Farklılık Boyutları

Farklılık kavramı birçok araştırmacı için farklı anlamlara gelmektedir. Bu sebeple araştırmacılar farklılık kavramını birbirlerinden farklı sınıflamalara tabi tutmuşlardır. Farklılığın birçok bileşeni vardır ve bu bileşenleri ayrı ayrı ele almak mümkündür. Farklılık boyutlarını açıklarken ilk olarak özellik odaklı yaklaşımları açıklamakta fayda vardır.

1.2.1. Özellik Odaklı Yaklaşım

Özellik odaklı yaklaşım kişileri sahip olduğu belirli özellikleri dolayısıyla gruplandırmaktadır. Bu yaklaşıma göre kişileri üç farklı şekilde gruplamak mümkündür.

Birinci özellik her insanın sahip olduğu evrensel özelliklerdir, ikinci özellik bir grup üyesi olmaktan kaynaklanan özelliklerdir, üçüncü ve son özellik ise bireyleri eşsiz kılan mizaç, huy vb. Özelliklerdir (Ballı,2001).

Hays-Thomas (2004), farklılığı yine sahip olunan bir takım özelliklere göre açıklamaya çalışmıştır. Bu bağlamda demografik gruplar, güç grupları ve korunan gruplara vurgu yapmıştır. Demografik gruplar çalışan (ya da çalışan olma potansiyeli olan) bireyin sahip olduğu ırk, etnik köken, cinsiyet vb. farklılıklardır. Kimliğin bu boyutları sosyal etkileşim için çok önemlidir ve değişmeyen ya da değişmesi çok zor olan boyutlardır(Cox, 1994). Güç grupları bireyler arasındaki güç dengesizliği sonucunda oluşan grupları ifade etmektedir. Kişiler arasındaki en büyük fark statü, kimlik vb.

durumlardan doğan güç dengesizlikleridir. Bir diğer odaklanılan grup ise korunan gruplardır. Korunan gruplar yasalarla güvence altına alınan grupları işaret etmektedir(

engelliler, terör mağdurları). Bu kişilerin belirtilen kurallar uyarınca kendilerine uygun bir işte çalışma hakkı sağlanmalıdır.

3 1.2.2.Faktör Odaklı Yaklaşımlar

Faktör yaklaşımı farklılıkları belirli faktörlere atayıp sınıflandırarak konuyu açıklamaya çalışan yaklaşımdır. Kendi içinde ikiye ayrılmaktadır; iki kategorili faktör yaklaşımı ve çok kategorili faktör yaklaşımı

1.2.2.1. İki Kategorili Faktör Yaklaşımı

İki kategorili faktör yaklaşımlarına farklı araştırmacılar tarafından farklı yorumlar getirilmiştir. İlk olarak Hubbard (2004) farklılığı „‟Birincil ve İkincil Farklılıklar‟‟ olarak ikiye ayırmıştır. Birincil farklılıklar yaş, etnik köken, cinsiyet, ırk, cinsel yönelim, engellilik gibi temel kimlik özelikleri iken, ikincil boyut iletişim tarzı, eğitim, ana dil, din, çalışma tarzı, deneyim, gelir düzeyi, coğrafi konum, ailevi durum, askerlik durumu vb. değer, beklenti ve deneyimleri ifade etmektedir (Sürgevil, 2008).

Bir diğer yaklaşımda ise farklılıklar; yüzeysel farklılıklar ve derin farklılıklar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Yüzeysel farklılıklar kişinin görünen özelliklerine işaret ederken(cinsiyet, ırk), derin farklılıklar tutum, duygu, düşünce, anlayış farklılıklarına işaret etmektedir (Harrison, Price & Bell, 1998). Milliken ve Martins (2003) farklılıkları gözlenebilen (readily detectable) ve gözlenemeyen farklılıklar (less observable) olmak üzere ikiye ayırmıştır (Webber & Donahue, 2001). Gözlenebilen farklılıklar cinsiyet, ırk, etnik köken, yaş gibi özellikler olarak karşımıza çıkarken, gözlenmeyen farklılıklar bireyler arasındaki bilişsel, kültürel ve teknik açıdan duygu, düşünce ve anlayış farklılıklarıdır. Litvin‟e göre (1997) gözle görülebilen ve görülemeyen farklılıklar aşağıda belirtilmiştir (Point & Singh, 2003):

a. Gözle görülebilir farklılık boyutları

• Yaş

• Etnik köken

• Cinsiyet

• Fiziksel nitelik / yeterlilikler

• Irk

• Cinsel yönelim

4 düzeyde ilişkili farklılıklar olmak üzere ikiye ayırmışlardır. Yaptıkları çalışmada dört demografik farklılığa odaklanmışlardır. Bu farklılıklar uzmanlık, eğitim seviyesi, kıdem ve yaştır. Araştırma sonucunda uzmanlık, eğitim seviyesi ve kıdemin yaşa göre işle ilgisinin daha çok olduğu saptanmıştır( Simons, Pelled & Smith, 1999).

1.2.2.2. Çok Kategorili Faktör Yaklaşımı

Bu yaklaşım farklılıkları birçok faktör altında toplayıp konuya daha geniş bir açıdan bakan bir yaklaşımdır. Point ve Singh (2003) tarafından, 8 farklı ülkede 174 işletmenin web sitelerinin tarandığı ve işletmelerin “Farklılıklara” ilişkin söylemlerinin incelendiği bir araştırmada; toplam 27 farklılık boyutu belirlenmiştir. Çalışma neticesinde ulaşılan 27 boyut; coğrafik farklılıklar, görünür farklılıklar, düşünce ve inanç farklılıkları, sosyal statü farklılıkları, eğitim ve mesleki geçmiş farklılıkları ile diğer farklılıklar olmak üzere altı grup altında toplanmıştır. (Point ve Singh, 2003;

aktaran Sürgevil, 2008).

Hubbard (2004) farklılıkları birbirleriyle etkileşim halinde olan 4 farklı açıdan değerlendirmektedir(Hubbard, 2004; aktaran Sürgevil, 2008);

• İşgücü farklılıkları

• Davranışsal farklılıklar

• Yapısal farklılıklar

• Faaliyet Farklılıkları

5

Farklılığın boyutlarının ortaya konmasında bir diğer yaklaşım ise Salamon &

Schork(2003)‟un ortaya koyduğu yaklaşımdır. Araştırmacıları farklılığı 3 boyutta ele almışlardır. Farklılığın iç boyutları, farklılığın dış boyutları, farklılığın örgütsel boyutları bu 3 boyut olarak karşımıza çıkmaktadır (Salamon & Schork, 2003).

Farklılığın iç boyutları gözle görülebilen ve kişileri en çok etkileyen özelliklerdir. Kişilerin sosyal hayatta diğerleriyle etkileşime geçmesi noktasında son derece önemlidir ve ön yargı ayrımcılık gibi tepkiler uyandırabilir. Yaş, cinsiyet, cinsel tercih, ırk, etnik köken iç boyutlar olarak sayılabilir.

Farklılığın dış boyutları iç boyutlara göre daha az belirgindir. Kişilerin seçimlerinin bir ürünüdür. İç boyuta göre daha bireyselleşmiş özelliklerdir. Kişilik, din, kültür, engellilik , eğitim dış boyutlar arasında sayılabilir. İç ve dış boyutlar birbirleriyle sürekli etkileşim halinde olarak kişinin amaç, beklenti ve imajını belirlemektedir (Aksu, 2008). Farklılığın örgütsel boyutları örgütler tarafından oluşturulmaktadır ve örgütten örgüte farklılık gösterebilir. Örgütsel rol ve statü, çalışma biçimi, gelir düzeyi örgütsel farklılık boyutlarıdır. Bu boyutlar çalışma hayatı ile ilgilidir(Aksu, 2008). Görüldüğü üzere farklılıklar birçok açıdan ele alınmış ve sınıflandırılmıştır. Bu yaklaşımlar farklılıkları daha iyi anlamamız için bize yardımcı olmaktadır. İnsanların farklılıklara yönelik tutum ve davranışlarını anlamak ve yorumlamak amacıyla araştırmacılar tarafından birçok kuram ileri sürülmüştür. Bu kuramlara aşağıda değinilecektir.