Fen ve Teknolojinin Dersinin Niteliği 1. Fen ve Teknolojinin Tarihçesi

Yeni ve yakın çağlarda doğa bilimlerinin kurucusu Ġngiliz filozofu Bacon, doğa bilimlerinin kitaplardan değil, doğanın kendisinin incelenmesi ile öğrenilmesi gerektiğini savunmuĢtur. Fransız Rabelais (XVI. yy) “Gargantua” adlı yapıtında, bir çocuğun doğayı yerinde incelemesi gerektiğini belirtmiĢtir. Comenius (1592-1670), “Orbis Pictures” adlı yapıtında, çocuğun yaĢamına giren nesneyi, kendi kendine veya resmini inceleyerek öğrenebileceğini belirtmiĢtir. XVIII. Yüzyılda Jean Jac Rousseau da “Doğa, herkesin gözleri önüne açılmıĢ bir kitaptır.” sözüyle bu kitabı okumayı öğrenmek için uzun bir eğitime gereksinim olduğunu belirtmiĢtir. Bu düĢünceler XIX. yüzyılın ortalarından sonra Faraday, Spencer, Huxley gibi bilgin ve eğitimcilerin etkisiyle de okullara girdi ve öğrencilere “Fen ve Tabiat Bilgisi” olarak okutulmaya baĢlandı. 1914‟ten sonra icat ve buluĢların etkisiyle tabiat derslerinin yanında fen dersleri de önem kazanmıĢtır.

August Lüben, Tabiat Bilgileri öğretiminde: 1) Yakın çevre konularını gözlem ve inceleme, 2) Konuların insanlarla olan iliĢkilerini belirleme, 3) Konular arasındaki bağları belirleme, 4)Ġncelenen konulardan sonuçlar çıkarma ve 5) Öğrencilerin kendiliğinden gözlem ve deney yapma yolları ile bilgi edinmelerine olanak sağlama gibi bu gün bile önemini koruyan ilkeler ortaya koymuĢtur.

Bizim okullarımıza Fen ve tabiat bilgileri dersi, ilk olarak “Malümat-ı Nafıa” (Faydalı Bilgiler) adıyla 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesiyle girdi. Daha sonra 1913‟te “EĢya ve Ziraat”, 1924‟te “Tabiat Tetkiki ve Hıfzıssıhha” (Tabiat Ġncelemesi ve Koruyucu Sağlık) oldu. 1926‟da ikiye ayrılarak “Tabiat Dersleri” ve “EĢya Dersleri” adını aldı. 1936 ve 1948 programlarında tekrar birleĢtirilerek dersin adı “Tabiat Bilgisi” oldu. 1962 tarihli Program Taslağı ile 1968 tarihli Ġlköğretim Programında ise “Fen ve Tabiat Bilgileri” daha sonrada bir genelge ile “Fen Bilgileri” olarak belirlenmiĢtir (Akt: BinbaĢıoğlu, 1988:61-62).

Yakın zamanlarda, Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu BaĢkanlığı 2004 yılı program reformu çerçevesinde, Fen Dersleri Özel Ġhtisas Komisyonu tarafından, ilköğretim kurumlarının fen bilgisi öğretim programında köklü değiĢiklikler gerçekleĢtirilmiĢtir. Fen bilgisi öğretim programının ismi, fen ve teknoloji derslerinin öğretim programı olarak değiĢtirilmiĢtir. Bunun yanında fen ve teknoloji derslerinin programının iki ana bölümden oluĢtuğu görülmektedir. “Program Temelleri” adı altındaki birinci bölümde, programın vizyonu, teknoloji boyutu, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili temel felsefe ve bunların öğretim programlarına en etkin Ģekilde yansıma için, öğretim programlarının düzenlenmesindeki ilkeler ortaya konmuĢtur. Ġkinci bölümde ise programın temellerinde anlatılan ilkelere uygun, fen ve teknoloji derslerinin “Öğretim Programlarını” sunulduğu görülmüĢtür (DemirbaĢ ve Yağbasan, 2005:53-67).

1.1.2. Fen ve Teknolojinin Doğası

Fen ve teknoloji insanlar için bilim dünyasına açılan en önemli pencerelerden biridir. Doğadaki her olay fen ve teknolojinin konusunu oluĢturduğu için, fen ve teknoloji yaĢamın önemli bir parçasıdır.

Fen doğayı araĢtırarak onu anlamaya çalıĢmak, gözlem yapmak, deney yapmak ve muhakeme etmeye çalıĢmaktır, toplumda etkisi ve uygulanabilirliği olan organize edilmiĢ bilgi topluluğu oluĢturmaktır. Fen, yaĢadığımız dünyayı anlamak için izlenen sistemli bir yoldur.

Fen ve Teknoloji dersinde aĢağıdaki ifadelere öncelik verilmelidir: Doğayı keĢfetmektir.

Ortaya çıkarma sürecidir.

Gerçekleri teorilerle organize etmektir. Mantıksal muhakemedir.

Bir keĢfetme metodudur. Evrenin araĢtırılmasıdır.

Organize edilmiĢ bilgi topluluğudur. Doğruyu bulmaktır.

Problem çözmektir.

Gerçekleri gözlemlemek ve tanımlamaktır.

Fen ve teknoloji dersleri teknik bilginin aktarılmasından daha öteye gitmelidir. Yani öğrencilerimiz bir bilim insanına benzer tutum ve davranıĢlar sergilemek yolunda küçük yaĢlardan itibaren adım atmaya baĢlamalıdır. Ancak bu sayede anlamlı bir fen eğitimi gerçekleĢebilir. Yani fen ve teknoloji dersinde yakalanmıĢ bir balık vermektense ona balığın nasıl yakalanacağını öğretmek tercih edilmelidir.

DüĢünme Yöntemi Olarak Fen: Bilim insanlarının inançları, merakları, Ģüphecilikleri ve hayal güçleri hangi olguları neden araĢtırmaları gerektiği konusunda yardımcı olmuĢtur. Bu konuda Einstein da der ki, “Hayal gücü bilgiden daha önemlidir.” Öğrencilerde hayal güçleri ile bilimsel bilgiyi edinme ve üretme yolunda bilim insanları gibi zihinsel faaliyetlerini harekete geçirme, ortaya koyma ve bunları deneyimlerine uyarlama fırsatını fen ve teknoloji dersinde bulacaklardır.

Sorgulama Yöntemi Olarak Fen: Bilimsel bilgiler yeni düĢüncelerin ortaya atılmasıyla geliĢip, değiĢebilir. Yani bilimde süreklilik ilkesi vardır. Bilimsel bilgilerin test edilmesinde ve yeni bilgilerin üretilmesinde hipotez kurma, gözlem yapma, deney yapma, model oluĢturma, teori geliĢtirme, prensip ve kanunlar ortaya koyma bilim insanlarının her zaman kullandıkları yaklaĢımdır.

Bilgi Topluluğu Olarak Fen: Yüzyıllar boyunca yapılan araĢtırmalar sonucunda birçok bilgi elde edilmiĢtir. Doğal ve fiziksel dünya; astronomi, fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, gibi birçok alandaki sayısız bilimsel bilginin birleĢimi ile açıklanabilir (Tunç ve diğ.,2007:2-4).

1.1.3. Fen ve Teknoloji Okuryazarlığı

Fen okuryazarı bireylerin yetiĢtirilmesi, 2000 yılında uygulanmaya konan öğrenci merkezli program olarak bilinen ilköğretim fen bilgisi öğretim programının amaçlarından biri olarak belirtilmiĢtir (MEB, 2000).

Fen okuryazarlığı, yasa ve bilimsel araĢtırma yöntemlerini bilme; okulda teorik olarak öğrenilen bilgileri günlük yaĢamda problem çözmede, fenle ilgili toplumsal sorunların açıklamasını yapmada ve karar vermede kullanabilme; fen içerikli makale, dergi ve kitapları yazabilme, okuyabilme ve anlayabilme; bilimsel tartıĢmalarda tartıĢmaya katılabilme, kendi fikirlerini söyleyebilme ve söylenenleri yorumlayabilme; tarafsız, eleĢtirel ve yaratıcı düĢünebilme için ihtiyaç duyulan bilgi ve becerilere sahip olma olarak tanımlanmıĢtır.

Tanımdan yola çıkarak, sürdürülebilir bir kalkınma için eleĢtirel ve yaratıcı düĢünebilen ve kendi öğrenmelerinden sorumlu olan bireyler yetiĢtirmek için fen okuryazarlığı düzeyinde fen eğitimi verilmesine ihtiyaç duyulmaktadır (Kılıç ve diğ., 2001:18).

Fen ve teknoloji okuryazarlığı için 7 boyut düĢünülebilir: 1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası

2. Anahtar fen kavramları

3. Bilimsel Süreç Becerileri

4. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) iliĢkileri

5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler

6. Bilimin özünü oluĢturan değerler 7. Fen‟e iliĢkin tutum ve değerler 1.1.4. Fen-Teknoloji-Toplum (FTT)

Fen ve teknoloji derslerinin etkisini arttırmak için, içeriğinin ilginç hale getirilmesi ve öğrencilerin günlük yaĢamıyla ilgili olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla en

Tablo 1. Fen- Teknoloji- Toplum ve Geleneksel Sınıfın KarĢılaĢtırılması FTT ve Geleneksel Sınıfın KarĢılaĢtırılması

FTT Sınıfı Geleneksel Sınıf

Sınıf etkinlikleri öğrenci merkezlidir. Sınıf etkinlikleri öğretmen tarafından kontrol edilir.

Öğretim öğrenciler arasındaki farklılıklar dikkate alınarak kiĢiselleĢtirilir veya bireyselleĢtirilir.

Grup öğretimi ortalama öğrenciler için hazırlanır.

Öğrenci soruları ve deneyleriyle yürütülür. Ders kitabıyla yürütülür.

Farklı birçok kaynak kullanılır. Çoğunlukla temel ders kitapları

kullanılır.

Problemler veya konular üzerinde iĢbirlikli çalıĢma yapılır.

Grup çalıĢmaları öncelikle

laboratuarda yürütülür. Öğrenciler öğrenmede aktif kullanıcılar

olarak dikkate alınır.

Öğrenciler öğrenmede sadece alıcılar olarak görülürler.

Öğretmenler, öğrencilerin en iyi kendi deneyleriyle öğrenebilecekleri kabul ederler.

Öğretmenler çoğunlukla kendi

deneylerini uygularlar.

Öğretmen öğretim planını, içinde

bulunduğu öğrenme ortamının özelliklerini dikkate alarak yapar.

Öğretmen öğretim planını, mevcut öğretim programı ve ders kitabına dayalı olarak yapar.

Kaynak: Çepni ve diğ.(2003:21)

1.1.5. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre

Öğrencilerin fen ve teknolojinin doğasını, toplumla ve çevreyle etkileĢimini anlaması ve edindikleri bilgi, anlayıĢ ve becerileri sorunlara çözüm yolları ararken kullanması gerekmektedir.

ġekil 1. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre EtkileĢimlerini Gösteren Elmas Modeli

Kaynak: MEB Talim Terbiye Kurulu BaĢkanlığı, (2006)

1.1.6. Fen ve Teknoloji Programının Amaçları

Fen ve teknoloji programlarını geliĢtirme çalıĢmaları incelendiğinde, tüm bireylerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiĢtirilmesinin vurgulandığı görülmektedir.

Bu bağlamda fen ve teknoloji program amaçları Ģöyledir:

1. Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düĢünsel zenginliği ile heyecanını yaĢamalarını sağlamak,

2. Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik geliĢme ile olaylara merak duygusunu geliĢtirmelerini teĢvik edecek,

3. Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karĢılıklı etkileĢimleri anlamalarını sağlamak,

4. AraĢtırma, okuma ve tartıĢma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerilerini kazanmalarını sağlamak,

BĠREY

TOPLUM FEN

TEKNOLOJĠ

5. YaĢamlarının sonraki dönemlerinde eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında bilgi, deneyim, ilgi geliĢtirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluĢturacak,

6. Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değiĢen mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi geliĢtirmelerini sağlamak,

7. KarĢılaĢabileceği alıĢılmadık durumlarda yeni bilgi elde etme ile problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak,

8. KiĢisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmaların sağlamak,

9. Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik, etik, kiĢisel sağlık, çevre sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taĢımlarını ve bilinçli kararlar vermelerini sağlamak,

10. Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, doğal çevrelere değer verme, mantığa değer verme, eylemlerin sonuçlarını düĢünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevreyle etkileĢirken bu değerlere uygun bir Ģekilde hareket etmelerini sağlamak,

11. Meslek yaĢamlarında bilgi, anlayıĢ ve becerilerini kullanarak ekonomik verimliliği sağlamaktır (MEB, 2000).