerin denetim, danışmanlık ve koordinasyonu görevlerini üstlenmesiyle katılımcı bir süreç yürütülmüştür. Ayrıca çalışmaların disiplinlerarası olması nedeniyle çıktılar bütüncül bir nitelik taşımaktadır. Bu nedenle, 2008'de Antalya Büyükşehir Belediyesi ''Tarihi Kültürel Merkez Projesi''yle Tarihi Kentler Birliği Özendirme ve Koruma Ödülü'nü almıştır (Mimdap, 2009).

2013 yılında Toplumsal Ekonomik Araştırmalar Merkezi Derneği isimli bir STK tarafından, merkezi ve yerel yönetimi temsilen kamu idarecilerin, STK temsilcilerinin ve halkın katılım sağladığı ''Kaleiçi’nin Dünü, Bugünü'' adı altında bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Toplantıda Kaleiçi'nin kayba uğrayan değerlerinden mahalle hayatı ve kültürünün yitirilmesine, turizm baskısından etkilenmesinden sit alanı içinde yer alan 53 beton yapının varlığına, otopark sorunundan araç trafiğinin negatif yansımalarına, tabela ve ticari alanların oluşturduğu görüntü kirliliğine değinilmiştir. Kaleiçi'ne özgü bu konular kapsayan acil bir eylem planının yapılması ve uygulanmasının elzem olduğu vurgulanmıştır (Çekül, 2013).

Antalya Kaleiçi'nin UNESCO DML'ne girmesi amacıyla yürütülen çalışmaların yoğunlaşmasıyla 2016 yılında Muratpaşa Belediye tarafından ''Kaleiçi’nin Unesco Dünya Miras Listesi’ne Yolculuğu'' başlıklı bir panel düzenlenmiştir. Panelde listeye girmek için yapılması gerekli çalışmalar üzerinde durulmuş, ''UNESCO ve Alan

Yönetimi: Dünyadan ve Türkiye'den Örnekler'', ''Kaleiçi Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyonu'', ''Koruma Politikaları ve Alan Yönetimi'', ''Koruma Politikaları, Kültür, Sanat, Somut Olmayan Kültürel Miras ve Turizm'' konuları ele alınmıştır (Turizm Güncel, 2016).

2019 yılında bölgesel bir STK olan Antalya Kültürel Miras Derneği (ANKA), çocuklar için kültür varlıkları ve kültürel miras konularını kapsayan bir atölye çalışması düzenlemiştir. Somut ve somut olmayan kültür varlıkları üzerine çalışan uzmanlar arasında diyalog/dayanışmayı sağlamak bununla birlikte, somut ve somut olmayan kültürel miras varlıklarının araştırılması, kayıt altına alınması, korunması, yönetimi, ekonomisi, hukuku ve diğer ilgili konularda toplumsal bilincin gelişmesine katkı sağlamak amacıyla kurulduğunu beyan eden ANKA'nın koordinatörlüğünde ve eğitmenler, arkeologlar, tarihçiler, doğabilimcilerin katkılarıyla gerçekleşen çalışma, çocukların içinde yaşadıkları çevreyi tanımaları, kültürel ortama ve şehre dair aidiyet geliştirmeleri için farkındalık oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Atölye çalışmasında çocuklara yaşadıkları kentin doğal ve kültürel değerleri gibi temel kavramları oyunlar ve geziler eşliğinde aktarmaya çalışılmıştır (Antalya Kültür Sanat ANKA, 2019).

Günümüzde Antalya Büyükşehir Belediyesi'nin tarihi ve kültürel miras özelinde çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmalar, Balbey Mahallesi Kentsel Sit Alanı ve Çevresi Kentsel Yenileme Projesi; Haşim İşcan Koruma Amaçlı İmar Planı Projesi; Kaleiçi Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyonu; Kaleiçi Sur Onarımı, Kaleiçi Yat Limanı Düzenleme Projesi; Hadrian Kapı Kısmi Düzenleme Projesi; Yivli Minare Çevre Düzenleme Çalışmaları olarak sıralanmaktadır (Antalya Belediyesi, 2019).