Fedâilü’l-Kur’ân

Fedâilü’l-Kur’ân, Kur’ân’ın yüceliği, üstünlüğü, meziyet ve şerefi ile alakalı peygamber efendimizden nakledilen haberleri bir araya toplayıp değerlendiren Kur’ân ilmidir. Kur’ân’ın üstünlüğüne dair rivâyetler Kur’ân’ın tamamı olabildiği gibi belli

643 Elmalılı, VI/4402. 644 Elmalılı, VI/4443. 645 Elmalılı, V/3215. 646 Hac, 22/77. 647 Elmalılı, V/3426.

sürelerin ve âyetlerin üstünlüklerinden bahseden rivâyetler de hadis kitaplarında, tefsirlerde ve konu ile alakalı müstakil eserlerde yer almaktadır.⁶⁴⁸

Elmalılı tefsirinde Fedâilü’l-Kur’ân konusuna, Kur’ân’ın bütünün faziletleri, sûrelerin faziletleri ve âyetlerin faziletleri şeklinde üç kategoride yer vermektedir. Bu türden bilgilere bazen “fazileti”⁶⁴⁹ lafzıyla, bazen de “okumanın sevabı”⁶⁵⁰ şeklinde yer vermiştir.

Yazır, Kur’ân’ın bütününe dair fazilet haberlerini Ebû Hayyân el-Endelüsî’den nakil yaparak bildirmiştir. Buna göre; Peygamber Efendimiz (s.a.s.) bir hadisi şerifte şöyle buyurmuştur: “Muhakkak ki ilerde karanlık gece kıtaları gibi fitneler olacak. Efendimize ‘ondan kurtuluş ne?’ diye sorulduğunda Efendimiz: ‘Allah Teâlâ’nın Kitabı; onda sizden öncekiler ve sonrakilerin haberi ve içinde bulunduğunuz zamanın hükmü bulunur. Kur’ân eğlence değil fasıldır. Onu zorla terk edenin Allah belini kırar. Doğru yolu onun dışında arayanı Allah dalâlete düşürür. O Allah’ın sapasağlam ipi, apaçık nuru, zikri hakimi ve sıratı müstakimidir...’” buyurmuştur. Yine Peygamber efendimiz; “Evvelkilerin ve sonrakilerin haberlerini arayan Kur’ân’ı deşelesin” buyurmuştur. Konu hakkında bir başka hadisi şerifte efendimiz; “Bu Kur’ân’ı okuyun, çünkü Allah Teâlâ size her harfine on hasene ecir verecek. Ama şunu bilin ki ben size ‘ﻢﻟا’ bir harftir demiyorum. ‘elif’ bir harftir, ‘lâm’ bir harftir, ‘mîm’ bir harftir.” buyurmuştur. Yazır tefsirinin mukaddimesinde yukarıda zikrettiğimiz hadisler dışında kaynak göstererek veya hiç kaynak göstermeden başka fazilet hadislerine de yer vermiştir.⁶⁵¹

Elmalılı Fâtiha sûresinin faziletinden bahsederken, “Ben namaz sûresi olan Fâtihayı Benimle kulum arasına yarı yarıya taksim ettim, yarısı Benim, yarısı kulumundur ve kulumun isteği haktır.” Mealinde bir hadisi kutsî zikretmiştir. Peygamber efendimizin bu hadisi kutsiyi şu şekilde beyan ettiğini açıklamıştır: Kul ِﻪّﻠﻟ ُﺪْﻤَﺤْﻟا der, Allah da kulum bana hamdetti der; kul ِﻢﻴِﺣﱠﺮﻟا ِﻦـﻤْﺣﱠﺮﻟا der, Allah da kulum beni sena etti der; kul َﻳ ِﻚِﻟﺎَﻣ ِمْﻮ ِﻦﻳﱢﺪﻟا der; Allah da der ki: kulum beni temcit etti ve buraya kadar benim; َكﺎﱠﻳِإو ُﺪُﺒْﻌَﻧ َكﺎﱠﻳِإ ُﻦﻴِﻌَﺘْﺴَﻧ kulumla benim aramda, sûrenin sonu ise sadece kulumundur ve kulumun isteği

648 Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, 201-203; Turgut, Tefsir Usûlü ve Kaynakları, 205-207; Demirci, Tefsir

Usûlü ve Tarihi, 198-201.

649 Bu ibare ile bahsedilen bazı fezâil örnekleri için bkz., Elmalılı, II/1008; II/1070; VI/4003; VII/4883.

650 Bu ibare ile bahsedilen bazı fezâil örnekleri için bkz., Elmalılı, I/147; VI/4184; VII/5150; IX/6351.

haktır.⁶⁵² Fatiha ve Bakara sûrelerinin faziletleri hakkında hadisi şerifleri zikrederek, “Kur’ân’ın en faziletlisi fatihadır” ve “Kur’ân’ın en faziletlisi Bakara sûresidir” hadisi şeriflerini zikretmiştir.⁶⁵³

Bakara sûresi hakkında “her şeyin bir zirvesi vardır; Kur’ân’ın zirvesi de Bakara sûresidir” ve Bakara ile Âli İmran sûreleri hakkında “ iki zehrayı, Bakara ile Âli İmran’ı okumaya devam edin” hadisi şeriflerini zikrettikten sonra, Kur’ân’ı canlı bir varlığa benzetecek olursak, Fatiha başı, Bakara gövdesi, diğer sûreler vücudun organları gibidir benzetmesini yapmıştır.⁶⁵⁴

Yazır’ın tefsirinde sûrelerin faziletlerine dair örneklerin bazıları şunlardır: Yâsîn sûresinin fazileti⁶⁵⁵, Mü’min sûresinin ve diğer ‘ﻢﺣ’’lerin fazileti⁶⁵⁶, Mülk sûresinin fazileti⁶⁵⁷ Âlâ sûresinin fazileti⁶⁵⁸, Zilzâl sûresinin fazileti⁶⁵⁹, İhlâs sûresinin fazileti⁶⁶⁰, Muâvizeteyn sûrelerinin fazileti⁶⁶¹.

Âyetlerin faziletleri değindiği örneklerden ikisi ise; Âyetel Kürsî’nin fazileti⁶⁶² Haşr sûresinin sonunun fazileti⁶⁶³ hakkında bilgiler verdiği kısımlardır.

Elmalılı Kur’ân, bazı sûreler ve bazı âyetlerin faziletlerine değindikten sonra her biri Allah kelâmı olan âyet ve surelerin nasıl ve hangi açıdan birbirinden faziletli olabileceğini şu şekilde açıklamıştır:

“Birisi; onunla amel, diğeriyle amelden evla ve insanlar için lâzım olmaktır. Bu açıdan emir ve nehiy, vaad ve va’id âyetleri kısas âyetlerinden daha hayırlıdır, denilir. İkincisi; Allah Teâlâ’nın yüce isimlerini ve sıfatlarını beyan eden, azamet ve celaline delalet eyleyen âyetlere, böyle olmayanlara göre, kadri daha yüce, şanı daha yüksek mânâsına efdal denilir. Üçüncüsü; bunu okuyan kimse, okumakla uhrevi olan ilerideki sevabdan başka peşin bir fayda ve tilavetiyle husûle geliverecek bir ibadet elde etmiş olur. Mesela, âyete’l-kürsi, ihlas ve muavvizeteyn sûreleri gibi ki, bunlarda Allah Teâlâ’yı yüksek sıfatları ile zikir bulunduğ u ndan bu zikrin fazilet ve bereketine itikad ve itminan ile bunları okuyan kimse kırâetiyle

652 Elmalılı, I/54. 653 Elmalılı, I/146. 654 Elmalılı, I/147. 655 Elmalılı, VI/4002-4004. 656 Elmalılı, VI/4141-4142. 657 Elmalılı, VII/5149-5150. 658 Elmalılı, VIII/5735. 659 Elmalılı, IX/6006-6007. 660 Elmalılı, IX/6270; 6338-6350. 661 Elmalılı, IX/6351. 662 Elmalılı, II/852-853. 663 Elmalılı, VII4883-4884.

derhal korkulan bir şeyden korunmuş ve Allah’a sığınmanın faydasını hemen görmüş ve böylece okumakla Allah’a ibadet etmiş olur. Bir de şu bakımdan bir sûre bir sûreden efdal denilir ki; Allah Teâlâ, onun kıraatini, diğerlerinin kat kat kıraati gibi kılmış ve ona diğerlerine vermediği sevabı vermiştir. Her ne kadar onun bu dereceye baliğ olmasına sebep olan mânâ bizce bilinmese bile... Bunun benzeri çeşitli zamanların ve mekânların üstünlüğü hakkında söylenildiği gibi, te’abbüdi olan tahsisat-ı ilâhiyyedir. Hasılı bu vecihlerin herhangi birisi bakımından efdaliyyet, hepsinin Allah kelâmı olması bakımından taşıdığı eşitliğe ve aynı özelliği taşımalarına aykırı olmaz bile. Çünkü hepsi de “Allah, sözlerin en güzelini çift yönlü ve ahenkli bir kitap olarak indirdi. Rablerine saygılı olanların ondan tüyleri diken diken olur. Sonra tüyleri de, kalbleri de Allah’ın zikrine yatışır, yumuşar...”664 âyetinde açıklanan özelliğe sahiptir.”665

Bu ifadeleri ile Elmalılı, Hepsi Allah kelâmı olan âyet ve surelerin fazilet bakımından birbirinden nasıl üstün olacağına da değinen Elmalılı, bunun Allah kelâmı olma bakımından bir üstünlük olmadığını, ifade ettiği anlamlar ve bahsettiği konular bakımından üstünlükleri bulunabileceğini ifade etmiştir.